*** Oddział nie ma wyodrębnionego archiwum, materiały archiwalne zostaną przejęte przez BUiAD.

Prace Biura koncentrowały się na przejmowaniu zasobu b. Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - 3500 m.b. - oraz materiałów z Archiwum MSWiA - 4500 m.b. akt i 3500 m.b. kartotek. Oprócz tego rozpoczęto przejmowanie archiwaliów Wojskowych Służb Informacyjnych, Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSWiA i Archiwum Urzędu Ochrony Państwa. Przejęcie akt poprzedziły żmudne prace porządkowe wykonywane przez upoważnionych pracowników Biura posiadających certyfikat bezpieczeństwa - wspólnie z archiwistami tych instytucji.

Formalne przejęcie materiałów archiwalnych z Archiwum MSWiA odbyło się 30 kwietnia br. Prezes Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leon Kieres oraz Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Marek Biernacki podpisali protokół przekazania archiwaliów wytworzonych w latach 1939-1990, znajdujących się w dyspozycji tego ministerstwa, a które - na podstawie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - winny znaleźć się w jego zasobie. Biuro Udostępnia i Archiwizacji Dokumentów IPN przejęło akta gromadzone przez byłe Centralne Archiwum MSW i Archiwum MSWiA. Pion archiwalny IPN otrzymał również materiały archiwalne zdawane po 1990 r. do Centralnego Archiwum MSW i Archiwum MSWiA, a wytworzone w latach 1945-1990 przez byłe komórki organizacyjne MBP i MSW oraz materiały archiwalne pozyskane w archiwach państw b. ZSRR, wytworzone po 1939 r., a dotyczące represji wobec obywateli polskich.

Przejmowanie akt z archiwów Ministerstwa Obrony Narodowej określa protokół z 2 kwietnia podpisany przez Prezesa IPN i Ministra Obrony Narodowej. Na jego podstawie do IPN są przekazywane akta Wojskowych Służb Informacyjnych. Dotychczas przekazano pierwszą partię dokumentów, wśród których znalazło się 12 jednostek archiwalnych pochodzących z b. II Oddziału Sztabu Generalnego WP z lat 1944-1948.

Deklaracja podpisana 5 kwietnia br. przez Prezesa IPN oraz Szefa Urzędu Ochrony Państwa płk Zbigniewa Nowka w istotny sposób przyspieszy i usprawni przekazywanie zbiorów archiwalnych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa.

Obecnie przygotowywana jest umowa z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, która określi sposób i tryb przekazywania akt przez archiwa państwowe do archiwum IPN.

BUiAD jest również na bieżąco informowane przez jednostki podległe Ministerstwu Sprawiedliwości (sądy, prokuratury i więziennictwo) o czynnościach związanych z przygotowaniem akt kwalifikujących się do przekazania Instytutowi Pamięci Narodowej.

• z archiwum b. GKBZpNP - 3500 m.b.,
• z Archiwum MSWiA - 4500 m.b. akt i 3500 m.b. kartotek,
• z Archiwum UOP - 9,4 m.b., pozostałe akta w ilości 3290 m.b. zostaną przejęte do końca br.,
• akta Wojskowych Służb Informacyjnych - akt jawnych - 30 m.b. (z archiwów wojskowych do przejęcia pozostaje ponad 3500 m.b. akt),
• akta b. Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSWiA - 70 m.b.,
• ze Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej - prace konkursowe dot. NSZZ "Solidarność" - 14 m.b.

Dalsze prace związane z przejmowaniem akt uzależnione są od zakończenia prac remontowych w pomieszczeniach przeznaczonych na magazyny, które muszą spełniać wymogi przechowywania materiałów niejawnych.

Do zasobu IPN pozyskano w formie darów materiały archiwalne dotychczas znajdujące się w rękach prywatnych. Są to: dokumenty płk. Jerzego Brońskiego 1906-1948 (1996), Publiczna Szkoła Powszechna w Kacperkowie (Niemcy) 1945-1947, PZPR Podstawowa Organizacja Partyjna przy Urzędzie Miasta w Mińsku Mazowieckim 1981-1985, wspomnienia, relacje i opracowania dotyczące zbrodni wojennych i represji wojsk okupacyjnych wobec obywateli polskich w latach 1939-1945.

1.2. Oddziałowe biura udostępniania i archiwizacji dokumentów

Większość Oddziałów IPN przejęła już akta b. Okręgowych Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Kontynuowane są prace mające na celu rozpoznawanie materiałów archiwalnych w instytucjach wymiaru sprawiedliwości (w sądach i prokuraturach) oraz w innych archiwach organów ustawowo zobowiązanych do przekazania dokumentów do IPN (archiwa policji, archiwa państwowe, itp.). Powyższe archiwalia pod nadzorem pracowników IPN są przygotowywane do przejęcia przez Oddziały IPN. Ustalono również harmonogram rozpoczęcia przejmowania archiwaliów z Urzędu Ochrony Państwa. Czynności te zostaną zakończone w grudniu br.

Należy stwierdzić, iż systematycznie wzrasta ilość materiałów archiwalnych gromadzonych przez Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów i Oddziały Instytutu Pamięci Narodowej. Według stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. materiały archiwalne posiadało jedynie BUiAD w ilości 429 m.b. Od stycznia do 31 marca br. zostało przejętych 6233 m.b., z czego tylko 198 m.b. przypadło na oddziały. Do końca drugiego kwartału br., mimo braku odpowiedniej powierzchni magazynowej, planowane jest przejęcie przez Oddziały IPN kolejnych materiałów archiwalnych, tak że łączny ich zasób wzrośnie do 1405,5 m.b. Natomiast zasób archiwalny IPN (BUiAD i oddziałów) na dzień 30 czerwca 2001 r. wynosić będzie ponad 13 226,90 m.b. i do końca tego roku wzrośnie do 73 891,11 m.b. Proces przejmowanie akt przez IPN powinien zakończyć się na początku 2002 r., co jednak nie wpłynie na realizację ustawowych zadań IPN.

2.1. Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów

Prace archiwalne obejmowały przede wszystkim segregację, inwentaryzację i sporządzanie pomocy ewidencyjno-informacyjnych dla przejętych akt. Segregacji materiałów archiwalnych dokonano w zespołach aktowych Państwowego Urzędu Repatriacyjnego (listy transportowe), Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSWiA.

Sporządzono następujące pomoce ewidencyjno-informacyjne:

• kartotekę repatriantów i reemigrantów (PUR Punkt Etapowy w Dziedzicach 1945--1948) - 35 m.b.,
• inwentarz kartkowy b. Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce - 1045 j.a., 12 m.b.,
• baza danych dot. akt osobowych - 2500 rekordów,

• baza danych dot. wywłaszczeń z lat 1959-1960,

• baza danych dot. ujawnień b. żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich
  - 8548 rekordów,
• ewidencja daru - dokumentów płk. Jerzego Brońskiego z lat 1906-1948 [1996]
  - 16 poz. inwentarzowa,
• porządkowanie akt osobowych ORMO - 524 teczki,
• wprowadzanie inwentarzy kartkowych zespołów MSW II i organizacji podziemnych do bazy danych, ewidencja elektroniczna prac absolwentów Akademii Spraw Wewnętrznych.

2.2. Oddziałowe biura udostępniania i archiwizacji dokumentów

Prace porządkowe nad zasobem aktowym są prowadzone w dziewięciu Oddziałach IPN (Oddział w Warszawie nie posiada magazynów archiwalnych i akt). W pierwszej kolejności są opracowywane akta b. Okręgowych Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. W niektórych oddziałach przystąpiono też do opracowania innych zespołów archiwalnych, np. w Oddziale w Łodzi są porządkowane akta Tajnej Policji Państwowej Oddział w Łodzi oraz księgi więźniów zakładów karnych z terenów Polski centralnej.

W zakresie opracowania zasobu prace koncentrują się na sporządzaniu pomocy ewidencyjnych, przede wszystkim w postaci komputerowych baz danych. Są to głównie skorowidze osób represjonowanych przez nazistowski i komunistyczny aparat bezpieczeństwa. Niektóre bazy liczą nawet po kilkadziesiąt tysięcy rekordów, np. w Oddziale IPN w Rzeszowie skorowidz nazwisk z ksiąg więziennych, akt procesowych i prokuratorskich - zawiera 26 000 rekordów, a w Oddziale IPN w Łodzi baza danych "Aresztowanych przez gestapo" liczy 47 000 rekordów. W większości Oddziałów IPN prace inwentaryzacyjne nad zasobem archiwalnym zostaną zintensyfikowane dopiero po przejęciu całości akt planowanych do przejęcia na mocy ustawy o IPN.

BUiAD i oddziały IPN	Wydane	Przyjęte
Białystok	940	434
Gdańsk	1523	712
Katowice	1499	654
Kraków	1560	766
Lublin	882	351
Łódź	918	447
Poznań	1800	867
Rzeszów	1092	548
Warszawa	1709	860
Wrocław	1023	534
BUiAD	2370	968 (w tym 105 z polskich placówek konsularnych)
Razem	15316	7141

Od marca 2001 r. poszczególne Oddziały IPN rozpoczęły wydawanie i przyjmowanie wniosków poza swoimi siedzibami. Odbywa się to najczęściej na terenie b. miast wojewódzkich (np. Szczecin, Gorzów Wlkp. Zielona Góra, Konin, Leszno, Elbląg, Olsztyn, Płock, Ciechanów, Radom, Nowy Sącz, Krosno i Przemyśl), ale także i w innych większych miastach (np. Bochnia, Nowy Targ, Malbork, Przasnysz, Maków Mazowiecki, Mława, Płońsk, Gostynin, Sierpc, Kutno).

O przyjeździe pracowników IPN do danej miejscowości są informowane - z wyprzedzeniem kilkutygodniowym - władze lokalne, organizacje kombatanckie i lokalne media. Dyżury pracowników IPN poza siedzibą oddziału są zazwyczaj jednodniowe. Od osób, które nie mogą osobiście złożyć wniosku (np. ze względu na bardzo ciężki stan zdrowia) w siedzibie Oddziału IPN lub w punkcie dyżurnym poza siedzibą, jest on odbierany przez pracownika IPN w miejscu ich zamieszkania.

Formularz wniosku został zamieszczony również na stronie internetowej Instytutu Pamięci Narodowej.

Do BUiAD są przesyłane wnioski z polskich placówek konsularnych (stan na dzień 8 czerwca - 105 wniosków) z następujących państw: Kanady, USA, Niemiec, Anglii, Australii, Belgii, Holandii, Danii, Szwecji, Szwajcarii, Francji, Włoch, Białorusi, Ukrainy, Węgier i Czech. Najwięcej wniosków za pośrednictwem MSZ otrzymano z Kanady, USA i Niemiec. W przeważającej liczbie są to wnioski złożone przez obywateli polskich mieszkających za granicą. Sporadycznie jednak trafiają się wnioski złożone przez obywateli państw obcych (pojedyncze ze Szwecji, Czech i Węgier). Zgodnie art. 30 ust. 4 obywatelom państw obcych prawo złożenia wniosku przysługuje na zasadach wzajemności.

Dynamika składania wniosków wzrośnie po przejęciu akt i ich udostępnieniu pierwszym pokrzywdzonym.

Materiały archiwalne w chwili obecnej są udostępniane przede wszystkim do celów służbowych dla potrzeb Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i Oddziałowych Komisji oraz Biura Edukacji Publicznej IPN. Do celów naukowo-badawczych są udostępniane przede wszystkim akta dotyczące okresu 1939-1945. Akta organów bezpieczeństwa państwa wytworzone w okresie PRL będą udostępniane sukcesywnie, po ich przejęciu i opracowaniu. Archiwalia zawierające informacje niejawne będą udostępniane zgodnie z ustawą z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, tj. po wcześniejszym ich odtajnieniu.

Udostępnianie archiwaliów z zasobu IPN następuje na podstawie pisemnego, umotywowanego wniosku osoby zainteresowanej. Obecnie w BUiAD materiały archiwalne udostępnia się jedynie w pracowni naukowej przy pl. Krasińskich (po zakończeniu inwestycji będą one również udostępniane w budynku przy ul. Towarowej). Udostępnienie archiwaliów jest rejestrowane w środkach ewidencyjnych przez pracownika IPN. Oprócz tego każda jednostka archiwalna zawiera kartę informacyjną, w której dokonywane są zapisy o jej udostępnieniu.

• realizacja kwerend dotyczących zbrodni hitlerowskich i stalinowskich, deportacji na prace przymusowe do III Rzeszy i w głąb ZSRR, repatriacji do kraju, niewoli wojennej - zrealizowano 10 020 kwerend.
• realizacja kwerend dotyczących emigracji, obywatelstwa, wywłaszczenia, ustalania losów właścicieli majątków, akt lokalowych, potwierdzania ukończenia Wyższej Szkoły Oficerskiej i Akademii Spraw Wewnętrznych, świadectw pracy, zatrudnienia i zarobków, ujawnień, volkslisty, aresztowań - zrealizowano 844 kwerendy.
• realizacja kwerend dotyczących represji za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i przygotowanie materiałów do wydania decyzji przez Prezesa IPN - wpłynęło 280 spraw, z czego w 130 sprawach wszczęto kwerendy archiwalne, 73 spraw kwerendy zakończono i przekazano sprawy do Biura Prawnego (kwerendy zakończone).
• kwerendy realizowane w pracowni naukowej: udostępniono 2138 tomów akt, 51 mikrofilmów, kilkadziesiąt zdjęć.
• wypożyczenia dla sądów: 175 tomów akt.
• udostępnienie ok. 400 jednostek materiałów archiwalnych dla potrzeb Biura Edukacji Publicznej IPN.

4.2. Oddziałowe Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów

Oddziałowe Biura Udostępniania Archiwizacji Dokumentów realizują kwerendy oraz zapytania od instytucji i osób fizycznych, w tym do celów kombatanckich, emerytalnych, rentowych, odszkodowawczych - dla sądów, "Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie" i innych;

Poprzednia część druku, następna część druku