3 sierpnia 2001 r.

Wielce Szanowna Pani Marszałek,

stosownie do art. 24 Ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w załączeniu przekazuję Informację o działalności Instytutu w okresie od 1 lipca 2000 r. do 30 czerwca 2001 r.

1. Ogólna charakterystyka ........................................................................................
2. Realizacja budżetu w roku 2000 ......................................................................
3. Realizacja budżetu w roku 2001 ..........................................................................
4. Inwestycje ............................................................................................................

1. Prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
   przeciwko Narodowi Polskiemu ...................................................................
2. Śledztwa o szczególnym ciężarze gatunkowym prowadzone w poszczególnych Oddziałowych Komisjach Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ....
3. Ekspertyzy i opracowania .....................................................................................
4. Ustalenie miejsc grzebania ofiar aparatu bezpieczeństwa w latach 1944-1956 ...

1. Prace związane z przejmowaniem akt ..................................................................
2. Opracowywanie przejętego zasobu ......................................................................
3. Wnioski o udostępnienie dokumentów ................................................................
4. Udostępnianie przejętego zasobu/zapytanie o status pokrzywdzonego ...............

1. Działalność naukowo-badawcza Instytutu Pamięci Narodowej ..........................
2. Konferencje i sesje naukowe o charakterze ogólnopolskim ................................
3. Projekty lokalne ...................................................................................................
4. Indywidualna działalność naukowo-badawcza pracowników BEP ....................
5. Działania popularyzatorskie i edukacyjne ...........................................................
6. Wystawy edukacyjne ...........................................................................................
7. Muzea partnerami w działaniach edukacyjnych BEP .........................................
8. Współpraca z mediami ........................................................................................
9. Działalność wydawnicza BEP ............................................................................

Spis konferencji naukowych zorganizowanych przez Biuro Edukacji Publicznej IPN .......

Spis publikacji pracowników naukowych Biura Edukacji Publicznej IPN ..........................

Wystawy organizowane przez Biuro Edukacji Publicznej IPN w I półroczu 2001 .............

Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu został powołany na mocy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Siedziba Instytutu mieści się w Warszawie. Powołano 10 Oddziałów Instytutu we wszystkich miastach, w których funkcjonują sądy apelacyjne. W zależności od potrzeb w innych miastach będą tworzone delegatury. Do zadań Instytutu należy gromadzenie dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonych od 22 lipca 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., i zarządzanie nimi, prowadzenie śledztw w sprawie zbrodni nazistowskich i komunistycznych oraz działalność edukacyjna.

Sejm wybrał również 11-osobowe Kolegium IPN na kadencję trwającą siedem lat. W omawianym okresie Kolegium obradowało 18 razy.

Ustawa z dnia 14 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytucie Pamięci Narodowej nie zapewniła spełnienia jej podstawowej funkcji - przeprowadzenia, w rozsądnie krótkim terminie, postępowań karnych przeciwko osobom podejrzanym o zbrodnie nazistowskie oraz zbrodnie stalinowskie. Śledztwa prowadzone przez Główną Komisję i komisje okręgowe musiały być powtarzane przez organy prokuratury. Ustawa mówiła jedynie o zbrodniach stalinowskich, tymczasem bezkarnych zbrodni, wynikających z istoty panującego w Polsce systemu politycznego i prawnego, dopuszczali się funkcjonariusze reżimu komunistycznego przez cały okres 1944-1989. Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej mówi o ściąganiu zbrodni komunistycznych, co zapewnia realizację art. 44 Konstytucji. Prokuratorzy IPN zostali wyłączeni organizacyjnie z prokuratury powszechnej.

Ustawa o IPN zezwala na udostępnienie dokumentów organów bezpieczeństwa państwa wytworzonych po 22 lipca 1944 r. poszkodowanym przez władze komunistyczne. W tym zakresie Ustawa zapewnia realizację art. 51 Konstytucji. Zapis ten odzwierciedla zasadę, że żadna tajemnica nie może chronić działań organów państwa o podłożu politycznym skierowanych przeciwko obywatelom. Jest to forma zadośćuczynienia za zło wyrządzone w wyniku tajnych i jawnych działań instytucji państwowych: naruszenie dóbr osobistych i prawa kierowania własnym życiem. Umożliwienie pokrzywdzonym dostępu do dokumentów ich dotyczących jest jednym z podstawowych obowiązków państwa demokratycznego.

Ustawodawca miał na celu wyposażenie Instytutu w instrumenty prawne, umożliwiające zgromadzenie w dającej się przewidzieć przyszłości wszystkich dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek wytworzonych i gromadzonych przez organy bezpieczeństwa państwa. Instytut Pamięci Narodowej zajmuje się ich naukowym opracowaniem i upowszechnieniem.

W dniu 30 czerwca 2001 r. Instytut Pamięci Narodowej tworzył Prezes i dwóch wiceprezesów oraz 820 pracowników.

Budżet na rok 2000 został uchwalony przed faktycznym powstaniem Instytutu, a więc jego organizatorzy nie mieli wpływu na preliminowane wielkości. Na realizację budżetu decydujący wpływ miał stan organizacyjny Instytutu, który w połowie 2000 r. dopiero się zawiązywał. Plan wydatków budżetowych na rok 2000 wynosił 78 550 000 zł, rzeczywiste wydatki wyniosły 67 411 000 zł, z czego 41 300 000 zł przeznaczono na inwestycje, które nie wygasają z końcem 2000 r. i są realizowane w 2001 r. Plan wydatków w 2000 r. został wykonany w 85,8%.

Przyjęty przez Sejm budżet Instytutu Pamięci Narodowej na rok 2001 po stronie wydatków opiewa na kwotę 82 205 000 zł, w tym na świadczenia na rzecz osób fizycznych - 471 000 zł, na wydatki bieżące - 74 095 000 zł, na wydatki majątkowe - 7 700 000 zł.

1. Organizował się w celu realizacji funkcji nałożonych nań przez ustawę
2. Realizował konkretne sprawy wynikające z funkcji ustawowych.

Przed powołaniem Instytutu Pamięci Narodowej nie mogło być żadnych działań przygotowawczych (np. powołanie pełnomocnika ds. utworzenia Instytutu), ponieważ nie przewidywała tego ustawa. IPN powstał z dniem zaprzysiężenia jego Prezesa. Instytut Pamięci Narodowej to nie tylko centralna struktura jednopoziomowa, ale rozbudowana, wielofunkcyjna struktura terenowa. Organizowanie Instytutu Pamięci Narodowej odbywało się na kilku płaszczyznach:

1. Zatrudnienie personelu Instytutu
2. Stworzenie niezbędnej bazy materialnej
3. Przejmowanie archiwów
4. Udostępnianie dokumentów
5. Prowadzenie śledztw i ściganie sprawców zbrodni nazistowskich i komunistycznych
6. Edukacja publiczna oraz program badań naukowych
7. Współpraca międzynarodowa.

Zatrudnienie prawników, historyków, archiwistów oraz osób innych zawodów było warunkiem koniecznym rozpoczęcia działalności merytorycznej Instytutu.

Skalę tego zadania obrazują dwie liczby: w połowie 2000 r. w Instytucie Pamięci Narodowej pracowały cztery osoby, a w końcu br. ma pracować 1216 osób. Tylko w ograniczonym zakresie można było sięgnąć do osób pracujących w rozwiązanej GKBZpNP, głównie z racji niewielkiej ich liczby, osiągniętego przez większość z nich wieku emerytalnego oraz innych funkcji nowo powołanego Instytutu.

Instytut Pamięci Narodowej poszukiwał ludzi uczciwych, kompetentnych, z osiągnięciami zawodowymi. Dlatego szczególną wagę przykładano do rozmów kwalifikacyjnych i oceny kandydatów. Ponieważ było wielu chętnych do pracy w Instytucie, można było przyjmować tylko najlepszych. Dość powiedzieć, że do służby w pionie śledczym Instytutu zgłosił się co 12. prokurator powszechnych oraz wojskowych jednostek prokuratury. W wyniku bardzo starannej kwalifikacji, do 30 czerwca 2001 r. zatrudniono 79 prokuratorów. Podobnie było z tworzeniem personelu w jednostkach BEP i BUiAD Instytutu.

Instytut Pamięci Narodowej musiał zapewnić odpowiednie warunki pracy zatrudnionym prokuratorom, historykom, archiwistom i innym pracownikom, toteż konieczna była adaptacja budynków i wyposażenie ich m.in. w urządzenia i specjalne zabezpieczenia dla akt wytworzonych przez b. służby specjalne.

Proces przejmowania archiwów wymagał podjęcia rozmów, przyjęcia uzgodnień, przygotowania i podpisania umów z wieloma instytucjami, dysponującymi dokumentami, które z mocy ustawy wchodzą w skład zasobu archiwalnego Instytutu.

Wiele czasu zajęło pozyskiwanie odpowiednich budynków oraz, w wypadku pomieszczeń na archiwa, ich pełna i docelowa adaptacja. Prace te były prowadzone równolegle w Warszawie oraz w 10 oddziałach, a od marca 2001 r. w delegaturach.

Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów przejęło zasoby b. Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - 3500 m.b. - oraz materiały z Archiwum MSWiA - 4500 m.b. akt i 3500 m.b. kartotek. Rozpoczęto przejmowanie archiwaliów Wojskowych Służb Informacyjnych, Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSWiA i Archi-wum Urzędu Ochrony Państwa (zob. s. 60). Przejęcie akt poprzedziły żmudne prace porządkowe, wykonywane przez upoważnionych pracowników Biura, posiadających certyfikat bezpieczeństwa - wspólnie z archiwistami tych instytucji.

Formalne przejęcie materiałów archiwalnych z Archiwum MSWiA odbyło się 30 kwietnia br. - podpisano protokół przekazania archiwaliów wytworzonych w latach 1939-1990, znajdujących się w dyspozycji tego ministerstwa, a które - na podstawie ustawy o IPN - winny znaleźć się w zasobie Instytutu. Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN przejęło akta gromadzone przez byłe Centralne Archiwum MSW i Archiwum MSWiA. Pion archiwalny IPN otrzymał również materiały archiwalne przekazane po 1990 r. do Centralnego Archiwum MSW i Archiwum MSWiA, a wytworzone w latach 1945-1990 przez byłe komórki organizacyjne MBP i MSW, oraz materiały archiwalne pozyskane w archiwach państw b. ZSRR, wytworzone po 1939 r., a dotyczące represji wobec obywateli polskich.

Przejmowanie akt z archiwów MON określa protokół z 2 kwietnia 2001 r. Na tej podstawie IPN przejmuje akta b. służb specjalnych, będące w zasobie Wojskowych Służb Informacyjnych. IPN otrzymał pierwszą partię dokumentów, wśród których znalazło się 12 jednostek archiwalnych pochodzących z b. II Oddziału Sztabu Generalnego WP z lat 1944-1948.

Deklaracja podpisana 5 kwietnia br. przez Prezesa IPN oraz Szefa Urzędu Ochrony Państwa usprawnia przejmowanie zbiorów archiwalnych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa.

BUiAD jest na bieżąco informowane przez jednostki podległe Ministerstwu Sprawiedliwości (sądy, prokuratury i więziennictwo) o czynnościach związanych z przygotowaniem akt kwalifikujących się do przekazania Instytutowi Pamięci Narodowej.

Dalsze prace związane z przejmowaniem akt zależą od przebiegu prac remontowych w pomieszczeniach przeznaczonych na magazyny, które muszą spełniać wymogi przechowywania materiałów niejawnych.

Większość Oddziałów IPN przejęła już akta b. Okręgowych Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Kontynuowane są prace mające na celu rozpoznawanie materiałów archiwalnych w sądach i prokuraturach oraz w innych archiwach organów ustawowo zobowiązanych do przekazania dokumentów do IPN (archiwa policji, archiwa państwowe, tj. podległe Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, itp.). Powyższe archiwalia pod nadzorem pracowników IPN są przygotowywane do przejęcia przez Oddziały IPN. Ustalono również harmonogram przejmowania archiwaliów z UOP. Czynności te zostaną zakończone w grudniu br.

Równolegle z przejmowaniem akt BUiAD i jego oddziały prowadzą prace archiwalne, przede wszystkim segregację, inwentaryzację i sporządzanie pomocy ewidencyjno-informacyjnych. Segregacji materiałów archiwalnych dokonano w zespołach aktowych Państwowego Urzędu Repatriacyjnego (listy transportowe), MSWiA oraz Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSWiA.

Opracowanie zasobu polega przede wszystkim na sporządzaniu pomocy ewidencyjnych, głównie w postaci komputerowych baz danych (skorowidze osób represjonowanych przez nazistowski i komunistyczny aparat bezpieczeństwa). Niektóre bazy liczą nawet po kilkadziesiąt tysięcy rekordów, np. w Oddziale IPN w Rzeszowie skorowidz nazwisk z ksiąg więziennych, akt procesowych i prokuratorskich - zawiera 26 000 rekordów, w Oddziale w Łodzi baza danych "Aresztowanych przez gestapo" liczy 47 000 rekordów. W większości Oddziałów IPN inwentaryzacja zasobów archiwalnych zostanie zakończona dopiero po przejęciu całości akt na mocy ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej.

Dotychczas Instytut Pamięci Narodowej dysponował tylko niewielką częścią dokumentów z całego zasobu, jaki ma przejąć. Na ich podstawie można było wystawiać zaświadczenia osobom poszukującym potwierdzenia represji, jakich doświadczyli od okupantów podczas II wojny światowej.

Ustalone zostały zasady pierwszeństwa w uzyskaniu przez pokrzywdzonych dostępu do wnioskowanych przez nich dokumentów. Należą do nich: (1) wiek wnioskodawcy; (2) stan zdrowia; (3) cele rehabilitacyjne lub odszkodowawcze dostępu do dokumentów; (4) uzyskanie dokumentów zaprzeczających rzekomej współpracy z organami bezpieczeństwa; (5) skazanie za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub praw człowieka; (6) ochrona dóbr osobistych wnioskodawcy.

Obecnie kompletuje się materiały, które zostaną udostępnione pokrzywdzonym. Przewiduje się, że pierwsze osoby uzyskają wgląd w dokumenty na przełomie sierpnia i września 2001 r.

Te działania Instytutu Pamięci Narodowej wymagały przygotowania odpowiednich dokumentów. Najważniejsze to: formularz wniosku o udostępnienie akt, zasady odtajniania informacji niezastrzeżonych w trybie ustawy o IPN przez służby specjalne RP. Ponadto konieczne było przeszkolenie pracowników jednostek BUiAD Instytutu Pamięci Narodowej oraz możliwie najszersze dotarcie do osób zainteresowanych z informacją o zasadach i terminie udostępniania.

Do końca czerwca 2001 r. w BUiAD i jego oddziałach oraz w placówkach konsularnych RP (Kanady, USA, Niemiec, Anglii, Australii, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji, Szwajcarii, Francji, Włoch, Białorusi, Ukrainy, Węgier i Czech) wydano 15 316 wniosków o udostępnienie dokumentów dotyczących wymierzonych przeciwko wnioskodawcom działań b. organów bezpieczeństwa państwa. Wpłynęło 7141 wypełnionych wniosków.

Obecnie materiały archiwalne są udostępniane przede wszystkim Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i Oddziałowym Komisjom oraz Biuru Edukacji Publicznej IPN. Do celów naukowo-badawczych są udostępniane przede wszystkim akta dotyczące okresu 1939-1945. Akta organów bezpieczeństwa państwa wytworzone w okresie PRL będą udostępniane sukcesywnie, po ich przejęciu i opracowaniu (tj. segregacji, inwentaryzacji i sporządzeniu pomocy ewidencyjno-informacyjnych). Archiwalia zawierające informacje niejawne będą udostępniane zgodnie z ustawą z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, tj. osobom nie mającym odpowiedniego certyfikatu, po wcześniejszym ich odtajnieniu.

Jej pierwszym zadaniem było podjęcie ścigania we wszystkich sprawach prowadzonych wcześniej przez Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, które z braku istnienia Instytutu Pamięci Narodowej były zawieszone, oraz spraw, co do których pojawiły się uzasadnione podejrzenia popełnienia zbrodni, o których mowa w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej. Pion śledczy IPN przejął od zlikwidowanej Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu akta 95 wszczętych i nie zakończonych śledztw w sprawach zbrodni nazistowskich oraz 275 śledztw w sprawach zbrodni komunistycznych.

Trzech prokuratorów Głównej KŚZpNP oraz 73 prokuratorów Oddziałowych Komisji prowadziło w okresie sprawozdawczym 568 śledztw, z tego 415 w sprawach zbrodni komunistycznych, 135 w sprawach zbrodni nazistowskich oraz 18 w sprawach innych zbrodni - głównie zbrodni nacjonalistów ukraińskich. Ponadto prowadzono 223 postępowania sprawdzające. W 16 sprawach podejrzanemu został przedstawiony zarzut popełnienia zbrodni komunistycznej, w jednej sprawie został skierowany akt oskarżenia w sprawie zbrodni komunistycznej i w jednej - zbrodni nazistowskiej.

Prowadzenie śledztw przez prokuratorów Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wymaga stałego uzupełniania wiedzy historycznej, a także dodatkowych studiów z zakresu dogmatyki prawa karnego. Wynika to ze specyfiki tych śledztw oraz często braku zarówno wypowiedzi doktryny, jak i orzecznictwa sądowego w sprawach stanowiących przedmiot śledztw. Przykładem mogą być śledztwa w sprawach zbrodni sądowych, dokonywanych przez stalinowskich sędziów i prokuratorów, które nie były w okresie powojennym przedmiotem wypowiedzi prawa karnego ani orzecznictwa sądowego.

Prokuratorzy IPN, inaczej niż prokuratorzy powszechnych jednostek prokuratury, prowadzą ponadto obszerne kwerendy archiwalne. Muszą też brać pod uwagę następujące czynniki: przesłuchania świadków w podeszłym wieku, ich życiowe doświadczenia i upływ czasu od zdarzeń, które są przedmiotem śledztwa; poszukiwanie świadków zbrodni w kraju i za granicą.

Szczególnym wyzwaniem dla GKŚZpNP jest sprawa zbrodni popełnionej na polskich Żydach w Jedwabnem.

Śledztwo w tej sprawie wszczęte na podstawie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej 5 września 2000 r. - dotyczy współudziału w popełnieniu w Jedwabnem 10 lipca 1941 r. zabójstw osób narodowości żydowskiej, tj. o czyn z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego. Śledztwo rozpoczęto od analizy akt procesu z 1949 r., w którym oskarżono 21 polskich mieszkańców miejscowości Jedwabne oraz niemieckiego żandarma; w procesie 12 osób zostało prawomocnie skazanych za pomocnictwo w dokonaniu tej zbrodni. Uwzględnione zostały również akta procesu z 1953 r., w którym o udział w zbrodni oskarżono jeszcze jednego z polskich sprawców.

W toku obecnie prowadzonego śledztwa prokuratorzy przesłuchali 42 świadków, w tym grupę naocznych obserwatorów zdarzeń. W świetle ich relacji przyjąć można, że w zbrodni tej czynnie uczestniczyli polscy mieszkańcy Jedwabnego, głównie młodzi mężczyźni w liczbie około 40, współdziałający z obecnymi na miejscu zdarzeń ośmioma niemieckimi żandarmami. Ustala się także, czy i w jakim zakresie w zbrodni tej mogło uczestniczyć kilkuosobowe komando gestapo z Ciechanowa. Stwierdzono bowiem - na podstawie materiałów odnalezionych w niemieckich archiwach - że dowódca tego komanda był widziany trzy dni wcześniej w Radziłowie, gdzie wydawał rozkazy w tym samym dniu, w którym zamordowano żydowskich mieszkańców tej miejscowości.

W wyniku prac ekshumacyjnych przeprowadzonych przez prokuratorów IPN w czerwcu br. w Jedwabnem ustalono, że w zbiorowych mogiłach znajdują się szczątki 150-250 żydowskich ofiar. Znaleziono drobne przedmioty należące do zamordowanych. Prace ekshumacyjne pozwoliły na stwierdzenie, że zarówno grupę mężczyzn, którym kazano nieść potłuczone popiersie Lenina z rynku w Jedwabnem, jak i pozostałe ofiary sprawcy zamordowali w stodole, zwłoki zaś wrzucili do dwóch dołów: jednego, wykopanego w stodole, drugiego na zewnątrz wzdłuż jej dłuższego boku. Podczas ekshumacji odnaleziono łuski od naboi karabinowych. Wyniki ekspertyzy pozwolą stwierdzić, czy strzelano do ofiar, pędzonych do stodoły 10 lipca 1941 r., a jeśli tak, to z jakiej broni.

Materiały śledztwa po zanonimizowaniu danych osobowych świadków w nich występujących zostaną opublikowane.

W tym pierwszym obszarze realizowane były następujące projekty badawcze o zasięgu ogólnopolskim: (a) procesy i więźniowie polityczni 1944-1956; (b) stan wojenny - spojrzenie po 20 latach; (c) zagłada Żydów na ziemiach polskich. W ich ramach opracowano m.in. kompletną listę osób skazanych na karę śmierci przez Wojskowe Sądy Rejonowe w latach 1946-1955 oraz przygotowano publikacje źródłowe dotyczące stanu wojennego, które ukażą w końcu 2001 r.

Ustawa nakłada na Instytut obowiązek prowadzenia badań na temat narodu polskiego po roku 1939 r. (przede wszystkim zbrodnie nazistowskie i komunistyczne), a także upowszechnianie w kraju i za granicą wyników tych badań.

Biuro Edukacji Publicznej IPN podjęło: aktywną współpracę z MEN i instytucjami zajmującymi się kształceniem nauczycieli; prowadzi wykłady i lekcje muzealne dla młodzieży szkolnej; organizuje wystawy okolicznościowe; współpracuje z publicystami oraz ze stowarzyszeniami kombatanckimi, takimi jak Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej czy Związek Sybiraków.

Instytut Pamięci Narodowej rozwija działalność wydawniczą. Do połowy 2001 r. ukazały się książki poświęcone m.in. przestępstwom sądowym w okresie stalinowskim, a także rewolcie grudniowej 1970 r. i czerwcowej 1976 r., a kilka kolejnych ukaże do końca bieżącego roku. Publikacje książkowe wydawane są w trzech seriach: (a) dokumenty; (b) relacje i wspomnienia, (c) monografie i opracowania. Niezależnie od tego pracownicy BEP opublikowali blisko 150 książek, artykułów i recenzji w wydawnictwach zewnętrznych.

Od lutego 2001 r. ukazuje się miesięcznik "Biuletyn IPN", informujący o działalności Instytutu: o prowadzonych śledztwach, zorganizowanych wystawach, wydawnictwach i konkursach. W "Biuletynie" publikowane są też artykuły dotyczące historii Polski lat 1939-1989 oraz wywiady. "Biuletyn", wydawany w nakładzie ok. 2000 egzemplarzy, jest kierowany do wybranych instytucji państwowych, mediów, bibliotek, szkół oraz indywidualnych osób.

Wiele polskich i zagranicznych ośrodków naukowych oraz organizacji kombatanckich zgłosiło zainteresowanie współpracą z Instytutem. Własne inicjatywy w tym zakresie zgłosiło Biuro Edukacji Publicznej, które odpowiada za merytoryczną stronę współpracy naukowo-badawczej.

Prace eksperckie i badawcze prowadzone są również w GKŚZpNP - dla potrzeb śledztw prowadzonych przez Instytut. Prokuratorzy otrzymali ekspertyzy w 33 śledztwach.

W ramach działalności edukacyjnej uruchomiono warsztaty przedmiotowo-metodyczne dla nauczycieli historii. Rozpoczęto też prace nad przygotowaniem czterech specjalnych pakietów edukacyjnych dotyczących wybranych problemów najnowszej historii Polski. Podpisane zostały umowy o współpracy z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Uniwersytetem Jagiellońskim, przewidujące m.in. uruchomienie studiów podyplomowych dla nauczycieli w zakresie historii najnowszej Polski.

Istotnym elementem działalności pionu edukacyjnego stała się działalność wystawiennicza. Do połowy 2001 r. zaprezentowano łącznie na terenie całego kraju dziesięć wystaw dotyczących zarówno martyrologii narodu polskiego w latach II wojny światowej, jak i dziejów dyktatury komunistycznej w Polsce. Ogłoszono też szereg konkursów historycznych dla młodzieży szkolnej o zasięgu regionalnym.

Instytut Pamięci Narodowej już na etapie wstępnej organizacji rozpoczął działania mające na celu wymianę doświadczeń z podobnymi instytucjami działającymi w Europie Środkowo-wschodniej. We wrześniu ub. roku Prezes IPN prof. L. Kieres złożył wizytę w Republice Federalnej Niemiec w Die Bundesauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik (tzw. Instytucie Gaucka). W trakcie spotkania zapoznał się z kwestiami związanymi z organizacją i działalnością Instytutu Gaucka. W październiku ub. roku prof. Leon Kieres spotkał się z Dyrektorem Generalnym Centrum Badania Ludobójstwa i Oporu Mieszkańców Litwy p. Dalią Kuodyte. W listopadzie ub. roku prof. L. Kieres złożył wizytę w Bratysławie, gdzie wziął udział w seminarium z cyklu "Doświadczenia polskiej transformacji systemowej". Ponadto spotkał się tam z ministrem sprawiedliwości Janem Czarnogórskim, który nadzoruje Wydział Dokumentacji Zbrodni Komunizmu. W lutym br. Prezes IPN złożył 5-dniową wizytę w Stanach Zjednoczonych, w trakcie której spotykał się z przedstawicielami środowisk polonijnych i żydowskich. Wizyta ta poprzedzała wydanie książki prof. J. T. Grossa "Sąsiedzi" w języku angielskim. W maju br. prof. Leon Kieres przebywał w Stanach Zjednoczonych na zaproszenie Woodrow Wilson Center w związku ze zorganizowanym seminarium "Polacy, ich przeszłość ich sąsiedzi: pamięć i pojednanie". Podczas seminarium wygłosił referat "Prawne aspekty konfrontacji z przeszłością: sprawa polska 1989-2000". W maju br. na zaproszenie Instytutu Yad Vashem prof. Leon Kieres złożył oficjalną wizytę w Izraelu, gdzie spotkał się m.in. z Avnerem Shalevem, przewodniczącym Instytutu Yad Vashem, oraz wiceministrem spraw zagranicznych Izraela Michaelem Melchiorem.

Ponadto Prezes Instytutu spotykał się z ambasadorami Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Ukrainy, Izraela. Na spotkaniach tych przedstawiona została działalność Instytutu, jak też poruszano kwestie związane ze współpracą pomiędzy IPN a jego partnerami zagranicznymi. W czerwcu br. Prezes Instytutu otrzymał zaproszenie do złożenia wizyty w Republice Czeskiej w celu nawiązania współpracy pomiędzy Instytutem Pamięci Narodowej i jego czeskim partnerem. GKŚZpNP prowadzi wielowątkową współpracę z instytucjami niemieckimi, w tym z Centralą Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu, jej odpowiednikiem w Dortmundzie oraz Prokuraturą przy Sądzie Krajowym we Frankfurcie nad Menem.

BEP współorganizowało międzynarodową konferencję "Upowszechnianie wiedzy o Holokauście i martyrologii narodów - stan obecny i zamierzenia" - we współpracy z Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy (17-19 stycznia 2001 r.). Częścią konferencji były warsztaty dla nauczycieli dotyczące Holokaustu i innych zbrodni popełnionych w czasie II wojny światowej.

Szereg instytucji zagranicznych nadsyła w ramach współpracy materiały i publikacje wykorzystywane w działalności Instytutu. Są to m.in.: (1) Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie; (2) Documentation Center for the Nazi Crime w Wiedniu; (3) Yad Vashem w Jerozolimie; (4) Survivors of the Shoah w Berlinie; (5) Deutschland Archiv w Kolonii, (6) Die Bundesauftragte für die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik z Berlina.

* * *

Z jednej strony wielkie, częstokroć nadmierne, oczekiwania znacznej części osób aktywnych w życiu publicznym co do bezzwłocznego i pełnego podjęcia przez IPN wszystkich zadań, oraz kwestionowanie racji powołania i istnienia Instytutu Pamięci Narodowej przez równie znaczącą część osób aktywnych w życiu publicznym z drugiej strony, pokazuje trudną i złożoną sytuację, w jakiej działał IPN podczas pierwszych 12 miesięcy swego istnienia.

Ambicją osób pracujących w IPN od chwili jego powołania było nadanie mu rangi porównywalnej do tej, jaką osiągnęły podobne instytucje w Niemczech, Izraelu, Czechach czy na Węgrzech. Było, jest i musi być oczywiste, że IPN wykona swoje zadania, jeżeli będzie instytucją zaufania publicznego, mającą poparcie społeczne i polityczne.

Następna część druku