Diariusz Senatu RP: spis treści, następna część dokumentu

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw*,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o publicznej służbie krwi oraz o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o transporcie drogowym*,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o drogach publicznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o giełdach towarowych oraz niektórych innych ustaw,

___________________

Ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw została uchwalona przez Sejm na 59. posiedzeniu, 14 października br., i  przekazana do Senatu 17 października. Ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw oraz ustawa o zmianie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie zostały uchwalone przez Sejm na 59. posiedzeniu, 23 października, i do Senatu trafiły 24 października. Zgodnie z regulaminem marszałek skierował te ustawy do Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych. Komisja po rozpatrzeniu ustaw przygotowała swoje sprawozdania.

W trakcie prac legislacyjnych w Sejmie zlikwidowane zostały liczne zwolnienia przedmiotowe dotyczące dochodów podatników przeznaczonych na cele społecznie użyteczne. Dotyczy to m.in. działalności kulturalnej, utrzymania zasobów mieszkaniowych i utrzymania domów akademickich. Obejmie to też zwolnienia statutowe jednostek organizacyjnych wymienionych w tych przepisach, między innymi związków zawodowych, izb rolniczych, spółdzielczych związków rewizyjnych, spółek wodnych, partii politycznych. Ustawa uchyla także przepisy zwalniające od podatku dotacje otrzymane z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego, kwoty otrzymane od agencji rządowych oraz dotacje i subwencje z PFRON. Zgodnie z dotychczasowym uregulowaniem zwolnienia dotyczą dochodów, co do których podatnik zadeklarował, iż przeznacza je na cele wymienione w ustawie. Podatnika nie obliguje żaden termin wydatkowania tych środków.

Ustawa likwiduje ponadto zwolnienie podmiotowe od podatku w odniesieniu do Polskiej Organizacji Turystycznej.

Ograniczono także zakres i kwotę darowizn podlegających odliczeniu przed opodatkowaniem. Darowizny będą mogły być przeznaczane jedynie na cele określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie i tylko do wysokości 10% dochodu.

Ponadto ustawa wprowadza rozwiązania mające na celu dostosowanie ustawy do prawa Unii Europejskiej w zakresie opodatkowania dochodów uzyskiwanych z dywidend przez spółki dominujące w spółkach zależnych.

Senator M. Mietła przedstawił także sprawozdanie Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych z prac nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw.

Senator zaznaczył, że komisja wzbogaciła swoją wiedzę o problemach powstałych wokół tej ważnej ustawy poprzez udział członków komisji w spotkaniach z organizacjami pozarządowymi z udziałem przedstawicieli rządu, Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Ponadto zapoznano się z opiniami, sugestiami i propozycjami dotyczącymi tej ustawy, przesłanymi na ręce marszałka Senatu i przewodniczącego Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych.

Jak wskazał senator M. Mietła, dotychczas przeprowadzone prace nad ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw mają zapewnić osiągnięcie następujących celów: zwiększenia obszarów bazy podatkowej poprzez likwidację niektórych zwolnień przedmiotowych i ulg podatkowych; zmiany w zakresie kosztów uzyskania przychodów; zmiany przepisów regulujących opodatkowanie dochodów z kapitałów pieniężnych; wprowadzenia jednolitej, dziewiętnastoprocentowej stawki podatkowej niezależnie od formy organizacyjnej podatnika; doprecyzowania przepisów dotyczących działalności gospodarczej.

Rząd jednocześnie zaproponował - a Sejm się do tego przychylił - pozostawienie w systemie podatkowym niektórych ulg odliczanych od dochodu lub podatku. Pozostawione zostały między innymi ulgi związane z odliczeniem: spłaty od kredytów i pożyczek zaciągniętych na cele mieszkaniowe podatnika, składek przeznaczonych na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, wydatków na cele rehabilitacyjne podatnika niepełnosprawnego, wydatków podatnika mającego na utrzymaniu osoby niepełnosprawne, darowizn przekazanych na rzecz organizacji zajmujących się działalnością w sferze zadań publicznych określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym 350 zł.

Ponadto doprecyzowano wiele przepisów dotyczących pozarolniczej działalności gospodarczej, to jest: doprecyzowano moment uzyskiwania przychodu należnego; wprowadzono nową definicję pozarolniczej działalności gospodarczej, stworzoną na potrzeby ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych; zrezygnowano z wyłączenia z przychodów wartości nieodpłatnych świadczeń otrzymywanych z tytułu korzystania z usług informacyjno-doradczych funkcjonującego w ramach rządowego programu wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorców - likwidacja tego wyłączenia będzie zrekompensowana wprowadzeniem nowego, znacznie szerszego zwolnienia; uporządkowano przepisy dotyczące przychodów z odpłatnego zbycia składników majątku wykorzystywanego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą; wprowadzono sześcioletni okres, po upływie którego przychody ze zbycia omawianych składników majątku nie będą zaliczane do przychodów z działalności gospodarczej.

Mając na względzie racjonalizację wielu wydatków, ale również potrzeby zrównoważenia budżetu, skreślono zwolnienia dotyczące między innymi: wartości świadczeń żywieniowych niewynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy; kwot otrzymywanych przez pracowników z tytułu kosztów używania prywatnych samochodów do celów służbowych; przychodów uzyskanych z tytułu sprzedaży nieruchomości albo prawa wieczystego użytkowania na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska; nagród wypłacanych za uzyskane wyniki przez Polski Komitet Olimpijski i Polski Komitet Paraolimpijski; dotacji, subwencji i dopłat otrzymywanych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przez zakłady pracy chronionej - przepis przejściowy przewiduje obowiązywanie tego zwolnienia jeszcze w 2004 r.; części dochodów uzyskanych w roku podatkowym z pozarolniczej działalności gospodarczej, w której wykorzystuje się odpady wytworzone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; dodatków mieszkaniowych oraz jednorazowych zasiłków na zagospodarowanie wypłacanych nauczycielom oraz dopłat do czesnego dla studiującego nauczyciela finansowanych ze środków budżetowych.

Nastąpiło jednak rozszerzenie i usystematyzowanie zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 32 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dotyczącego przeznaczenia przychodów uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych na cele mieszkaniowe. Zwolnione z podatku zostały również dopłaty bezpośrednie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej otrzymywane na podstawie innych przepisów.

Komisja w swych najważniejszych poprawkach zaproponowała umożliwienie wyboru opodatkowania według stawki dziewiętnastoprocentowej podatnikom rozpoczynającym działalność gospodarczą w trakcie roku podatkowego. Sejm uchwalił, że wyboru tego można dokonać tylko do dnia 20 stycznia roku podatkowego. Zapis wprowadzony przez Senat umożliwi dokonanie wyboru sposobu opodatkowania przez nowo rozpoczynających działalność gospodarczą w ciągu całego roku.

Komisja zaproponowała także: przedłużenie o rok zwolnienia od podatku od dochodów ze sprzedaży papierów wartościowych, akcji i obligacji kupionych na giełdzie lub w ofercie publicznej; uzupełnienie przepisu zwalniającego z podatku ryczałt na pokrycie kosztów funkcjonowania biur poselskich i senatorskich o podobne świadczenia otrzymywane przez posłów i senatorów w związku z wykonywaniem przez nich swych mandatów, a finansowanych z budżetu państwa w części dotyczącej odpowiednio Kancelarii Sejmu i Kancelarii Senatu na podstawie przepisów ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

W imieniu Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych senator sprawozdawca wniósł o poparcie zaproponowanych zmian w  ustawie.

Senator poinformował, że w trakcie obrad komisji zostały przyjęte rozwiązania zaproponowane przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Do najważniejszych zmian senator zaliczył, po pierwsze, zmiany w zakresie opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, to jest: rozszerzenie zakresu podmiotowego opodatkowania w tej formie na osoby fizyczne osiągające przychody z tytułu umowy najmu, prowadzące równocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej; nową konstrukcję załącznika nr 2 do ustawy, określającego katalog usług, których świadczenie wyłącza podatnika z opodatkowania w formie ryczałtu; ustalenie okresu, po którym zbycie składnika majątkowego wykorzystywanego w działalności gospodarczej nie będzie powodować powstania przychodu: po upływie sześciu lat, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym składnik ten został wycofany z działalności gospodarczej; nałożenie obowiązku prowadzenia ewidencji wyposażenia rolniczego.

Po drugie, zmiany w zakresie opodatkowania kartą podatkową, to jest: złagodzenie warunków wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej w zakresie sprzedaży minerałów wydobywanych z gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego poprzez umożliwienie wykonywania tej działalności przy zatrudnieniu nieprzekraczającym dwóch pracowników lub dwóch członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym; ujednolicenie przepisów dotyczących łącznego zatrudnienia oraz ustalania stawki dla podatników prowadzących działalność gospodarczą w różnych zakresach lub odrębnych zakładach.

Senator sprawozdawca poinformował, że komisja zaakceptowała likwidację odliczeń dokonywanych bezpośrednio od ryczałtu, związanych z poniesionymi przez podatnika wydatkami na: własne potrzeby mieszkaniowe, przeznaczonymi na remont i modernizację zajmowanego na podstawie tytułu prawnego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego oraz wpłaty na wyodrębnione fundusze remontowe spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej, utworzone na podstawie odrębnych przepisów - nowelizacja w omawianym zakresie zapewnia podatnikom korzystanie z dotychczasowych rozwiązań na zasadzie praw nabytych; dojazd dzieci własnych i przysposobionych do szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi szkół specjalnych, sportowych oraz mistrzostwa sportowego i szkół artystycznych położonych poza miejscowością stałego lub czasowego zamieszkania dzieci; odpłatne dokształcanie i doskonalenie zawodowe podatnika; odpłatne kształcenie w szkołach wyższych w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym lub przepisów o wyższych szkołach zawodowych. Komisja przyjęła również likwidację ulgi uczniowskiej w odniesieniu do podatników korzystających ze zryczałtowanych form opodatkowania, aprobując równocześnie uregulowania o charakterze przejściowym w tym zakresie.

W imieniu komisji senator sprawozdawca wniósł o przyjęcie uchwalonej przez Sejm ustawy o zmianie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie wraz z poprawkami wprowadzonymi przez senacką Komisję Gospodarki i Finansów Publicznych.

Wszystkie zaproponowane zmiany rozpatrzyła komisja senacka podczas przerwy w obradach.

Do ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw zgłoszono ogółem 43 poprawki. Komisja poparła 27 z nich. Poszczególne poprawki poddano pod głosowanie, po czym Izba 74 głosami, przy 2 przeciw i 3 wstrzymujących się od głosu, powzięła uchwałę:

Uchwała

Do ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw zgłoszono ogółem 69 poprawek, z czego komisja poparła 38. Poszczególne poprawki poddano pod głosowanie, po czym Izba 60 głosami, przy 11 przeciw i 4 wstrzymujących się, podjęła uchwałę:

Uchwała

Do ustawy o zmianie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie zgłoszono ogółem 8 poprawek, z czego komisja poparła 7. Po przegłosowaniu poszczególnych poprawek Izba 68 głosami, przy 3 przeciw i 3 wstrzymujących się, podjęła uchwałę:

Uchwała

Sejm uchwalił ustawę na 59. posiedzeniu, 23 października 2003 r. Następnego dnia została przekazana do Senatu. Marszałek skierował ją do Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych. Komisje po rozpatrzeniu ustawy przygotowały swoje sprawozdania w tej sprawie.

Sprawozdanie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej przedstawił senator Andrzej Spychalski. Jak wskazał senator sprawozdawca, ustawa zwiększa udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych w gminach do 39,34%, w powiatach - do 10,25%, a w województwach - do 1,6%. Ustanawia jako źródło dochodów udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych zamieszkałych w gminach do 6,71%, w powiatach - do 1,4%, a w województwach - do 15,9%.

Ustawa wprowadza także dla wszystkich szczebli samorządów pięcioprocentowy dochód uzyskiwany na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami. W opinii senatora, jest to wyraźny wskaźnik motywujący i zachęcający do lepszej gospodarności. Znajduje on odbicie w kasie samorządu. Aktualnie ma on wymiar symboliczny, sięga kwoty zaledwie 5-6 milionów zł w skali kraju, otwiera jednak, po dokładniejszej analizie, drogę do głębszych zmian na drugim etapie reformy.

Nadal też, choć w zmienionych proporcjach, funkcjonować będzie subwencja wyrównawcza i równoważąca dla gmin i powiatów, wyrównawcza i regionalna dla województw oraz oświatowa dla gmin, powiatów i województw.

Zdaniem senatora sprawozdawcy, dobrym rozwiązaniem jest też wprowadzenie dość silnego, choć nieco spłaszczonego w toku prac podkomisji sejmowych, systemu wyrównawczego, czyli świadczeń jednostek bogatszych na rzecz jednostek biedniejszych. Rozpiętość dochodów w gminach w przeliczeniu na jednego mieszkańca w skali kraju jest bardzo zróżnicowana - od 2 tysięcy 700 zł w gminie najbogatszej do 160 zł w gminie najbiedniejszej, przy średniej krajowej 700 zł. Część wyrównawcza dla gmin będzie wyliczana w trzech skalach: na podstawie procentowego udziału w stosunku do średniej krajowej dochodów podatkowych państwa, podatków i opłat lokalnych. Obejmie ona gminy, których dochody nie sięgają w pierwszej skali 40%, w drugiej skali - 40-70%, a w trzeciej - 75-92%. Kwotę podstawową zwiększy kwota uzupełniająca dla tych gmin, w których gęstość zaludnienia będzie niższa niż średnia w kraju, a dochód na jednego mieszkańca nie przekroczy 150% średniego dochodu w kraju.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatów będzie składać się z dwóch pozycji: kwoty podstawowej i uzupełniającej. Kwotę podstawową otrzymają te powiaty, w których różnica między średnią krajową dochodów powiatów a poziomem dochodów powiatu osiągnie 88%. Kwotę uzupełniającą otrzymają powiaty, w których bezrobocie jest wyższe o 10% od średniej krajowej w trzech skalach: pierwsza skala wynosi 10-25%, druga - 25-40%, a trzecia - powyżej 40%. Część wyrównawczą subwencji otrzymają województwa, w których dochód podatkowy jest niższy od średniej krajowej i stanowi 70% różnicy między dochodem uzyskiwanym w województwie na jednego mieszkańca a dochodem średnim krajowym.

W projekcie ustawy przewiduje się także ustanowienie dwuprocentowej rezerwy subwencji ogólnej z przeznaczeniem na realizację w powiatach inwestycji drogowych rozpoczętych przed styczniem 1999 r. oraz na utrzymanie i eksploatację przewozów promami rzecznymi. Przewidziano także 0,6% rezerwy części oświatowej, z tym że w roku 2000 będzie ona jeszcze wynosiła 1% subwencji ogólnej z przeznaczeniem na różne potrzeby, w tym także na zdarzenia o charakterze losowym.

Senator A. Spychalski zaznaczył, że zasady i tryb przyznawania subwencji ogólnej w zasadzie nie zostają zmienione. W ustawie wprowadzono zapisy związane z wypadkami nieterminowego i niepełnego wywiązywania się administracji rządowej względem jednostek samorządu terytorialnego z należnych wpłat z tytułu wykonywania przez te jednostki zadań administracji rządowej. W takich sytuacjach będzie przysługiwało postępowanie przed sądem i dochodzenie należności wraz z odsetkami, tak jak za zaległości podatkowe.

Sprawozdanie Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych przedstawił senator Tadeusz Wnuk. Senator podkreślił, że w ocenie komisji, rozwiązania finansowe i regulacje prawne zawarte w rozpatrywanej ustawie zwiększają niewątpliwie rzeczywistą samodzielność, samorządność gmin, powiatów i województw. Senator wskazał, że w ustawie jest ujęty pierwszy etap decentralizacji zadań państwa i środków publicznych oraz bardzo istotna zmiana struktury dochodów samorządów terytorialnych: zwiększenie w nich udziału dochodów własnych oraz zmniejszenie udziału subwencji i dotacji. Te zmiany systemowe powinny, zdaniem komisji, wzmacniać pozycję ustrojową samorządów i zapewnić lepsze, bardziej racjonalne wykorzystanie środków publicznych.

Senator T. Wnuk poinformował, że Komisja Gospodarki i Finansów Publicznych z pełną aprobatą przyjęła też dokonaną przez Sejm modyfikację regulacji zapewniających wszystkim szczeblom samorządu terytorialnego zwiększone udziały we wpływach z obu podatków bezpośrednich - PIT i CIT. Za równie korzystne rozwiązanie komisja uznała zwiększenie udziału samorządów w dochodach z gospodarowania mieniem Skarbu Państwa z 5% do 25%.

Z kolei wzrost udziału środków własnych samorządów terytorialnych może, zdaniem komisji, zwiększyć ich możliwość absorpcji środków Unii Europejskiej, a zwłaszcza - w powiązaniu z regulacjami zawartymi w projekcie ustawy o finansach publicznych, a także ze stworzonymi już warunkami prawnymi - możliwość prefinansowania z budżetu państwa przedsięwzięć realizacyjnych samorządów z udziałem środków unijnych (w projekcie budżetu państwa przewidziano na ten cel kwotę ponad 5 miliardów zł).

Senator sprawozdawca zaznaczył, że - jak wiadomo - organizacje samorządów terytorialnych wyraziły pozytywną opinię o regulacjach zawartych w rozpatrywanym akcie prawnym. To jednak nie wyklucza ich naturalnych, licznych obaw co do rzeczywistych skutków wejścia w życie rozwiązań ustawy. Najwięcej z nich jest związanych z obecnymi doświadczeniami, czyli ze zmniejszaniem się i nieosiąganiem przewidywanych wpływów z dochodów od podatków bezpośrednich. Jednak, zdaniem komisji, wprowadzanie reformy finansów samorządów właśnie teraz, w okresie wyraźnego i wymiernego wzrostu gospodarczego - przy założeniu, że będzie on jeszcze bardziej trwały dzięki oczekiwanemu wzrostowi inwestycji - powinno te obawy zmniejszać. Ważącym faktem w tym względzie są także wyniki symulacji wykonanych przez Ministerstwo Finansów, dowodzące, że żadna jednostka samorządu terytorialnego nie powinna stracić w porównaniu z bazowym rokiem 2002.

Senator sprawozdawca poinformował, że w trakcie obrad komisji zgłaszane były także obawy samorządów wojewódzkich, związane zwłaszcza z przypisaniem im jako zadania własnego regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich. Są to obawy uzasadnione, ponieważ jest to działalność trwale deficytowa, i to nie tylko w Polsce. Może obawy te będą mniejsze w wyniku zwiększenia wobec pierwotnych założeń udziału województw w przychodach z podatku dochodowego od osób prawnych, czy też zwiększenia dochodów samorządów przeznaczonych na ten właśnie cel w roku przyszłym. Będzie to jednak, zdaniem komisji, jeden z głównych przyszłych problemów województw, i to zapewne nie tylko finansowy.

Jeszcze inne obawy samorządów związane są z likwidacją subwencji drogowej, finansowaniem dodatków mieszkaniowych czy z tak zwanym stałym niedoszacowaniem finansowania zadań rządowych. Z powodu tych obaw wiele samorządów uważa za wysoce słuszne traktowanie pierwszego etapu reformy finansów samorządowych jako okresu przejściowego potrzebnego, wręcz nieodzownego do ustalenia w praktyce, jak będą się sprawdzały zawarte w nim rozwiązania systemowe.

Senator podkreślił, że Komisja Gospodarki i Finansów Publicznych podziela w tym wypadku pogląd rządu, aprobowany często w trakcie debaty w Sejmie, że słuszny jest podział reformy finansów samorządowych na dwa podstawowe etapy. Podział ten jest jednym z wielu argumentów dowodzących, że reforma określona w regulacjach zawartych w ustawie Sejmu jest odpowiedzialnym i racjonalnym kompromisem. Odpowiedzialnym kompromisem, ponieważ musi godzić oczekiwania decentralizacyjne samorządów, często daleko idące, bardzo śmiałe, z możliwościami finansowymi państwa, z bezwzględną koniecznością zagwarantowania stabilności finansów publicznych. Racjonalnym kompromisem, ponieważ tworzy podstawy i zapewnia możliwości dalszego ewolucyjnego kształtowania docelowego systemu finansów samorządowych.

Dalsze poprawki do ustawy zgłosili senatorowie podczas dyskusji. Senator Andrzej Wielowieyski zgłosił wniosek o odrzucenie ustawy w całości.

Wszystkie zaproponowane zmiany rozpatrzyły dwie komisje senackie. Połączone komisje poparły 18 spośród 47 zgłoszonych ogółem wniosków i poprawek.

Uchwała

Rozpatrywana ustawa została uchwalona przez Sejm na 59. posiedzeniu, 14 października 2003 r. Do Senatu została przekazana 17 października. Marszałek 17 października, zgodnie z art. 68 ust. 1 Regulaminu Senatu, skierował ją do Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia, Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej oraz Komisji Ustawodawstwa i Praworządności. Komisje po rozpatrzeniu ustawy przygotowały swoje sprawozdania w tej sprawie.

Eliminuje się też uregulowanie, na mocy którego traci się prawo do wynagradzania za pierwszy dzień niezdolności do pracy, zwiększa minimalny wymiar urlopu wypoczynkowego do dwudziestu dni, określa prawo pracownika do co najmniej jedenastogodzinnego nieprzerwanego dobowego wypoczynku, a także dodaje uregulowanie dotyczące weekendowego systemu pracy. Ustawa zawiera też przepisy antydyskryminacyjne w zatrudnieniu.

Senator G. Ferenc podkreśliła, że najważniejsza część przepisów dotyczy równego traktowania pracowników w zatrudnieniu. Oznacza to równość w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy oraz warunków zatrudnienia, w tym gwarancji jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości. Zgodnie z wymaganiami prawa unijnego zdefiniowano w polskim prawie pojęcie dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej oraz przyznano osobie dyskryminowanej prawo do dochodzenia odszkodowania.

Kolejne zmiany dotyczą przejęcia pracowników dotychczasowego zakładu przez innego pracodawcę oraz powrót do ograniczenia zatrudnienia pracowników na podstawie umów na czas określony. W proponowanych zmianach nałożono na pracodawcę obowiązek dostarczenia pracownikowi w ciągu siedmiu dni informacji na piśmie o warunkach zatrudnienia. Jest to szczególnie ważne dla pracowników zatrudnionych w małych zakładach, w których pracodawca nie ma obowiązku wydania regulaminu pracy.

Proponowane zmiany dotyczą również warunków zatrudniania pracowników delegowanych z Unii Europejskiej i krajów trzecich.

Szereg zmian wprowadzono do przepisów o czasie pracy. Na przykład łączny wymiar tygodniowy czasu pracy wynosi czterdzieści osiem godzin. W ustawie utrzymany został roczny limit godzin nadliczbowych na poziomie stu pięćdziesięciu godzin z jednoczesnym umożliwieniem określenia innego limitu w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub umowie o pracę.

Ponadto wprowadzono trzy nowe definicje: doby rozliczeniowej, tygodnia rozliczeniowego i pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Dotychczas takich rozwiązań w kodeksie pracy nie mieliśmy.

W proponowanych zmianach został określony sposób liczenia nominalnego czasu pracy, który pracownik jest zobowiązany w danym okresie przepracować. Zmiany dotyczą też pojęć już obowiązujących, mianowicie skróconego czasu pracy, a także wydłużenia pracy w niektóre dni tygodnia. Nowością zaś jest tak zwana praca weekendowa.

Senator sprawozdawca podkreśliła, że zmiany dotyczące urlopów wypoczynkowych wynikają przede wszystkim z dotychczasowej praktyki i powstałych wątpliwości. Nowością jest wprowadzenie prawa do urlopu za każdy przepracowany miesiąc. W ten sposób każdy pracodawca reguluje zobowiązania wynikające z zatrudnienia w swoim zakładzie, nie przerzucając zobowiązań na kolejnego pracodawcę. Następuje też podwyższenie minimalnego urlopu do dwudziestu dni, czyli czterech tygodni - tak określa minimalny urlop dyrektywa. Uregulowany zostaje również problem nasuwający wiele wątpliwości i nieporozumień, a mianowicie rozliczanie urlopu pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Senator sprawozdawca zaznaczyła, że zmiany dotyczą przede wszystkim zasady równego traktowania w zatrudnieniu, ale generalnie można je podzielić na kilka grup. Pierwsza grupa to właśnie zmiany dotyczące równego traktowania w zatrudnieniu, z którym zostało połączone pojęcie molestowania, w szczególności molestowania seksualnego. Do tej grupy senator zaliczyła także wprowadzone po raz pierwszy w naszym prawie pojęcie mobbingu.

Zmiany dotyczące zasady równego traktowania polegają przede wszystkim na tym, że odrębny rozdział IIa w dziale I, poświęcony obecnie wyłącznie równemu traktowaniu kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu, zostaje rozciągnięty na równe traktowanie w ogóle, ze względu na wszelkie kryteria. Równe traktowanie oznacza zakaz dyskryminacji. Zarówno zasada równego traktowania, jak i zakaz dyskryminacji są od dość dawna obecne w naszym prawie pracy, są również w konstytucji. W związku z potrzebą dostosowania do prawa Unii Europejskiej zostały jednak bardzo uszczegółowione przepisy dotyczące równego traktowania, a uczyniono to już wcześniej, wprowadzając właśnie rozdział IIa w dziale I kodeksu pracy.

Nowością w ustawie sejmowej jest m.in. to, że wszystkie szczegółowe regulacje dotyczące równego traktowania i niedyskryminacji oraz sankcji za dyskryminację, pierwotnie odnoszące się wyłącznie do równości kobiet i mężczyzn, zostają rozciągnięte na wszystkie przejawy dyskryminacji, a zasada równego traktowania, rozpisana w szczegółach, dotyczy nie tylko równego traktowania ze względu na płeć, ale i ze względu na wszelkie inne kryteria. W szczególności zostały tutaj wymienione takie kryteria, jak orientacja seksualna, religia i wyznanie.

Od nowa został napisany dział VI "Czas pracy", ale - jak stwierdziła senator - całkowicie nowych regulacji jest w nim stosunkowo niewiele. Utrwalono w nim jedynie te zmiany dotyczące czasu pracy, które wprowadzono w 1996 r. i w nowelizacji z lipca 2002 r. Zdaniem senator sprawozdawcy, w rezultacie tamtych nowelizacji polska regulacja czasu pracy jest niezwykle elastyczna - pracodawca jest panem niemalże całego czasu pracownika, nie tylko w granicach norm maksymalnego czasu pracy, określonych w prawie pracy, lecz w dużym stopniu także czasu prywatnego. Jak stwierdziła senator T. Liszcz, nasze prawo zezwala na to, żeby pracodawca kradł pracownikowi jego czas prywatny poświęcony na odpoczynek, na rozwój intelektualny, na życie rodzinne. A czyni to w ten sposób, że wprowadza możliwości dosyć dowolnego ustalania długości czasu pracy i systemu czasu pracy przez pracodawcę, ponieważ można to ustalić w regulaminie pracy, a u 99% pracodawców regulamin ustala sam pracodawca, bo nie ma u niego związków zawodowych.

Jak stwierdziła senator sprawozdawca, w ręce pracodawcy została więc oddana sprawa tak ważna, jak system czasu pracy - równoważny, przerywany itd. Mimo wydłużenia czasu pracy, w bardzo wielu wypadkach do dwunastu godzin, w wielu do szesnastu, a nawet mimo przywrócenia systemu pracy dwadzieścia cztery godziny na czterdzieści osiem godzin wolnych rozszerza się jeszcze dopuszczalne granice pracy w godzinach nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy. Bo to, że istnieją bez ograniczeń możliwości zatrudnienia w nadgodzinach w celu usuwania awarii czy prowadzenia akcji ratowniczej, jest oczywiste i nikt tego nie kwestionuje. Ale rozszerza się niepomiernie możliwości zatrudniania w godzinach nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy inne niż akcja ratownicza czy usuwanie awarii, które ocenia sam pracodawca.

Zniesiono już w 2002 r. czterogodzinny limit dobowy godzin nadliczbowych. Rozszerzono właściwie do czterystu godzin, a nawet ponad czterystu, limit roczny godzin nadliczbowych przypadających na jednego pracownika. Ta nowelizacja to utrwala. Nowością jest, że daje możliwość pracodawcy, żeby rekompensował godziny nadliczbowe nie dodatkowym wynagrodzeniem, co jest pokusą dla pracowników niekiedy napraszających się, żeby pracować w godzinach nadliczbowych, tylko żeby to rekompensował, nawet bez wniosku i bez zgody pracownika, czasem wolnym dawanym wtedy, kiedy pracownik nie będzie pracodawcy potrzebny. I to wszystko pod hasłem walki z bezrobociem! W opinii senator, jest to absurd, bo jeżeli będzie więcej godzin nadliczbowych, jeżeli będą one tańsze, to nie będzie dzielenia się pracą z bezrobotnymi. Jeden będzie miał półtora etatu z tytułu godzin nadliczbowych, a drugi nie będzie pracował wcale.

Uchwała

Sejm uchwalił tę ustawę na swoim 59. posiedzeniu, 14 października 2003 r. Do Senatu została przekazana 17 października. Marszałek, zgodnie z regulaminem, skierował ją do Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych. Komisja po rozpatrzeniu ustawy przygotowała swoje sprawozdanie w tej sprawie.

Sprawozdawczyni komisji senator Genowefa Ferenc podkreśliła, że ustawa ta jest bardzo oczekiwana przez przedsiębiorców. Najbardziej oczekiwana zmiana to pozostawienie możliwości wpisu do ewidencji gospodarczej w gminach. Zgodnie z obowiązującymi przepisami od 1 stycznia 2004 r. wszyscy przedsiębiorcy byliby zobowiązani do zarejestrowania się w Krajowym Rejestrze Sądowym. W kraju funkcjonuje dwadzieścia sześć oddziałów, przy czym często są położone w znacznej odległości od miejsca prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę. Pozostawienie w gminach ewidencji działalności gospodarczej ułatwi przedsiębiorcom nie tylko rozpoczęcie działalności, ale również dokonywanie w niej zmian.

Senator sprawozdawca, w imieniu komisji, wniosła o przyjęcie ustawy z 13 poprawkami o charakterze porządkującym.

Wszystkie propozycje rozpatrzyła komisja senacka. Komisja poparła 13 spśród 15 zgłoszonych ogółem propozycji poprawek.

Uchwała

Diariusz Senatu RP: spis treści, następna część dokumentu