Petycje w pracach Senatu VII kadencji

Senat VII kadencji podjął pracę, umożliwiającą obywatelom korzystanie z prawa do składania petycji, odnoszących się do wszelkich spraw związanych z ich życiem. To prawo gwarantuje Konstytucja. Senat tym samym ułatwił obywatelom bezpośredni udział w demokracji. Mogą oni składać petycje, proponujące zmiany w prawie, do Senatu. Izba w VII kadencji pracowała nad 50 petycjami, a 10 z nich zaowocowało projektami ustaw.

Trzy z tych projektów zostały skierowane do Sejmu: o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz ustawy o działach administracji rządowej; o zmianie ustawy o orderach i odznaczeniach. Wśród projektów, nad którymi nie zakończono prac najciekawszy wydaje się projekt o usunięciu z nazw dróg, ulic, mostów, placów i innych obiektów symboli ustrojów totalitarnych. Realizując postulat jednej z petycji, Senat podjął uchwałę okolicznościową w sprawie uczczenia pamięci żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego.

Autorzy petycji najczęściej postulowali zmianę przepisów prawa dotyczącego problematyki:

świadczeń społecznych i zdrowotnych (rent i emerytur: zasad waloryzacji świadczeń, kapitału początkowego, okresów składkowych, zasad opłacania składki zdrowotnej, renty socjalnej, świadczeń pielęgnacyjnych, zasiłku rodzinnego),

sytuacji kombatantów i osób represjonowanych (rozszerzenia kręgu podmiotów uprawnionych do otrzymywania z tego tytułu świadczeń o osoby represjonowane i internowane w stanie wojennym, świadczeń dla inwalidów wojennych i wojskowych),

spraw mieszkaniowych (spółdzielnie mieszkaniowe, sytuacja najemców byłych mieszkań zakładowych),

prawa karnego (zmiany w kodeksie karnym, postulat wprowadzenia obowiązku pracy dla skazanych na cele publiczne, ujednolicenie zasad wykonywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzekanego na podstawie Kodeksu karnego i Kodeksu wykroczeń).

Petycje odnosiły się też do zagadnień: reprywatyzacji, roszczeń z tytułu przedwojennych obligacji Skarbu Państwa, ochrony danych osobowych, zmian w systemie oświaty, prawa cywilnego i procedury cywilnej, prawa wyborczego, prawa budowlanego.

W pracach Senatu nad petycjami obowiązuje zasada ciągłości pracy Izby. Oznacza to, że pomimo końca kadencji parlamentu prace nad petycjami nierozpatrzonymi przed upływem VII kadencji Senatu będą prowadzone w następnej kadencji.

Instytucja petycji jest elementem demokracji bezpośredniej, powszechnie stosowanym w wielu krajach europejskich, a także w Parlamencie Europejskim. W ramach petycji obywatele indywidualnie lub zbiorowo mogą zgłaszać wnioski lub propozycje odnoszące się do wszelkich spraw związanych z życiem publicznym.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. w dziale "Wolności i prawa polityczne" w art. 63 przewiduje możliwość składania przez obywateli petycji, wniosków i skarg, a także zawiera upoważnienie do uregulowania w ustawie trybu składania i rozpatrywania petycji. Przez ponad dekadę nie podjęto działań nad realizacją tego prawa.

Parlamentarny Zespół do spraw Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi podjął dyskusję nad potrzebą kompleksowego opracowania instytucji petycji. Prace Senatu nad uregulowaniem problematyki petycji prowadzone były dwutorowo.

Izba zmieniła swój regulamin, aby umożliwić obywatelom korzystanie z prawa do składania do Senatu petycji. Na tej podstawie rozszerzono kompetencje senackiej Komisji Praw Człowieka i Praworządności o rozpatrywanie petycji oraz dodano do nazwy tej komisji petycje. Jednocześnie do regulaminu Izby wprowadzono nowy dział Xa "Rozpatrywanie petycji". Marszałek Senatu kieruje otrzymane petycje do Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Komisja rozpatruje je indywidualnie i po stwierdzeniu związku przedmiotu petycji z funkcjami Izby może skorzystać z jednego z uprawnień:

złożyć do marszałka Senatu wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej (uchwałodawczej) wraz z projektem ustawy (uchwały),

przekazać ją właściwemu organowi władzy publicznej, jeśli po rozpatrzeniu petycji uzna, że przedmiot petycji nie mieści się w zakresie kompetencji Senatu, jednocześnie informując o tym marszałka Senatu,

nie podejmować działań i wskazać przyczyny, o czym również poinformuje marszałka Senatu.

Komisja ma obowiązek zawiadamiania podmiotu wnoszącego petycję o podejmowanych działaniach lub przyczynach ich niepodjęcia. Zmiany Regulaminu Senatu weszły w życie 1 stycznia 2009 r., zaś od lipca 2009 r. Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji rozpoczęła rozpatrywanie petycji.

Izba podjęła też prace nad przygotowaniem projektu ustawy o petycjach. Projekt ustawy o petycjach został przyjęty przez Senat na 74. posiedzeniu, 14 kwietnia 2011 r. i skierowany do Sejmu. Jednak ustawa nie została uchwalona.

Zgodnie z projektem ustawy o petycjach, prawo do składania petycji miałyby osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne (m.in. związki zawodowe, związki pracodawców, organizacje społeczno-zawodowe rolników, stowarzyszenia, samorządy społeczne i zawodowe, fundacje). Adresatami petycji byłyby zarówno organy władzy publicznej, jak i organizacje lub instytucje społeczne wykonujące zadania zlecone z zakresu administracji publicznej. Petycję możnaby złożyć w interesie publicznym, w interesie podmiotów ją składających lub podmiotów trzecich za ich zgodą. Przedmiotem petycji miałyby być sprawy szczególnie ważne dla społeczeństwa lub wartości wymagające specjalnej ochrony w imię dobra wspólnego, a mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organu władzy publicznej będącego jej adresatem. W projekcie ustawy przewidziano, że celem petycji byłoby skłonienie adresata do podjęcia określonego działania, zaniechania działania lub zajęcia określonego stanowiska.

Zgodnie z podziałem zadań w Kancelarii Senatu obsługą procesu rozpatrywania petycji zajmuje się Dział Petycji i Korespondencji w Biurze Komunikacji Społecznej. Analizując np. korespondencję nadesłaną w 2010 r. należy stwierdzić, że 155 pism zatytułowanych było "petycja" lub zawierało wnioski i propozycje zmiany przepisów prawa. Po wnikliwej analizie pism jedynie 21 nadano tryb petycyjny.

Zdecydowanej większości pism skierowanych do Działu Petycji i Korespondencji nie można było nadać biegu i rozpatrzyć w trybie petycyjnym przede wszystkim dlatego, że nie zawierały one wniosków legislacyjnych, a ich autorzy przedstawiali swoje sprawy prowadzone przed organami wymiaru sprawiedliwości lub przed różnymi organami samorządowymi, wyrażali polemikę lub niezadowolenie z zapadłych orzeczeń i rozstrzygnięć. Ponadto liczną grupę korespondencji kierowanej jako petycje stanowiły pisma osób dzielących się opiniami, uwagami i krytyką na temat stosowania i przestrzegania prawa, bez wskazania postulatów odnoszących się do zmiany prawa.

Na każde z nadesłanych pism ich nadawcy otrzymali pisemną odpowiedź z Działu Petycji i Korespondencji, zawierającą wyczerpującą informację lub wyjaśnienie.

Zgodnie z procedurą przyjętą przy rozpatrywaniu petycji Dział Petycji i Korespondencji do każdej petycji przygotował "Informację o przedmiocie petycji". Stanowi ona materiał pomocniczy dla komisji. Każda informacja zawierała prezentację autora petycji, opis postulatów i ich uzasadnienie, a także analizę stanu prawnego regulującego zawartą w niej problematykę i dane dotyczące ewentualnych prac legislacyjnych nad tym zagadnieniem. W opracowaniu zawarte były też informacje na temat związanego z daną problematyką orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i sądów powszechnych lub administracyjnych, a także o działaniach rządu lub zainteresowanych organizacji. Każda z informacji zawierała podsumowanie i rekomendację biura. Do każdego opracowania dołączane były również materiały zawierające wniosek autora petycji oraz wybrane akty prawne, orzeczenia sądów, projekty ustaw, publikacje lub informacje o wcześniejszych działaniach w przedmiocie petycji.

Zakres tematyczny petycji i zawarte w nich propozycje rozwiązań legislacyjnych były przedmiotem wielokrotnych spotkań i posiedzeń Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. W posiedzeniach uczestniczyli pracownicy Działu Petycji i Korespondencji prezentując petycje oraz pracownicy Biura Legislacyjnego, kiedy prowadzone były prace nad projektem ustawy. Każda z petycji była rozpatrywana indywidualnie. Na forum komisji po zaprezentowaniu petycji przeprowadzano dyskusję nad zawartymi w niej postulatami, zwracano się także o informacje, opinie i stanowiska do resortów związanych merytorycznie z problematyką petycji oraz do ekspertów.

W 2010 r. (jedynym pełnym roku pracy Senatu nad petycjami) marszałek Senatu skierował do Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji 21 petycji. Podkreślić należy, że komisja w 2010 r. prowadziła prace nad 30 petycjami, w tym kontynuowała prace nad 10 petycjami skierowanymi w 2009 r. Wśród 21 petycji skierowanych do komisji było 12 zbiorowych i 9 indywidualnych.

W 2010 r. Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji na podstawie zgromadzonych materiałów przygotowała 6 projektów ustaw i 1 projekt uchwały. Ponadto podjęto decyzję o kontynuowaniu prac nad 14 petycjami, a stosunku do 10 zdecydowano o zakończeniu prac lub o ich niepodejmowaniu. W odniesieniu do 2 petycji komisja kończąc prace postanowiła skierować ich kopie do odpowiednich komisji sejmowych z rekomendacją, aby w pracach nad nowelizacjami ustaw uwzględnione zostały postulaty zgłoszone w petycjach. Trzy petycje zostały przekazane do ministerstw: edukacji, sprawiedliwości, infrastruktury.

Szczegółowe informacje o petycjach, ich wykaz, tryb rozpatrywania oraz opis pracy Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji zawarty jest na stronie internetowej Senatu (www.senat.gov.pl)