Szanowny Panie Ministrze!

Wspomnianemu projektowi ustawy zarzucany jest między innymi nadmiar reguł prawnych, rodzących szereg wątpliwości w zakresie jasności, stabilności i gwarancji dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Obawy zgłaszają szczególnie przedstawiciele gmin wiejskich o niskich dochodach, gdzie udział w strukturze podstawowych dochodów własnych z tytułu udziału w podatku dochodowym PIT i CIT jest marginalny. Analiza projektu ustawy wykazuje, iż jej wdrożenie może doprowadzić do poważnych dysproporcji w dochodach gmin i w konsekwencji pozbawić je dalszych możliwości rozwojowych.

Dowodem na słuszność powyższych wniosków jest obecna sytuacja podmiotów samorządowych województwa warmińsko-mazurskiego, gdzie na ogólną liczbę stu szesnastu samorządów aż dziewięćdziesiąt jeden wykazuje ewidentną stratę w wysokości blisko 49 milionów 200 tysięcy zł, podczas gdy ogólny bilans zmniejszania dochodów w skali województwa wynosi ponad 42 miliony 500 tysięcy zł. Samorządy nie godzą się na propozycję, która na wstępie już oferuje im znaczne zmniejszenie dochodów, nakładając jednocześnie pokaźny zakres zadań własnych, z którymi wiąże się konieczność wydatkowania powyższych kwot, szczególnie w zakresie pomocy społecznej. Polityka taka prowadzi do sytuacji, w której gminy nie będą mogły realizować podstawowych zadań własnych.

Do omawianego projektu ustawy przedstawiciele samorządów zgłaszają również inne uwagi. Stoją na stanowisku, że proponowane w tym projekcie rozwiązania pozbawiają gminy dotychczasowych źródeł dochodów własnych, w tym z subwencji drogowej, części ogólnej, opłaty od czynności cywilno-prawnych i części podatku od nieruchomości.

Przedstawiciele samorządów zarzucają państwu chęć obarczenia samorządów odpowiedzialnością za nierównomierny rozwój kraju, wskaźniki demograficzne, bezrobocie i postępujące ubożenie społeczeństwa. Znając z autopsji sytuację w rejonie o najtrudniejszych warunkach, wysokim bezrobociu i największej liczbie osób wymagających pomocy społecznej, prognozują powstanie kolejnych regionalnych sfer ubóstwa, w których egzystuje się na poziomie nie w pełni zabezpieczonego minimum socjalnego.

Genezą tego zjawiska jest między innymi naliczanie udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych w zależności od miejsca zamieszkania, czyli właściwej gminy. W zamian za dotacje celowe na opiekę społeczną gminy wspierane będą subwencjami wyrównawczymi lub dostosowawczymi w bliżej nieokreślonych kwotach. Projekt ustawy nie przewiduje skutków objęcia szerszego kręgu osób uprawionych do uzyskania pomocy, w tym prowadzących gospodarstwa rolne, ani skutków określania wysokości gwarantowanych świadczeń dla osób uprawnionych.

Projekt w tej treści bazuje wyłącznie na kryterium dochodowym w oderwaniu od kryterium znacznie istotniejszego, a więc wydatków faktycznie ponoszonych przez samorządy gminne, w tym szczególnie na pomoc społeczną. Środki przewidziane jako dotacje celowe, między innymi na dodatki mieszkaniowe i prowadzenie domów pomocy społecznej, stają się w proponowanej ustawie wyłącznie składnikiem dochodów gmin z podatków PIT i CIT, które później uwzględniane są przy wyliczaniu subwencji wyrównawczej. Wysokość otrzymywanych subwencji wyrównawczych ma być według projektu niezależna od struktury wydatków w gminie, a ich kwota uzależniona będzie od bliżej nieokreślonych kryteriów.

Kontrowersyjna jest koncepcja uznania za podstawowe dochody gminy dochodów z majątku. Dochody te mogą być naliczane w różnych wysokościach, zależnie od systemu gospodarowania mieniem komunalnym, poprzez funkcjonowanie i uprawnienia jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego. W efekcie sprzedaż lub inna forma rozdysponowania mienia, stanie się źródłem podstawowych dochodów własnych gminy w roku bazowym, co odbije się w roku następnym na odpowiednio zmniejszonej subwencji wyrównawczej. Ewidentnie stracą w tym układzie gminy ubogie, starające się gospodarować w sposób racjonalny i oszczędny, nie powołując zakładów budżetowych.

Projekt ustawy nie uwzględnia w zapisach części rekompensującej subwencji wielu ulg podstawowych, co więcej, warunkuje poziom dochodów gmin możliwością poboru podatku rolnego, którego ściągalność w ostatnich latach bardzo spadła. Stanowi on znaczny dochód dla terenów zurbanizowanych, na terenach wiejskich nie ma jednak istotniejszego znaczenia.

Reasumując, konstrukcja projektu umożliwia znaczną swobodę w stosowaniu zawartych w nim przepisów, co stwarza groźbę destabilizacji funkcjonowania instytucji samorządowych. Unormowania proponowane w projekcie zakładają uzależnienie przyszłości tych instytucji od polityki fiskalnej państwa wobec osób fizycznych i prawnych, podatku VAT i akcyzowego. Każda zmiana w przepisach dotyczących tej sfery będzie więc miała bezpośredni wpływ na stan finansów samorządowych.

Gminy bezwzględnie muszą mieć zabezpieczone przez budżet państwa w pełnej wysokości środki na realizację zadań tak ważnych jak oświata i pomoc społeczna. Uważam za celowe natychmiastowe podjęcie działań w tym zakresie, jako że zgadzam się z zawartą w przedłożonym stanowisku opinią, iż proponowane w projekcie ustawy przepisy nie są dostosowane do sytuacji gmin w kraju ani do możliwości instytucji samorządowych.

senator Janusz Lorenz