Senat uczcił 20-lecie samorządu terytorialnego

27 maja 2010 r., dokładnie w dwudziestą rocznicę pierwszych po II wojnie światowej wolnych wyborów do samorządu terytorialnego w Polsce, odbyła się uroczysta sesja Senatu.

"Podejmując w 1989 r. zmiany ustrojowe, w oparciu o wielkie dziedzictwo "Solidarności", uznano przywrócenie lokalnej samorządności za jedno z najważniejszych wyzwań w budowie demokratycznego państwa. Poprzez odrodzenie samorządu Polacy otrzymali prawo współdecydowania o swoich lokalnych, a później i regionalnych wspólnotach. Władzom lokalnym, znajdującym się najbliżej ludzi, przekazano wielką część odpowiedzialności za sprawy publiczne. Podjęte wówczas reformy rozpoczęły dzieło przywracania naszego Kraju do wspólnoty demokratycznych państw" - czytamy w jednogłośnie przyjętej przez senatorów uchwale rocznicowej.

Uroczyste obrady otworzył marszałek Bogdan Borusewicz, który podkreślił, jak wielką rolę w odrodzeniu samorządu spełnił Senat. "Wybory 4 czerwca 1989 roku stworzyły nową sytuację, w której można było powołać samorząd terytorialny. Tutaj w Senacie trwały nad tym prace od listopada 1989 roku. Senat jest twórcą samorządu terytorialnego" - podkreślił Bogdan Borusewicz.

Marszałek przypomniał, że przygotowane w Senacie ustawy wprowadzające samorządność, zostały przegłosowane w styczniu 1990 roku, a już w maju zostały przeprowadzone wybory do rad gmin. Zdaniem B. Borusewicza wybory te były potwierdzeniem demokratycznej drogi Polski, odrodzonej i suwerennej, która mogła kształtować swój ustrój polityczny i gospodarczy.

"Reforma samorządowa jest tą reformą, która podlega najmniejszej krytyce. Samorządy w ciągu dwudziestu lat - gminne, a także dwóch następnych szczebli - sprawdziły się jako dobry gospodarz swoich terenów, który dba o sprawy swoich mieszkańców, ale także ma perspektywę dobra ogólnopaństwowego. Teraz samorząd sprawdza się w trudnej sytuacji powodziowej, więc można powiedzieć, że Polska demokratyczna stoi samorządem terytorialnym" - zaznaczył marszałek Senatu.

Debatę nad podjęciem uchwały rocznicowej poprzedziły wystąpienia byłych senatorów, twórców reformy samorządowej. "Przez te dwadzieścia lat Polska się zmieniła. Wystarczyło uruchomić te ogromne zasoby inicjatyw i zdolności polskich obywateli do zarządzania własnymi sprawami, aby Polska rozwijała się szybciej" - powiedział Jerzy Regulski, członek Komisji Samorządu Terytorialnego Senatu I kadencji i prezes Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Stwierdził, że 27 maja 1990 r. to był dzień wyborów gminnych i dzięki nim - dzień zasadniczej zmiany ustroju państwa. A dla twórców tej reformy był to koniec walk i przygotowań, i początek realizacji planu.

Prof. Regulski - jak powiedział - pierwsze założenia reformy przedstawił podczas konwersatorium "Doświadczenie i przyszłość" w czerwcu 1981 roku, ale dopiero dziewięć lat później udało się je zrealizować. "Wtedy wybrano nowe władze gmin, ale jednocześnie odrzucono ideologię jednolitej władzy państwowej, tworząc sferę spraw publicznych wyjętych z zarządzania władz centralnych i dając pełną odpowiedzialność władzom lokalnym. Gminom nadano osobowość prawną i przekazano ogromną część majątku państwowego, to była pierwsza quasi prywatyzacyjna operacja własnościowa. Blisko sto tysięcy ludzi o północy przestało być urzędnikami państwowymi, stało się komunalnymi. Wyłączono finanse lokalne z budżetu państwa tworząc odrębne budżety gminne. Te kluczowe zmiany zaowocowały ewolucją we wszystkich dziedzinach życia" - wspominał były senator.

Twórca reformy zaznaczył, że przez lata powstają nowe bariery w funkcjonowaniu samorządów, które przedstawi podczas organizowanej pod opieką Senatu konferencji naukowej, przesuniętej na inny termin z powodu trudnej sytuacji spowodowanej przez powódź. Profesor zasygnalizował jednak, podczas uroczystych obrad Senatu, najważniejsze, jego zdaniem, problemy Polski lokalnej. Pierwszy to nierozstrzygnięta dotąd wizja państwa i miejsca samorządności, ponieważ różne opcje polityczne przedstawiają różne wersje państwa. "Z tego wynika szereg wtórnych spraw. Interesy Polski resortowej są sprzeczne z interesami samorządu i tendencje do decentralizacji są cały czas silne i obserwowane" - stwierdził prof. J. Regulski. Dodał, że istnieje też szereg innych problemów, m.in. upartyjnienia władz lokalnych i ograniczania ich samorządności. "Wierzę, panie marszałku, że Senat będzie chciał nadal sprawować rolę parasola ochronnego nad rozwojem samorządności w Polsce i platformy debaty nad tym, co trzeba dalej usprawnić. Jest to wielkie wyzwanie i wielka odpowiedzialność. Senat zrobił krok w tym kierunku i dzisiaj wszystkie oczy patrzą na państwa" - zakończył profesor.

Jerzy Stępień, przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego Senatu I i II kadencji, stwierdził, że pierwsze prace nad reformą ustrojową do dziś wydają mu się najważniejszą rzeczą, jaką zrobił w swoim życiu. Przypomniał, że senatorowie przystąpili do tych prac właściwie dwa dni po wyborach z czerwca 1989 roku. Wraz z Jerzym Regulskim poprosili wtedy marszałka I kadencji Andrzeja Stelmachowskiego, by sprawa samorządów była pierwszą inicjatywą Senatu w ogóle. I już 29 lipca 1989 roku, jeszcze zanim powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego, Senat przyjął uchwałę o rozpoczęciu prac nad samorządem terytorialnym. "Ta praca była bardzo intensywna i zakończyła się 9 stycznia 1990 r. Ale sami nie dowierzaliśmy jej efektowi, więc wysłaliśmy projekt ustawy do Rady Europy. Jaka była radość, gdy otrzymaliśmy ekspertyzę, że propozycja w pełni odpowiada standardom Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego" - podkreślał J. Stępień. Zaznaczył też: "Cieszę się bardzo, że w Senacie powstało archiwum samorządu terytorialnego i że będę mógł spokojnie przekazywać oryginalne dokumenty Senatowi."

W posiedzeniu Senatu upamiętniającym dwudziestolecie samorządności wzięli również udział członkowie Samorządu Terytorialnego Senatu I kadencji, którzy pracowali nad przygotowaniem reformy ustrojowej państwa: Antoni Borowski, Edward Lipiec, Krzysztof Pawłowski, Zbigniew Rokicki. A także przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego Senatu kolejnych kadencji: Adam Woś, Mieczysław Janowski Jerzy Szmit oraz prezes Zarządu Związku Województw Jacek Protas.

Senat ogłosił rok 2010 Rokiem Demokracji Lokalnej, by wyrazić uznanie i podziękowanie wszystkim, którzy mieli udział w tworzeniu nowych więzi społecznych, a także by ukazać rolę i znaczenie społeczności lokalnych w budowaniu demokratycznego państwa.

Wyrazy uznania dla wszystkich obywateli, bez udziału których sukces reformy samorządowej byłby niemożliwy, znalazły się także w uchwale przyjętej 27 maja 2010r. "W 20. rocznicę wyborów do odrodzonego samorządu terytorialnego".

Wicemarszałek Senatu Marek Ziółkowski kończąc debatę nad tą uchwałą podkreślił: "Chcemy być tak samo aktywni jak Senat I kadencji. Zobowiązujemy się być nadal izbą patronującą samorządności lokalnej."