Poprzednia część druku, następna część druku

Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu jako pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej powstała w miejsce Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, postawionej w stan likwidacji z dniem 19 stycznia 1999 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Na mocy tej ustawy prokuratorzy IPN zostali upoważnieni do prowadzenia całego postępowania przygotowawczego oraz wnoszenia aktów oskarżenia w sprawach zbrodni nazistowskich, komunistycznych, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości. Prokuratorzy Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu prowadzili postępowania "w sprawie" i przekazywali prokuratorom prokuratury powszechnej śledztwa do dalszego ich prowadzenia "przeciwko osobie", co znacznie wydłużało czas trwania postępowań przygotowawczych.

Pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej przejął od zlikwidowanej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu akta wszczętych i nie zakończonych 95 śledztw w sprawach zbrodni nazistowskich oraz 275 śledztw w sprawach zbrodni komunistycznych.

Faktyczną działalność Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu podjęła w sierpniu 2000 r. 7 sierpnia 2000 r. Premier Jerzy Buzek powołał, na wspólny wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa oraz Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego Lecha Kaczyńskiego, Dyrektora Głównej Komisji ŚZpNP - Zastępcę Prokuratora Generalnego Witolda Kuleszę.

Prowadzenie śledztw przez prokuratorów Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wymaga stałego uzupełniania wiedzy historycznej, a także dodatkowych studiów z zakresu dogmatyki prawa karnego. Wynika to ze specyfiki tych śledztw oraz często z braku zarówno wypowiedzi doktryny, jak i orzecznictwa sądowego w sprawach stanowiących przedmiot śledztw. Przykładem mogą być śledztwa w sprawach zbrodni sądowych, dokonywanych przez stalinowskich sędziów i prokuratorów, które nie były w okresie powojennym przedmiotem wypowiedzi prawa karnego ani też orzecznictwa sądowego. W wypowiedziach publicystycznych natomiast odpowiedzialność sędziów i prokuratorów była kwestionowana co do zasady.

Specyfika pracy prokuratorów pionu śledczego IPN wynika także z konieczności dokonywania obszernych kwerend archiwalnych, ustalania i przesłuchiwania świadków, ze szczególnym uwzględnieniem ich wieku, życiowych doświadczeń i upływu czasu od zdarzeń, które są przedmiotem śledztwa.

Oddziałowa Komisja	Wykaz spraw, które przekazano do sądu z aktem oskarżenia	Wykaz spraw, w których przedstawiono zarzut podejrzanemu	Lista osób podejrzanych, którym przedstawiono zarzuty	Wykaz spraw, w których będzie przedstawiony zarzut podejrzanemu w terminie do 31.07.2001 r.
BIAŁYSTOK	-	S 30/00/Zk	1	-
GDAŃSK	S 10/00/Zk	S 11/00/Zk	2	S 22/01/Zk S 43/01/Zk
KATOWICE	-	S 14/00/Zk	1	S 2/00/Zk
KRAKÓW	-	S 18/00/Zk	1	-
LUBLIN	-	S 12/00/Zk S 20/00/Zk	2	S 4/01/Zk S 12/01/Zk S 21/01/Zk
ŁÓDŹ	-	S 16/00/Zk S 15/01/Zk S 26/01/Zk	3	-
POZNAŃ	S 1/00/Zn	-	1	-
RZESZÓW	-	S 15/00/Zk S 11/00/Zk	3	S 8/00/Zk S 28/01/Zk
WARSZAWA	-	S 25/01/Zk S 29/01/Zk S 28/01/Zk	7	-
WROCŁAW	-	S 4/00/Zk S 5/00/Zk	2	S 6/00/Zk S 7/01/Zk S 4/01/Zk S 12/00/Zk
R A Z E M	2	16	23	12

Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny RP Lech Kaczyński powołał - na wniosek Prezesa IPN prof. Leona Kieresa - w okresie od 1 sierpnia 2000 r. do 30 czerwca 2001 r. trzech prokuratorów Głównej Komisji i 73 prokuratorów Oddziałowych Komisji:

Spośród prokuratorów powołanych do Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

W terminie do 31 grudnia 2001 r. planuje się powołanie dalszych trzech prokuratorów Głównej Komisji i 46 prokuratorów Oddziałowych Komisji.

2.1. ODDZIAŁOWA KOMISJA w BIAŁYMSTOKU

Śledztwo wszczęte na podstawie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej w dniu 5 września 2000 r. dotyczy współudziału w popełnieniu w dniu 10 lipca 1941 r. w Jedwabnem zabójstw osób narodowości żydowskiej, tj. o czyn z art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 31 sierpnia1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego.

Śledztwo w tej sprawie rozpoczęto od analizy akt procesu z 1949 r., w którym oskarżonych zostało 23 polskich mieszkańców miejscowości Jedwabne oraz niemiecki żandarm, z których 12 zostało skazanych prawomocnie za pomocnictwo w dokonaniu tej zbrodni. Uwzględnione zostały również akta procesu z 1953 r., w którym o udział w zbrodni oskarżono jeszcze jednego z polskich sprawców.

Zbrodni tej dokonano poprzez spalenie żydowskich ofiar - mężczyzn, kobiet i dzieci - w stodole znajdującej się na obrzeżu miasteczka Jedwabne.

W toku obecnie prowadzonego śledztwa przesłuchano dotychczas 42 świadków, w tym grupę naocznych obserwatorów zdarzeń.

W świetle ich relacji przyjąć można, że w zbrodni tej czynnie uczestniczyli polscy mieszkańcy Jedwabnego, głównie młodzi mężczyźni w liczbie około 40, współdziałający z obecnymi na miejscu zdarzeń ośmioma niemieckimi żandarmami. Ustala się także, czy i w jakim zakresie w zbrodni tej mogło uczestniczyć kilkuosobowe komando gestapo z Ciechanowa. Stwierdzono bowiem - na podstawie materiałów odnalezionych w niemieckich archiwach - że dowódca tego komanda był widziany trzy dni wcześniej w Radziłowie, gdzie wydawał rozkazy w tym samym dniu, w którym dokonano zamordowania żydowskich mieszkańców tej miejscowości.

W wyniku prac ekshumacyjnych przeprowadzonych w czerwcu br. w Jedwabnem stwierdzono, że w zbiorowych mogiłach znajdują się szczątki 150 - 250 żydowskich ofiar. Wśród szczątków znaleziono drobne przedmioty należące do zamordowanych. Prace ekshumacyjne pozwoliły na stwierdzenie, że zarówno grupę żydowskich mężczyzn z rabinem, którym kazano nieść potłuczone popiersie Lenina z rynku w Jedwabnem, jak i pozostałe ofiary zamordowano w stodole, zwłoki zaś wrzucono do dwóch dołów: jednego, wykopanego wewnątrz stodoły, drugiego na zewnątrz, wzdłuż jej dłuższego boku.

W ostatnim czasie przesłuchanych zostało przez prokuratorów IPN-KŚZpNP w miejscu zamieszkania w Izraelu dwóch naocznych świadków tej zbrodni oraz na terenie Polski osoba, która przechowywała przez okres okupacji Szmula Wasersztajna (autora relacji o zbrodni w Jedwabnem) i innych żydowskich mieszkańców Jedwabnego.

Materiały śledztwa po zanonimizowaniu danych osobowych świadków w nich występujących zostaną opublikowane po jego zakończeniu.

• sygn. akt S 15/01/Zn

Śledztwo wszczęto w dniu 30 marca 2001 r. - dotyczy zabójstw w dniu 7 lipca 1941 r. w Radziłowie osób narodowości żydowskiej, zakwalifikowanych jako przestępstwo z art. 1 pkt 1 cyt. dekretu. Uzyskano akta postępowań karnych prowadzonych po wojnie przeciwko czterem osobom oskarżonym o udział w tej zbrodni. Ustalono świadków - są to osoby, które w dniu zbrodni były w Radziłowie i widziały jej przebieg bądź posiadają wiarygodne informacje o sprawie.

• sygn. akt S 30/00/Zk

Wyniki postępowania doprowadziły do skierowania w dniu 7 czerwca 1995 r. wniosku do Prokuratury Rejonowej w Ełku o podjęcie ścigania m.in. Pawła T. o czyny polegające na tym, że:

1. w dniu 27 października 1950 r. jako szef PUBP w Ełku pozbawił wolności Halinę Skinder, które łączyło się ze szczególnym udręczeniem;
2. nie dopilnował obowiązku powiadomienia członków rodziny Haliny Skinder o jej śmierci;
3. w październiku 1950 r. w PUBP w Ełku podżegał pracowników do poświadczenia nieprawdy w dokumentach tego urzędu dotyczących zatrzymania i zgonu Haliny Skinder.

W dniu 15 grudnia 2000 r. ściganie przejęła Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Białymstoku.

Akta śledztwa zawierają 135 tomów. Dotychczas przesłuchano około 3870 osób pokrzywdzonych.

• sygn. akt S 32/00/Zk

W sprawie przesiedlenia ludności cywilnej okupowanego obszaru regionu białostockiego w głąb Związku Radzieckiego, w okresie od 17 września 1939 r. do 22 czerwca 1941 r. Akta śledztwa zawierają 73 tomy. Przesłuchano około 2600 świadków.

• sygn. akt S 6/01/Zk

W sprawie znęcania się przez funkcjonariuszy PUBP w Grajewie nad osobami pozbawionymi wolności. W toku dotychczasowego śledztwa ujawniono 13 pokrzywdzonych.

• sygn. akt S 12/01/Zk

W sprawie bezprawnego pozbawienia wolności Aleksandra W. i innych członków Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość".

W procesie prowadzonym w 1946 r. przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku skazano na karę śmierci sześć osób. W stosunku do pozostałych orzeczono kary długoterminowego pozbawienia wolności. Wykorzystując materiały zebrane w sprawie Wojskowego Sądu Rejonowego ustalono nazwiska około 20 funkcjonariuszy WUBP w Białymstoku i PUBP w Suwałkach, którzy brali wówczas udział w przygotowaniu sprawy. Ustalono także nazwiska sędziów i prokuratorów uczestniczących w tej sprawie.

W sprawie zabójstwa ok. 300 wojskowych i cywilnych obrońców Grodna we wrześniu 1939 r., dokonanego przez żołnierzy sowieckich i funkcjonariuszy NKWD. W sprawie przesłuchano dotychczas 83 świadków.

W sprawie zabójstwa w nocy z 22 na 23 sierpnia 1954 r. w Przytułach, woj. podlaskie, na zlecenie UB mjr. Jana Taborowskiego ps. "Bruzda".

W sprawie zamordowania w dniu 9 listopada 1943 r. w Rejmontówce i Lubieszowie, pow. Kamień Koszyrski, woj. poleskie ok. 200 osób narodowości polskiej. Dotychczas przeprowadzone czynności nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie, czy sprawcami zbrodni była zorganizowana formacja Ukraińskiej Powstańczej Armii, czy też miejscowi Ukraińcy.

W sprawie zastrzelenia w lipcu 1942 r. w miejscowości Borowy Młyn, gm. Lipnica, trzech nieznanych żołnierzy przez niemieckich żandarmów, w tym Johanna Schutka, z posterunku żandarmerii niemieckiej w Brzeźnie Szlacheckim.

W sprawie masowych zbrodni popełnionych na obywatelach polskich (w tym żołnierzach WP, ZWZ, AK) w latach 1941-1945 w Ponarach k. Wilna przez funkcjonariuszy policji hitlerowskiej i kolaboracyjnej policji litewskiej.

• sygn. akt S 43/01/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy PUBP w Sławnie, w tym przez Eugeniusza Sz., polegających na psychicznym i fizycznym znęcaniu się nad pozbawionymi wolności mieszkańcami Sławna i okolicznych miejscowości. W sprawie tej przewidziane jest przedstawienie zarzutu Eugeniuszowi Sz.

W sprawie zbrodniczej działalności Wilhelma A., funkcjonariusza WUBP w Szczecinie, w 1949 r. na terenie Szczecina i Sławna. 12 stycznia 2001 r. Wilhelmowi A. przedstawiono zarzuty, a 20 marca 2001 r. został skierowany przeciwko niemu akt oskarżenia do Sądu w Sławnie. Dotychczas nie został wyznaczony termin rozprawy w tej sprawie.

W sprawie zabójstwa w dniu 4 marca 1944 r. w Gołubiu Kaszubskim dowódcy Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski", por. Józefa Dambka oraz stosowania w latach 1945-1946 represji wobec członków tej organizacji przez funkcjonariuszy jednostek organizacyjnych Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

W sprawie stosowania tortur przez funkcjonariuszy Okręgowego Zarządu Informacji Wojskowej Marynarki Wojennej Nr 8 w Gdyni w latach 1945-1956.

• sygn. akt S 7/01/Zk

W sprawie wymordowania w lutym-marcu 1945 r. Niemców zamieszkałych w Aleksandrowie Kujawskim i b. pow. nieszawskim przez funkcjonariuszy MO i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

W sprawie rozstrzelania w maju 1946 r. w więzieniu w Inowrocławiu kilku żołnierzy Armii Krajowej i ustalenia miejsca ich pochowania.

W sprawie zbrodni popełnionych w latach 1945-1946 na więźniach narodowości niemieckiej w obozie pracy w Kruszwicy.

• sygn. akt S 20/00/Zk

W sprawie popełnienia przez funkcjonariuszy PUBP w Lęborku w latach 1945-1956 zbrodni polegającej na prześladowaniu osób z powodu ich odmiennych poglądów politycznych.

W sprawie deportacji w 1945 r. przez NKWD w głąb terytorium ZSRR mieszkańców Pomorza Gdańskiego.

W sprawie zbrodni polegającej na fizycznym i moralnym znęcaniu się przez funkcjonariuszy obozu pracy w Złotowie w latach 1945-1947 nad więźniami tego obozu narodowości niemieckiej oraz polskiej - rekrutującej się z ludności autochtonicznej.

W sprawie zbrodniczego skazania w dniu 3 sierpnia 1946 r. Hansa Baumana na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku. Wyrok został wykonany 9 sierpnia 1946 r. W sprawie będzie przedstawiony zarzut żyjącemu prokuratorowi wojskowemu Wacławowi K., który sporządził akt oskarżenia i wniósł o wymierzenie kary śmierci w stosunku do Hansa Baumana.

W sprawie zbrodniczej działalności funkcjonariusza WUBP w Koszalinie Józefa R., który, działając wspólnie z innymi funkcjonariuszami, znęcał się fizycznie i moralnie nad zatrzymanymi członkami Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Wymienionemu przedstawiono zarzuty w dniu 8 maja 2001 r.

2.3. ODDZIAŁOWA KOMISJA W KATOWICACH

W sprawie hitlerowskich deportacji w 1940 r., do Generalnej Guberni, w ramach tzw. Saybusch Aktion, zmierzającej do germanizacji terenów wcielonych do III Rzeszy, ok. 20 000 mieszkańców ziemi żywieckiej. Dotychczas ujawniono ponad 700 pokrzywdzonych.

W sprawie popełnionego przez funkcjonariuszy gestapo w dniu 27 lipca 1942 r. w Gotartowicach zabójstwa, przez powieszenie, członków Polskiej Organizacji Powstańczej - Franciszka Buchalika i Pawła Buchalika.

W sprawie przeciwko Barbarze W. podejrzanej o popełnienie 16 czynów zakwalifikowanych jako zbrodnie komunistyczne stanowiące przestępstwa określone w art. 231 § 1 kk polegające na przekroczeniu w okresie od grudnia 1981 do czerwca 1984 r. w Częstochowie przysługujących jej jako funkcjonariuszowi Służby Bezpieczeństwa uprawnień w związku z czynnościami wykonywanymi z udziałem internowanych kobiet, a także innych kobiet, z którymi podejrzana miała kontakt w związku z prowadzonymi przez SB w Częstochowie postępowaniami karnymi dotyczącymi druku i kolportażu wydawnictw "bezdebitowych". W szczególności przestępcza działalność podejrzanej polegała na:

• zmuszaniu środkami psychicznymi kobiet internowanych do zobowiązywania się do wyjazdu na stałe za granicę lub do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa,
• bezpodstawnych rewizjach osobistych dokonywanych u kobiet pod pretekstem przeprowadzenia czynności urzędowej połączonych z rozebraniem pokrzywdzonych do naga oraz zmuszaniu części z nich do wykonania przysiadów i naruszaniu w ten sposób godności osobistej pokrzywdzonych,
• zmuszaniu środkami psychicznymi kobiet podejrzanych o druk lub kolportaż prasy "bezdebitowej" do przyznania się do stawianych zarzutów lub do składania wyjaśnień i naruszanie w ten sposób przysługującego im prawa do obrony w procesie karnym,
• jeden z zarzucanych czynów stanowi naruszenie nietykalności cielesnej pokrzywdzonej, u której podejrzana przeprowadzała rewizję w mieszkaniu.

Po ogłoszeniu 9 kwietnia 2001 r. zarzutów podejrzana odmówiła składania wyjaśnień. 7 czerwca 2001 r. wydano postanowienie o uzupełnieniu i zmianie zarzutów. Podejrzana ponownie odmówiła wyjaśnień w sprawie zarzucanych jej czynów. Śledztwo jest kontynuowane poprzez przesłuchanie kolejnej grupy kobiet, co do których zachodzi przypuszczenie, że mogą być dalszymi pokrzywdzonymi działaniami podejrzanej.

W sprawie przestępstw popełnionych w latach 1951-1956 przez funkcjonariuszy służby więziennej w tzw. Więzieniu Progresywnym w Jaworznie. Postępowanie dąży do wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności odbywania kary pozbawienia wolności przez osadzonych tam młodocianych więźniów politycznych. W szczególności czy funkcjonariusze służby więziennej znęcali się nad przebywającymi tam więźniami bądź czy stosowali inne formy naruszania praw człowieka stanowiące przestępstwa komunistyczne.

Dotychczas w sprawie przesłuchano 175 świadków. Z ich zeznań wynika, iż był to ciężki obóz pracy, w którym więźniów zmuszano do wykonywania wyczerpującej pracy fizycznej w ekstremalnych warunkach; więźniom wydzielano głodowe racje żywnościowe i poddawano indoktrynacji politycznej.

Dotychczas ustalono, że po zajęciu Śląska przez wojska radzieckie pojawiły się obwieszczenia wzywające mężczyzn w wieku 17-50 lat do zgłaszania się do prac przy usuwaniu szkód wojennych. Prace były przewidywane na 14 dni. Tych, którzy się zgłosili, umieszczano w różnych obiektach - więzieniach oraz tworzonych obozach pracy, pilnowanych przez żołnierzy sowieckich.

Zatrzymywano mężczyzn oraz kobiety - obywateli polskich, którzy podpisali volkslistę, i  osoby wykazujące przynależność do narodowości niemieckiej. Żołnierzom NKWD pomocy udzielali funkcjonariusze MO i UB. W punktach zbiorczych przeprowadzano selekcję; część osób wysyłano do ZSRR, część kierowano do obozów na terenie Polski. Do Związku Radzieckiego wywieziono ok. 30 000 osób. Z powodu fatalnych warunków sanitarnych, głodu i braku opieki lekarskiej śmiertelność była wysoka. Wywiezieni trafili do obozów pracy na terenie całego ZSRR. Wykonywali tam niewolniczą pracę w kopalniach, hutach, fabrykach, kamieniołomach i na roli. Ocenia się, że do Polski powróciło najwyżej 20% deportowanych - schorowanych i wycieńczonych.

• sygn. akt S 10/00/Zk

W sprawie stosowania przez b. funkcjonariuszy WUBP w Katowicach w okresie od 1952 r. do 1953 r. tortur i fizycznego znęcania się nad uczestnikami prowadzonych postępowań. Ustalono, że spośród 13 funkcjonariuszy, których dotyczy postępowanie, pozostaje przy życiu pięciu. Trwają ustalenia i przesłuchania pokrzywdzonych.

W sprawie spowodowania przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1945-1946 w Olkuszu ciężkich obrażeń ciała u Stefana Bukowskiego, które doprowadziły do śmierci pokrzywdzonego.

• sygn. akt S 8/01/Zk

W sprawie bezprawnego pozbawienia wolności przez funkcjonariuszy UB Leona Czausowa w lutym 1952 r. w Sosnowcu i przekazania go władzom ZSRR.

Ustalono, że Leon Czausow 29 kwietnia 1952 r. został skazany przez Trybunał Wojskowy Moskiewskiego Okręgu Wojskowego na karę śmierci i rozstrzelany. Egzekucję wykonano 4 lipca 1952 r.

• sygn. akt S 9/01/Zk

Począwszy od lutego 1945 r. w dawnej filii KL Auschwitz w Jaworznie zaczęto osadzać niemieckich jeńców wojennych oraz mieszkańców Śląska, którzy w trakcie okupacji hitlerowskiej zostali wpisani na volkslistę.

COP posiadał co najmniej osiem podobozów (filii), mieszczących się z reguły w b. obozach hitlerowskich. Dużą śmiertelność więźniów obozu powodowały wycieńczające, antysanitarne warunki, choroby epidemiczne oraz znęcanie się funkcjonariuszy obozowych nad osadzonymi. Zwłoki zmarłych i zamordowanych tylko przez pierwsze tygodnie odwożono na cmentarze. Później grzebano je w zbiorowych mogiłach w pobliskim lesie.

• sygn. akt S 3/00/ Zn

W sprawie zastrzelenia Piotra Sieprawskiego, żołnierza Armii Krajowej, w dniu 23 kwietnia 1943 r. w miejscowości Brzoskwinia k. Krakowa przez funkcjonariuszy żandarmerii niemieckiej.

• sygn. akt S 21/01/Zn

W sprawie zabójstwa przez funkcjonariuszy SS w dniu 28 grudnia 1939 r. w Mniszkowie Władysława Hajdasa.

• sygn. akt S 24/01/Zn

W sprawie zabójstwa partyzanta Tomasza Harbuta ps. "Płot" oraz Wiktorii Żegleń z domu Jakubczak w dniu 29 listopada 1943 r. w miejscowości Podczerwone przez Niemca Dudka i sołtysa wsi Podczerwone Józefa K.

• sygn. akt S.32/01/Zn

W sprawie zbrodni popełnionych w latach 1941-1944 na więźniach więzienia w Stanisławowie.

W sprawie zastrzelenia Józefa Dębickiego, porucznika Armii Krajowej, przez funkcjonariuszy MO, w tym przez Jana R., w nocy z 29 na 30 stycznia 1945 r. w Boczechowie k. Ostrowca Świętokrzyskiego. Janowi R. przedstawiono zarzuty w dniu 20 marca 2001 r.

• sygn. akt S 2/00/Zk

W sprawie zbrodniczej działalności w latach 1945-1956 funkcjonariuszy WUBP i PUBP w Krakowie.

• sygn. akt S 1/00/Zk

W sprawie zabójstwa w nocy z 11 na 12 maja 1946 r. w Płokach, pow. chrzanowski, księdza Michała Rapacza przez b. funkcjonariuszy UB oraz przez osoby działające z inspiracji tegoż Urzędu.

• sygn. akt S 16/01/Zk

W sprawie zabójstw sądowych popełnianych w latach 1945-1956 przez sędziów Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie i prokuratorów Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Krakowie wskutek niedopełnienia obowiązków służbowych lub przekroczenia uprawnień, a w szczególności sprzeniewierzenia się zasadzie niezawisłości sędziowskiej oraz innego umyślnego naruszenia przepisów prawa.

• sygn. akt S 8/01/Zk

W sprawie podżegania w bliżej nie ustalonym dniu lipca 1984 r. w Nowym Sączu Wojciecha Jaskólskiego przez funkcjonariusza Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Nowym Sączu do zabójstwa działacza zdelegalizowanego Związku Zawodowego "Solidarność" o imieniu Zbigniew i nie ustalonym obecnie nazwisku.

• sygn. akt S 22/01/Zk

W sprawie spowodowania trwałego kalectwa oraz choroby zagrażającej życiu wielu osób uczestniczących w manifestacji przeciwko próbie usunięcia krzyża w dniu 27 kwietnia 1960 r. w Krakowie-Nowej Hucie przez funkcjonariuszy SB i MO biorących udział w zabezpieczaniu porządku publicznego.

2.5. ODDZIAŁOWA KOMISJA w Lublinie

W sprawie popełnienia w okresie od kwietnia do 8 listopada 1942 r., w czasie likwidacji tzw. II getta lubelskiego w dzielnicy Majdan Tatarski w Lublinie, masowych zabójstw obywateli polskich narodowości żydowskiej w celu wyniszczenia w całości tej grupy narodowej, w tym o popełnienie zabójstw co najmniej 3000 osób narodowości żydowskiej 8 listopada 1942 r.

Przeciwko Wacławowi L. pozostającemu pod dziewięcioma zarzutami podżegania członków składów orzekających sądów wojskowych do orzeczenia kar śmierci w stosunku do członków organizacji walczących na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w następstwie czego orzeczono karę śmierci i wykonano w stosunku do 12 osób w latach 1944-1953 na terenie woj. podlaskiego i lubelskiego.

• sygn. akt S 20/00/Zk

Przeciwko Czesławowi K., b. funkcjonariuszowi PUBP w Kraśniku, podejrzanemu o bezprawne pozbawienie wolności oraz torturowanie żołnierzy Armii Krajowej: Franciszka S., Władysława K., Franciszka B., Tadeusza K. i innych w lutym 1945 r. w Zadworzu, Wilkołazie i w Kraśniku, woj. lubelskie.

• sygn. akt S 4/01/Zk

Przeciwko Mieczysławowi W., funkcjonariuszowi PUBP w Zamościu, podejrzanemu o bezprawne pozbawienie wolności i torturowanie dziesięciu żołnierzy Armii Krajowej od sierpnia do listopada 1946 r. w Zamościu.

• sygn. akt S 21/00/Zk

W sprawie zabójstw popełnionych przez funkcjonariuszy PUBP w okresie od lipca 1944 r. do jesieni 1956 r. na żołnierzach Armii Krajowej i członkach innych organizacji walczących na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w więzieniu na Zamku w Lublinie oraz w aresztach PUBP.

W sprawie zbrodni sądowych popełnionych przez sędziego Sądu Wojskowego Lubelskiego Garnizonu Edwarda R., który wspólnie i w porozumieniu z sędziami Konstantym K. i Czesławem K., w celu pozbawienia życia Franciszka G. i Tadeusza B., żołnierzy Armii Krajowej, z pogwałceniem elementarnych praw człowieka i zasad sprawiedliwości w wyniku rażącego naruszenia prawa karnego materialnego i procesowego. Za czyny nie stanowiące przestępstw, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, uniemożliwiając oskarżonym skorzystanie z pomocy obrońcy - orzekli w stosunku do wyżej wymienionych karę śmierci, która została wykonana przez rozstrzelanie w dniu 15 listopada 1944 r. w Lublinie, a ponadto w sprawie dopuszczenia się zbrodni sądowych w stosunku do innych osób, członków organizacji walczących o niepodległy byt Państwa Polskiego, przez sędziego wojskowego Edwarda R.

• sygn. akt S 14/00/Zk

W sprawie popełnienia zabójstw co najmniej 200 żołnierzy Armii Krajowej w następstwie orzeczenia w stosunku do nich kar śmierci przez Sąd Wojskowy II Armii Wojska Polskiego, w latach 1944-1945 w Kąkolewnicy, woj. lubelskie.

W sprawie bezprawnego pozbawienia wolności gen. Kazimierza Tumidajskiego, dowódcy Okręgu Lubelskiego Armii Krajowej, 1 sierpnia 1944 r. w Lublinie oraz w sprawie pozbawienia go życia w trakcie tzw. zabiegu sztucznego dokarmiania przez funkcjonariuszy NKWD, 4 lipca 1947 r. w Skopinie (ZSRR).

• sygn. akt S 70/01/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych w latach 1942-1944 przez funkcjonariuszy policji niemieckiej i kolaboracyjnej policji białoruskiej - członków załogi obozu w Kołdyczewie k. Baranowicz, woj. nowogródzkie - na więźniach tego obozu.

• sygn. akt S 3/00/Zn

W sprawie masowych egzekucji Polaków przeprowadzonych w 1944 r. w Piotrkowie Trybunalskim i okolicznych miejscowościach przez funkcjonariuszy gestapo i innych formacji policyjnych z Piotrkowa Trybunalskiego.

W sprawie przeciwko Tadeuszowi R., b. funkcjonariuszowi PUBP w Wieluniu, o znęcanie się w latach 1947-1949 nad siedmioma osobami, przesłuchiwanymi w tym urzędzie. Pokrzywdzeni byli aresztowani i osadzeni w PUBP w Wieluniu pod zarzutem przynależności do oddziału Konspiracyjnego Wojska Polskiego pod dowództwem "Murata" lub udzielenia temu oddziałowi pomocy. W czasie przesłuchań byli bici pięściami, gumowymi i drewnianymi pałkami. Do stosowanych tortur należało wiązanie przesłuchiwanych i wieszanie głową w dół, po zakneblowaniu ust zalewanie nosa wodą lub octem, co powodowało duszenie i utratę przytomności. Wszyscy pokrzywdzeni byli następnie skazani przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi na kary wieloletniego więzienia. Tadeuszowi R. przedstawiono zarzuty 6 marca 2001 r. Wymieniony nie przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów.

• sygn. akt S 15/01/Zk

W sprawie przeciwko Adamowi G., b. funkcjonariuszowi PUBP w Jarocinie, o fizyczne i moralne znęcanie się w okresie od 19 października 1949 r. do 4 kwietnia 1950 r. nad pięcioma osobami, przesłuchiwanymi w PUBP w Jarocinie. Pokrzywdzeni należeli do tajnej organizacji młodzieżowej, rozpowszechniali ulotki o treściach patriotycznych i zrywali oficjalne plakaty. Zostali aresztowani przez funkcjonariuszy PUBP w Jarocinie, 19 października 1949 r., pod zarzutem prowadzenia działalności zmierzającej do obalenia ówczesnego ustroju Polski. Śledztwo prowadził Adam G., on również sporządził akt oskarżenia. Na podstawie zeznań pięciu pokrzywdzonych (dwaj członkowie organizacji już nie żyją) ustalono, że podczas prowadzonego śledztwa Adam G. współdziałając z dotychczas nie ustalonymi funkcjonariuszami PUBP w Jarocinie, stosował wobec przesłuchiwanych tortury. W czasie wielokrotnych nocnych przesłuchań pokrzywdzeni byli kopani, bici pięściami i różnymi przedmiotami, grożono im zabójstwem, znieważano wulgarnymi słowami, zmuszano do siedzenia na nodze od stołka, robienia tzw. żabek i przysiadów. Adamowi G. przedstawiono zarzut 23 marca 2001 r. Przesłuchany nie przyznał się do popełnienia zarzucanych mu przestępstw. Odmówił składania wyjaśnień.

• sygn. akt S 26/01/Zk

W sprawie przeciwko Teofilowi P., b. funkcjonariuszowi PUBP w Radomsku, o fizyczne i moralne znęcanie się nad członkiem organizacji "Wolność i Niezawisłość" od 12 listopada do 12 grudnia 1949 r. osadzonym w areszcie tegoż Urzędu. Zarzut dotyczy wielokrotnego wzywania na wielogodzinne, nocne przesłuchania umieszczania w karcerze oraz bicia podczas przesłuchań metalową laską po całym ciele i podłączania do induktora prądu, którym doprowadzał do utraty przytomności. Teofilowi P. przedstawiono zarzut 19 kwietnia 2001 r. Podejrzany nie przyznał się do popełnienia zarzucanego mu przestępstwa i zaprzeczał, że znał i stosował przemoc wobec wskazanego w zarzucie pokrzywdzonego. Przeciwko Teofilowi P. skierowany zostanie akt oskarżenia do Sądu Rejonowego w Radomsku.

• sygn. akt S 1/00/Zk

W sprawie stosowania niedozwolonych metod śledczych przez funkcjonariuszy PUBP w Jarocinie w latach 1945-1956 wobec członków młodzieżowych organizacji niepodległościowych działających na terenie pow. jarocińskiego.

• sygn. akt S 5/00/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych w latach 1945-1953 przez funkcjonariuszy PUBP w Wieluniu. Celem postępowania jest ustalenie sprawców, b. funkcjonariuszy tego Urzędu, którzy znęcając się fizycznie i moralnie nad żołnierzami oddziałów konspiracyjnych wymuszali na nich składanie żądanych zeznań.

• sygn. akt S 12/00/Zk

• sygn. akt S 18/00/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych w latach 1945-1953 przez funkcjonariuszy WUBP w Łodzi, polegających na bezprawnym pozbawianiu wolności, stosowaniu tortur fizycznych i psychicznych, spowodowaniu obrażeń ciała, wymuszaniu składania zeznań oraz pozbawianiu życia osób przesłuchiwanych w związku z zarzutem ich przynależności do organizacji antykomunistycznych.

• sygn. akt S 4/01/Zk

W sprawie usiłowania zabójstwa sądowego Zdzisława Szymańskiego członka organizacji Wolność i Niezawisłość, polegającego na wymierzeniu mu przez skład orzekający Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi kary śmierci, która była rażąco niewspółmiernie surowa w stosunku do czynu zarzucanego oskarżonemu.

• sygn. akt S 13/01/Zk

• sygn. akt S 16/01/Zk

W sprawie zamordowania przez funkcjonariuszy NKWD w czerwcu 1941 r. ok. 4000 obywateli polskich więźniów więzień we Lwowie.

• sygn. akt S 17/01/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych przez partyzantów radzieckich na żołnierzach Armii Krajowej i ludności cywilnej na terenie pow. Stołpce i Wołożyn, woj. nowogródzkie. Postępowaniem objętych jest szereg zbrodni, m.in. zabójstwa w nocy z 8 na 9 maja 1943 r. ok. 120 mieszkańców miasteczka Naliboki, rozstrzelanie w maju 1943 r. w Kamieniu 19 żołnierzy Armii Krajowej, rozstrzelanie w grudniu 1943 r. dziesięciu osób we wsi Derewno.

W sprawie udziału ośmiu Polaków, więźniów gestapo, w zbrodniach ludobójstwa popełnionych przez hitlerowskich zbrodniarzy wojennych w latach 1941-1944 w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

W sprawie tej 2 listopada 2000 r. zatrzymano Henryka M. i przedstawiono mu zarzut, że w okresie od 8 grudnia 1941 do kwietnia 1943 r. w Chełmnie nad Nerem, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, idąc na rękę okupantom hitlerowskim, brał udział w zbrodniach ludobójstwa dokonywanych w miejscowym obozie zagłady na ludności żydowskiej oraz grupach ludności innych narodowości w ten sposób, że bił uwięzionych, odbierał im kosztowności, odzież i przedmioty osobiste, wprowadzał skazanych na śmierć do samochodów-komór gazowych.

16 marca 2001 r. do Sądu Okręgowego w Koninie wniesiono akt oskarżenia przeciwko Henrykowi M.

W dniach 15, 16, 17, 21 maja 2001 r. i 5 czerwca 2001 r. przed Sądem Okręgowym w Koninie odbyły się kolejne rozprawy w sprawie Henryka M.

W stosunku do Henryka M. Sąd zastosował środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, które kolejnymi decyzjami sądów zostało przedłużone do 2 lipca 2001 r.

• sygn. akt S 3/00/Zn

W sprawie zagłady w latach 1939-1943 przez hitlerowski aparat terroru pacjentów szpitali psychiatrycznych na terenie tzw. Kraju Warty.

• sygn. akt S 4/00/Zn

W sprawie zbrodni popełnionych wobec polskich robotników przymusowych na terenie III Rzeszy.

• sygn. akt S 5/00/Zn

W sprawie eksterminacyjnej działalności hitlerowskiego personelu zakładu dla dzieci polskich robotnic przymusowych w Wąsoszu.

W sprawie fizycznego i moralnego znęcania się w 1953 r. przez funkcjonariuszy PUBP w Lesznie nad aresztowanymi członkami działającej wówczas nielegalnie Harcerskiej Organizacji Podziemnej.

• sygn. akt S 12/00/Zk

W sprawie zabójstw oraz fizycznego i moralnego znęcania się w latach 1945-1956 nad więźniami Centralnego Więzienia w Rawiczu, gdzie w nie ustalonych okolicznościach poniosło śmierć co najmniej 217 więźniów odbywających kary więzienia za czyny o charakterze politycznym.

• sygn. akt S 14/00/Zk

W sprawie fizycznego i psychicznego znęcania się w latach 1945-1956 nad więźniami Centralnego Więzienia we Wronkach przez współwięźniów działających na zlecenie funkcjonariuszy więziennego Działu Specjalnego.

• sygn. akt S 23/00/Zk

Dotychczas przesłuchano w toku śledztwa kilkuset świadków, a także zgromadzono dokumenty postępowań prowadzonych przeciwko uczestnikom wydarzeń z 28-29 czerwca 1956 r.

• sygn. akt S 24/00/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych na więźniach Zakładu Karnego we Wronkach w latach 1945-1956 przez funkcjonariuszy Służby Więziennej.

• sygn. akt S 20/01/Zk

W sprawie zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy SS w obozie pracy przymusowej dla Polaków w Pustkowie od roku 1942 do lipca 1944 r.

• sygn. akt S 3/00/Zn

W sprawie zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy niemieckich i żołnierzy SS Galizien na ludności żydowskiej zamieszkałej w dawnym pow. lwowskim w latach 1941-1943.

W sprawie zamordowania przez żołnierzy WOP z placówki w Wołkowyi, w nocy z 8 na 9 lipca 1946 r. we wsi Terka, woj. podkarpackie, 33 osób narodowości ukraińskiej.

W sprawie zbrodniczej działalności funkcjonariuszy WUBP w Rzeszowie wobec osób pozbawionych wolności w latach 1944-1956. Dotychczas ustalono ponad 300 osób pokrzywdzonych i zebrano dowody pozwalające na wydanie postanowień o przedstawieniu zarzutów trzem byłym funkcjonariuszom WUBP w Rzeszowie.

• sygn. akt S 11/00/Zk

W sprawie pozbawienia życia przez rozstrzelanie - bez wyroku - w nocy z 3 na 4 listopada 1945 r. w Rzeszowie ośmiu obywateli polskich narodowości ukraińskiej przez funkcjonariuszy WUBP w Rzeszowie. 11 czerwca 2001 r. przedstawiono zarzut w tej sprawie jednemu z funkcjonariuszy - Kazimierzowi W. W najbliższym czasie zostanie przedstawiony zarzut drugiemu z ustalonych funkcjonariuszy - Romanowi N.

• sygn. akt S 15/00/Zk

W sprawie zabójstwa kapelana Armii Krajowej księdza Michała Pilipca i innych żołnierzy AK, popełnionego 8 grudnia 1944 r. w lesie k. Głogowa Małopolskiego przez funkcjonariuszy MO i UB.

W toku śledztwa ustalono, że 4 grudnia 1944 r. funkcjonariusze MO i UB na terenie Błażowej aresztowali członków AK. Wśród aresztowanych znalazł się kapelan AK ksiądz Michał Pilipiec ps. "Ski", który był przesłuchiwany przez funkcjonariuszy UB. W czasie przesłuchań był torturowany i znieważany przez przesłuchujących. Po przesłuchaniu ksiądz Michał Pilipiec wraz z czterema innymi osobami: Dominikiem Sobczykiem, Józefem Batorem, Michałem Mikulcem oraz Stanisławem Rybką, został umieszczony w więzieniu na Zamku w Rzeszowie. Nad ranem 8 grudnia 1944 r. wszyscy zostali wywiezieni samochodem ciężarowym w obstawie funkcjonariuszy Wydziału Śledczego KW MO do lasu głogowskiego. Tu aresztowani - z wyjątkiem Stanisława Rybki, któremu udało się zbiec - zostali rozstrzelani, a ich zwłoki spalone.

Dwóm żyjącym funkcjonariuszom KW MO w Rzeszowie podejrzanym o udział w tej zbrodni Mieczysławowi W i Kazimierzowi K. przedstawiono zarzut w tej sprawie.

W sprawie stosowania niedozwolonych metod śledczych przez funkcjonariuszy PUBP w Krośnie. Dwóm b. funkcjonariuszom tegoż urzędu zostaną przedstawione w najbliższym czasie zarzuty w tej sprawie.

W sprawie skazania 25 czerwca 1946 r. przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie - Wydział do Spraw Doraźnych na karę śmierci Józefa Grębosza, Józefa Kozłowskiego, Franciszka Nostera, Jana Gomółkę i Zygmunta Ząbka. Wyrok wykonano 10 lipca 1946 r. publicznie na rynku w Dębicy.

W sprawie zabójstw sądowych popełnionych w okresie od 17 października 1944 r. do 27 października 1944 r. w Rzeszowie poprzez wydanie przez Najwyższy Sąd Wojskowy i Trybunał Wojskowy I Frontu Ukraińskiego wyroków śmierci wobec żołnierzy Armii Krajowej. W śledztwie ustalono, że w okresie od 17 października 1944 r. do 20 października 1944 r. na terenie Rzeszowa Sąd Wojskowy oraz Trybunał Wojskowy I Frontu Ukraińskiego wydał 12 wyroków śmierci wobec 19 osób, spośród których 15 osób należało do AK. Wyroki śmierci wykonano 18 października, 19 października i 27 października 1944 r., łącznie w stosunku do 17 osób. Wyroków śmierci nie wykonano wobec dwóch osób, przy czym w stosunku do jednej osoby wyroki śmierci zamieniono na karę 10 lat obozu pracy na terenie ZSRR, druga zaś osoba 27 października 1944 r. zbiegła z miejsca egzekucji położonego w lesie w okolicy Głogowa Małopolskiego.

W sprawie zabójstwa 1200 mieszkańców Huty Pieniackiej popełnionego 28 lutego 1944 r. przez żołnierzy Dywizji SS Galizien.

• sygn. akt S 19/01/Zn

W sprawie zabójstwa 350 mieszkańców Warszawy, popełnionego przez żołnierzy niemieckich 8 sierpnia 1944 r. w ruinach Teatru Wielkiego.

• sygn. akt S 22/01/Zn

W sprawie pacyfikacji miejscowości Stefanów wykonanej 26 września 1944 r. przez oddziały wojsk niemieckich, dowodzone przez płk. Dursteina; popełniono tam zabójstwa i spalono zabudowania.

• sygn. akt S 23/01/Zn

W sprawie Heleny W., o to, że w okresie od 8 czerwca 1950 r. do 3 października 1953 r. jako prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej w Warszawie bezprawnie pozbawiła wolności 16 osób, głównie oficerów WP, a także osoby cywilne związane z organizacjami walczącymi o niepodległy byt Państwa Polskiego.

• sygn. akt S 29/01/Zk

W sprawie Kazimierza T., Czesława Ś., Zbigniewa K., Mariusza P. i Józefa Kulaka, o to, że jako oficerowie Informacji Wojskowej w ramach prowadzonych w latach 1949-1951 postępowań karnych stosowali represje i wykorzystywali przestępcze metody śledcze wobec oficerów Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

• sygn. akt S 28/01/Zk

• sygn. akt S 1/00/Zk

W sprawie bezprawnego pozbawienia wolności księdza prymasa Stefana Wyszyńskiego przez osadzenie w latach 1953-1956 w Rywałdzie, Stoczku Warmińskim, Prudniku Śląskim i Komańczy.

• sygn. akt S 5/00/Zk

W sprawie pozbawienia wolności obywateli polskich, ich internowania i pozbawienia życia w obozie NKWD w Rembertowie w okresie od września do października 1944 r. oraz od czerwca do lipca 1945 r.

• sygn. akt S 6/01/Zk

W sprawie bezpodstawnego orzeczenia 15 marca 1948 r. w Warszawie przez Wojskowy Sąd Rejonowy kary śmierci wobec oficera II Korpusu WP rotmistrza Witolda Pileckiego, a następnie jej wykonanie 25 maja 1948 r.

• sygn. akt S 34/01/Zk

W sprawie zabójstwa Jerzego Brońskiego, Feliksa Stroińskiego, Stefana Długołęckiego i Jana Czeredysa, będącego następstwem bezprawnego wyroku Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie z dnia 3 listopada 1948 r., skazującego wymienionych na kary śmierci, którą wykonano.

Przeciwko Janowi Ł., b. funkcjonariuszowi PUBP w Kłodzku. Janowi Ł przedstawiono zarzut fizycznego i psychicznego znęcania się w okresie od 10 grudnia 1951 r. do 18 marca 1952 r. w Kłodzku nad tymczasowo aresztowanym Kazimierzem Kurajem - członkiem działającej na terenie Kłodzka organizacji niepodległościowej "Lech".

• sygn. akt S 5/00/Zk

Przeciwko Janowi P., b. funkcjonariuszowi PUBP w Zgorzelcu. W toku śledztwa wydano postanowienie o przedstawieniu Janowi P. zarzutu psychicznego i fizycznego znęcania się w okresie od 14 października 1951 r. do 11 stycznia 1952 r. w Zgorzelcu nad 17-letnią Aleksandrą W. Wymieniona została aresztowana i osadzona w PUBP w Zgorzelcu pod zarzutem przynależności do kobiecej organizacji niepodległościowej "Jest nas 34", działającej w Pleńsku i okolicach.

• sygn. akt S 6/00/Zk

W sprawie zbrodniczego łamania prawa przez b. sędziego Wojskowego Sądu Rejonowego Jerzego K. i prokuratora Wojskowej Prokuratury Rejonowej we Wrocławiu Stanisława M. m.in. bezprawne skazanie na karę śmierci w dniu 30 sierpnia 1949 r. Czesława P.

• sygn. akt S 8/00/Zk

• sygn. akt S 13/01/Zk

W sprawie znęcania się poprzez bicie rękami i kolbą karabinu, nad Władysławem Z. w okresie od kwietnia do sierpnia 1951 r. przez funkcjonariuszy WUBP w Opolu i PUBP w Nysie.

W sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych na obywatelach polskich, mieszkańcach pow. Podhajce, woj. tarnopolskie, w latach 1939-1945 przez nacjonalistów ukraińskich, gdzie zamordowano kilkuset obywateli polskich, m.in. we wsi Sławentyn 17 września 1944 r. ok. 50 osób, we wsi Giłowody 6 stycznia 1945 r. - 65 osób, we wsi Zawadówka w latach 1943-
-1944 ponad 70 osób. W sprawie dotychczas przesłuchano 44 świadków.

• sygn. akt S 15/00/Zi

W sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1943-1945 na terenie pow. Borszczów, woj. tarnopolskie, m.in. zamordowania we wsi Głęboczek 22 listopada 1944 r. i 9 stycznia 1945 r. ponad 50 osób oraz zamordowania we wsi Łanowce co najmniej 55 Polaków 12 lutego 1944 r.

• sygn. akt S 1/01/Zi

W sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1941-1944 na ludności polskiej w pow. Stanisławów, zamordowano m.in. we wsi Wołoczków 30 marca 1941 r. ok. 20 osób i w marcu 1944 r. ok. 160 osób. W sprawie przesłuchano dotychczas 64 świadków.

• sygn. akt S 2/01/Zi

W sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1943-1944 na obywatelach polskich, mieszkańcach pow. Kałusz, woj. stanisławowskie, zamordowano m.in. 5 kwietnia 1944 r. ok. 80 mieszkańców wsi Pawlikówka. W sprawie przesłuchano dotychczas 77 świadków.

Na potrzeby śledztw prowadzonych przez pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej sporządzane są liczne opracowania i ekspertyzy. Wykonuje je zatrudniający trzech pracowników Wydział Ekspertyz i Opracowań Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, jak również historycy zatrudnieni na samodzielnych stanowiskach w Oddziałowych Komisjach Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

• przygotowanie materiału historycznego (ekspertyz) dla śledztw, prowadzonych przez prokuratorów Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;
• przygotowanie opracowań z zakresu problematyki, którą zajmuje się Komisja na polecenie Kierownictwa Instytutu Pamięci Narodowej i Głównej Komisji oraz na wniosek innych wydziałów Instytutu;
• przygotowanie opinii na temat zbrodni ludobójstwa dla sądów, Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie oraz organizacji i osób zainteresowanych.

W przygotowaniu materiału historycznego dla śledztw pomocne są ekspertyzy historyka- -eksperta, które poprzedzają przesłuchania świadków. Poprzez analizę przekazów pierwotnych eksperci przygotowują właściwy grunt do przesłuchań, tak aby prokurator, sporadycznie stykający się z materią historyczną wiedział, w jaki sposób stawiać pytania, by wyeliminować wszelkie konfabulacje. Badania historyka-eksperta stanowią dla prokuratora przesłankę w sprawie podstaw wszczęcia śledztwa.

Od grudnia 2000 r. do czerwca 2001 r. Wydział Ekspertyz i Opracowań przygotował ekspertyzy w 33 sprawach śledczych:

- w 2000 r. w 7 sprawach;

- w 2001 r. w 26 sprawach.

W 2000 r. przygotowano m.in. następujące ekspertyzy:

• w sprawie mordu popełnionego na Żydach w Jedwabnem w lipcu 1941 r. Poszukiwanie dokumentów dotyczących formacji niemieckich, które operowały w tym czasie w powiecie łomżyńskim, lub jednoznacznie opisujących udział miejscowej ludności w wydarzeniach w Jedwabnem wymagało zbadania wielu zasobów archiwalnych. Została przeprowadzona analiza akt: Delegatury Rządu na Kraj, Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Komendanta Niemieckich Obszarów Tyłowych, Dowódcy SS i Szefa Niemieckiej Policji Bezpieczeństwa, Zespołu Gestapo - Ciechanów.

• wydział sporządził także ekspertyzy z Norymberskiego Procesu Einsatzgruppen, z akt w sprawie karnej kapitana SS Waldemara Macholla oraz z akt procesowych w sprawie karnej Ericha Kocha, sądzonego przez Sąd Wojewódzki dla Województwa Warszawskiego.

• w związku ze śledztwem w sprawie eksperymentów pseudomedycznych, które miały być przeprowadzane w szpitalu dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Lublińcu na
• Górnym Śląsku. W tej sprawie wydano ekspertyzy dotyczące: obozów koncentracyjnych, w których wykonywano eksperymenty pseudomedyczne, zakładów psychiatrycznych na terenie Niemiec i Polski, w których dokonano zbrodni eutanazji, przeprowadzono także analizę akt w sprawie dr med. E. Buchalika z Państwowego Szpitala dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Lublińcu;

• w sprawie zbrodni popełnionej na jeńcach polskich lub radzieckich w Ogonkach. Ekspertyza dotyczyła obozów jenieckich w I Okręgu Wojskowym-Prusy Wschodnie oraz komand pracy złożonych z tych jeńców;

• na temat obozu jeńców polskich w Ponoj na półwyspie Kola w ZSRR.

• wysiedleń ludności polskiej z południowo-zachodniej Polski. Ekspertyzy obejmowały wysiedlenia z pow. będzińskiego przeprowadzone przez władze hitlerowskie w 1942 r., z pow. wadowickiego, a ponadto akcję Saybusch przeprowadzoną na Żywiecczyźnie w 1941 r.;
• zbrodni popełnionej przez żołnierzy Armii Czerwonej na jeńcach polskich we wrześniu 1939 r. w miejscowości Grabowiec k. Hrubieszowa;
• zgłoszonego przez środowisko wdów po szwedzkich marynarzach ze statków Kunnekulle i Iwan doniesienia o aresztowaniu ich mężów przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego;
• zbrodni popełnionej w ruinach Teatru Wielkiego podczas Powstania Warszawskiego na ok. 350 osobach spośród ludności cywilnej;
• internowania obywateli polskich w specjalnym obozie NKWD nr 10 w Rembertowie. Ekspertyza dotyczyła okoliczności utworzenia obozu oraz jego likwidacji;
• podziemnego Wymiaru Sprawiedliwości podczas Powstania Warszawskiego oraz jednostek specjalnych (żandarmerii powstańczej), które wspomagały powstańczy wymiar sprawiedliwości w sferze egzekucyjnej. Ekspertyza została opracowana w związku ze śledztwem dotyczącym zabójstwa jednego z inspektorów VII Obwodu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej "Obroża";
• masowej zbrodni popełnionej jesienią 1943 r. w powiecie Kamień Koszyrski na Polesiu przez nacjonalistów ukraińskich. Ekspertyza dotyczyła struktury UPA po scaleniu wszystkich oddziałów przez OUN Bandery oraz bojówek OUN zrzeszających ukraińską ludność wiejską;
• dwóch nieznanych miejsc odosobnienia, których ślady istnienia odkryto dopiero w 2000 r. - ekspertyzy dotyczyły aresztu hitlerowskiej policji bezpieczeństwa w Legnicy oraz więzienia NKWD we Włochach pod Warszawą.

• spraw karnych osób oskarżonych z dekretu sierpniowego o wydawanie, prześladowanie lub udział w zabójstwach ludności żydowskiej, prowadzonych przez działające na terenie Polski Sądy Specjalne i Sądy Powszechne;
• stanowiska Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu dotyczącego "problemu prowadzenia śledztw w sprawie przestępstw popełnionych wobec obywateli polskich narodowości ukraińskiej w latach 1944-1948";
• strat, jakie poniosły różne grupy inteligencji na skutek terroru okupanta hitlerowskiego, liczby osób pochodzących z różnych krajów umieszczonych w obozach koncentracyjnych oraz liczby osób deportowanych z różnych krajów na roboty przymusowe do Niemiec (dla Kancelarii Sejmu RP);
• dokumentów odnoszących się do transportów osób psychicznie chorych i kalekich z Hamburga do Obrzyc, pow. międzyrzecki (Mesevitz-Obrawalde), Dziekanki k. Gniezna (Tiegenhof/Gnesen), Chełma k. Lublina;
• miejsca straceń w Ponarach pod Wilnem.

• miejsc odosobnienia, w których warunki pobytu nie różniły się od warunków w obozach koncentracyjnych, a osoby tam osadzone pozostawały w dyspozycji hitlerowskich władz bezpieczeństwa (dla Wydziału Prawnego IPN);
• metodologicznych problemów natury historycznej, dotyczących śledztwa, które powinny zostać wyjaśnione w ekspertyzie (dla Wydziałów Śledztw);
• wykazu ekspertyz, notatek służbowych i kwerend sporządzonych przez historyków zatrudnionych w Oddziałowych Komisjach Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (dla Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej).

Od sierpnia 2000 r. do czerwca 2001 r. przygotowano 221 opinii dotyczących zbrodni ludobójstwa dla sądów, Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie, organizacji oraz osób zainteresowanych; z tego 146 w 2000 r. i 75 w 2001 r.

Do złożonych opinii, które można porównać z opracowaniami lub ekspertyzami, należały:

• opinia w sprawie obozu Rudau, Kreis Samland w Prusach Wschodnich, w którym internowano inteligencję polską podczas akcji Tannenberg w 1939 r.;
• opinia na temat Batalionów Chłopskich w związku z wnioskiem o uznanie BCh za organizację niepodległościową (dla Naczelnego Sądu Administracyjnego);
• opinia na temat dokumentacji dowodowej i medycznej dotyczącej eksperymentów pseudomedycznych (dla Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie);
• opinia na temat działalności partyzanckiej rozbrojonych oddziałów Armii Krajowej na Wileńszczyźnie (dla Sądu Okręgowego w Poznaniu);
• opinia na temat struktur organizacyjnych ruchu oporu, w jakich znajdowały się Komenda Obrońców Polski i Polska Armia Ludowa (dla Sądu Okręgowego w Poznaniu);
• opinia na temat charakteru obozu w Potulicach (dla organizacji b. więźniów);
• opinia na temat dokumentów niemieckich dotyczących Konzentrationslager Warschau;
• opinia na temat zbrodni popełnionej na Żydach w Mszanie Dolnej i Kasinie Wielkiej;
• opinia na temat charakteru i zadań wykonywanych przez Robotniczo-Chłopską Milicję NKWD ZSRR, utworzoną we wrześniu 1939 r. na terenach Polski (dla Urzędu do Spraw Kombatantów);
• opinia na temat zbrodni w Mniszku, woj. bydgoskie, popełnionej na inteligencji polskiej w ramach akcji Tannenberg oraz roli terrorystycznej organizacji Selbstschutz w tej zbrodni.

Przeprowadzono kwerendy w:

• Archiwum Państwowym w Toruniu i Książnicy Miejskiej w Toruniu do śledztwa S 7/01/Zk w sprawie zabójstw dokonanych w Aleksandrowie Kujawskim na Niemcach przez funkcjonariuszy MO;
• Archiwum Państwowym w Gdańsku, Bibliotece PAN w Gdańsku oraz w Archiwum Akt Nowych, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Archiwum Wschodnim, Dziale Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego do śledztw S 1/00/Zn, S 2/00/Zn, S 3/00/Zn, S 17/00/Zn, S 18/00/Zn, S 21/01/Zn w sprawach zbrodni popełnionych na terenie woj. wileńskiego przez funkcjonariuszy policji niemieckiej;
• Archiwum Państwowym w Katowicach do śledztw S 5/00/Zh, S 7/01/Zn, S 12/01/Zn w sprawach zbrodni popełnionych na terytorium województwa śląskiego;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ankietach Sądów Grodzkich do śledztw S 15/00/Zn, OKKa/5S3/97 w sprawach zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy policji niemieckiej;
• Archiwum Akt Nowych, Archiwum Państwowym w Krakowie oraz Archiwum Państwowym w Tarnowie do śledztw S 1/00/Zn, S 2/00/Zn, KO2/01, KO13/01 w sprawach zbrodni popełnionych przez Niemców w Dębicy, miejsc grzebania zamordowanych, pobytu w obozach oraz zbrodni popełnionych przez żołnierzy Armii Czerwonej;
• Aktach śledczych Oddziałowej Komisji w Krakowie dotyczących obozów Służby Budowlanej S 2/00/Zn, deportacji w głąb ZSRR w 1945 r. S 14/91/NK, deportacji w 1940 i 1941 r. S 23/91/NK, S 27/91/NK, 23/01/Zk, 24/01/Zk, w celu sporządzenia listy funkcjonariuszy sowieckich, którzy dokonywali aresztowań oraz konwojowali deportowanych obywateli polskich w latach 1940-1941;
• Aktach śledztw S 14/91/NK, S 7/60, S 9/01/Zn w celu sporządzenia indeksu osób aresztowanych w 1945 r., oraz funkcjonariuszy policji dokonujących aresztowań i przesłuchujących aresztowanych; wykazu aresztów na terenie woj. krakowskiego oraz wykazu miejsc zesłań na terenie ZSRR;
• Archiwum Sądu Rejonowego w Lublinie do śledztwa S12/00/Zk w sprawie zbrodni sądowych; do śledztw S 11/00/Zk, S 20/01/Zk, S 21/01/Zk w sprawach, w których w latach 1946-1956 orzeczone zostały wyroki śmierci - 42 sprawy; do śledztwa S 16/00/Zk w sprawie dotyczącej Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie;
• Archiwum Akt Nowych do śledztwa S 1/00/Zi w sprawie zbrodni na Wołyniu;
• Archiwum Sądu Rejonowego i Archiwum Państwowym w Lublinie w związku ze śledztwem S 5/00/Zn w sprawie zbrodni w Wierzchowinach oraz w związku ze śledztwem 19/01/Zk w sprawie orzekania przez SWL do 1956 r.;
• Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku do śledztwa S 7/00/Zn w sprawie likwidacji getta na Majdanie Tatarskim w Lublinie;
• Księgach więzienia na Zamku w Lublinie za lata 1944-1954 w związku ze śledztwem S 10/00/Zk dotyczącym funkcjonowania obozu w Krzesimowie;
• Archiwum Państwowym w Łodzi do śledztwa S 3/00/Zn w sprawie zbrodni popełnionych przez gestapo w Piotrkowie Trybunalskim; do śledztwa S25/75 w sprawie zbrodni popełnionych przez Niemców na żołnierzach Wojska Polskiego - jeńcach z bitwy na Bzurą;
• Aktach obozu pracy w Łodzi na Sikawie w latach 1945-1950, ogółem 28 ksiąg, skorowidzów i wykazów więźniów, do śledztwa S 6/01/Zk w sprawie zbrodni popełnionych na Niemcach w obozie pracy na Sikawie;
• Prasie łódzkiej do śledztwa S 1/01/Zk w sprawie stłumienia pokojowej manifestacji w dniu 3 maja 1946 r. w Łodzi;
• Aktach Ko 9/78, Ko 7/84, Ko 24/83 w sprawie ustalenia okoliczności śmierci Stanisława Żochowskiego; Ko 42/01 w sprawie wyjaśnienia współpracy z władzami okupacyjnymi;
• Literaturze naukowej do śledztwa S 13/01/Zk w sprawie pacyfikacji wsi Koniuchy, gm. Bieniakonie, woj. nowogródzkie, dokonanej przez partyzantkę sowiecką; do śledztwa S 3/01/Zk w sprawie ustalenia okoliczności śmierci Wiktora Sokołowskiego w Charkowie; do śledztwa S 6/01Zn w sprawie zbrodni w miejscowości Ładzice k. Radomska; do śledztwa S 2/01/Zn w sprawie obozu pracy w Niechmirowie koło Sieradza; do śledztwa S 2/01/Zn w sprawie zbrodni w Koluszkach;
• Archiwum Państwowym w Rzeszowie do śledztwa w sprawie zbrodni popełnionych przez SS Galizien - akta obozów szkoleniowych w Iwoniczu, Moderówce, Pustkowiu i Szebniach;
• Literaturze naukowej oraz księgach więźniów więzienia w Rzeszowie do śledztwa S 11/00/Zk w sprawie zbrodni w Rzeszowie dokonanej przez WUBP w Rzeszowie;
• Literaturze naukowej oraz już ukończonych śledztwach w sprawach zbrodni hitlerowskich, do śledztwa S 19/00/Zk w sprawie zbrodni w Dąbrówce Starzeńskiej; do śledztwa S 8/01/Zn w sprawie zbrodni w Oleszycach; do śledztwa S15/00/Zk w sprawie zbrodni w lesie głogowskim; w sprawie zamordowania kilkudziesięciu żołnierzy polskich jesienią 1939 r. na terenie woj. lwowskiego - Ko 11/00; w sprawie zamordowania żołnierzy oddziału WP w latach 1944-1945 przez wojska sowieckie - Ko 20/00; w sprawie zbrodni na zamku w Rzeszowie - Ko 3/01.

Wyniki kwerend przeprowadzonych przez historyków-specjalistów są za każdym razem przekazywane na piśmie, w formie notatki służbowej, prokuratorom.

• Ekspertyza nt. "Tło historyczne zabójstwa księdza Michała Rapacza w dniu 11-12 maja 1946 r.", do śledztwa S 4/96/UB;
• Ekspertyza w sprawie spowodowania trwałego kalectwa lub choroby zagrażającej życiu wielu osób uczestniczących w manifestacji przeciwko próbie usunięcia krzyża w kwietniu 1960 r. w Krakowie-Nowej Hucie, do śledztwa S 4/96/UB;
• Ekspertyza dotycząca więźniów osadzonych w więzieniu na Zamku w Lublinie 1944--1954 - 337 nazwisk, do śledztwa S 10/00/Zk;
• Ekspertyza w sprawie egzekucji inteligencji lubelskiej 23 grudnia 1939 r. w Lublinie;
• Ekspertyza w sprawie śmierci więźniów na Zamku w Lublinie;
• Ekspertyza dotycząca pracowników PKP zamordowanych w latach 1944-1954 na Zamku w Lublinie - obejmuje 443 nazwiska;
• Ekspertyza na temat "Zarys historyczny działalności obozu pracy w Łodzi na Sikawie w latach 1945-1950", do śledztwa S 6/01/Zk;
• Opinia w sprawie okoliczności śmierci w obozie pracy, do sprawy Ko 6/01;
• Ekspertyza w sprawie egzekucji publicznej na rynku w Dębicy wykonanej w 1946 r. i oddziału Jana Stefko ps. "Mściciel", do śledztwa S 1/00/ZK;
• Ekspertyza w sprawie udziału Ukraińców w formacjach policji i żandarmerii we Lwowie oraz w formacjach zbrojnych SS na terenie Lwowa, do śledztwa S 5/00/Zi;
• Ekspertyza w sprawie zbrodni popełnionych przez funkcjonariuszy niemieckich w więzieniu w Jarosławiu w latach 1943-1944, do śledztwa S 1/00/Zn;
• Ekspertyza w sprawie zbrodni popełnionych na jeńcach włoskich we Lwowie, do śledztwa S 3/00/Zn;
• Ekspertyza w sprawie składu posterunku żandarmerii w Mielcu i podległych mu filii, do śledztwa S 4/00/Zn.

• tłumaczyli teksty niemieckie i weryfikowali niemieckie nazewnictwo historyczne;
• wskazywali prokuratorom literaturę dotyczącą prowadzonych przez nich spraw oraz informowali o zasobach archiwalnych;
• przeprowadzali analizę dokumentacji zgromadzonej w prowadzonych śledztwach przez Okręgowe Komisje Badania Zbrodni pod kątem stwierdzenia ewentualnej możliwości włączenia jej i wykorzystania w śledztwach prowadzonych obecnie;
• udzielali informacji na temat określonych faktów historycznych, tuż przed przesłuchaniem konkretnego świadka;
• prowadzili korespondencję w sprawach wymagających kwerendy w zasobie archiwalnym Oddziałowej Komisji.

25 kwietnia 2001 r. odbyła się, zorganizowana przez Instytut Pamięci Narodowej - Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, konferencja z udziałem przedstawicieli środowisk kombatanckich. Na konferencji Prezes IPN prof. Leon Kieres oraz Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu prof. Witold Kulesza przedstawili "Wykaz miejsc grzebania ofiar zbrodniczej działalności aparatu terroru w Polsce w latach 1944-1956".

Wykaz ten został zaktualizowany przez prokuratorów z dziesięciu Oddziałowych Komisji ŚZpNP. Wymienia on obecnie 186 miejsc, w których spoczywają szczątki ofiar komunistycznego aparatu terroru. Miejsca pochówku wymieniono według stanu wiedzy na dzień 15 marca 2001 r., z podaniem sygnatur prowadzonych w tych sprawach śledztw, w toku których dokonano stosownych ustaleń. W niektórych przypadkach korzystano z opracowań historyków zatrudnionych w Głównej Komisji.

Wykaz podzielony jest według właściwości merytorycznej i miejscowej każdej z dziesięciu Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Na konferencji przedstawiono także mapę miejsc pochówku ofiar zbrodniczej działalności aparatu terroru w Polsce. Zarówno wykaz, o którym mowa, jak i mapa znajdują się na stronie internetowej Instytutu Pamięci Narodowej.

Lista będzie uzupełniana w toku dalszych ustaleń czynionych przez pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej.

Poprzednia część druku, następna część druku