Konferencja "Skazani na ubóstwo!?"

8 października 2010 r. w Senacie odbyła się konferencja "Skazani na ubóstwo!?", zorganizowana z inicjatywy Komisji Rodziny i Polityki Społecznej we współpracy z "Caritas" Polska" i Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Konferencja wpisuje się w tegoroczne obchody Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. W bieżącym roku przypada także dwudziesta rocznica odrodzenia "Caritas" Polska.

Otwierając konferencję, przewodniczący Komisji Rodziny i Polityki Społecznej senator Mieczysław Augustyn powiedział, że Senat jest dobrym miejscem do prezentacji wyników badań nad przyczynami i skutkami ubóstwa grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym w Polsce. "Tu, w Senacie, przy każdej ważnej społecznie sprawie zatrzymujemy się, aby zastanowić się nad możliwymi zmianami" - zaznaczył przewodniczący.

Senator M. Augustyn zwrócił uwagę, że w Polsce rośnie liczba osób zubożałych i zagrożonych wykluczeniem społecznym i z tymi zjawiskami kolejne rządy nie radzą sobie najlepiej. W opinii przewodniczącego komisji rodziny, bez rzetelnej diagnozy przyczyn ubóstwa, bez stworzenia na szczeblu lokalnym i centralnym koalicji na rzecz przeciwdziałania marginalizacji społecznej nie można z biedą skutecznie walczyć. Pomocne mogą być takie opracowania, jak przygotowane z inicjatywy "Caritas" przez pracowników KUL "Skazani na wykluczenie!? Zasoby adaptacyjne osób zagrożonych marginalizacją społeczną". Jak podkreślił senator M. Augustyn, badania naukowe nie zawsze idą w parze z tzw. inżynierią społeczną, a ten raport jest przykładem partnerstwa nauki i praktyki.

Ważną rolę w walce z ubóstwem i zagrożeniem marginalizacją społeczną odgrywa też zmiana świadomości społecznej. Jak powiedział senator, "człowieka wykluczonego lub zagrożonego wykluczeniem można budować tylko z wykorzystaniem jego zasobów psychospołecznych. Trzeba pomóc mu te zasoby wydobyć".

Przypominając o dwudziestej rocznicy odrodzenia "Caritas" Polska, przewodniczący Komisji Rodziny i Polityki Społecznej podkreślił różnorodność działań podejmowanych przez tę organizację. Podziękował też wszystkim wolontariuszom "Caritas" za pomoc, jaką niosą potrzebującym w kraju i za granicą, "wzmacniając i uzupełniając wysiłki służb państwowych, a niekiedy je zastępując".

Jak powiedział dyrektor "Caritas" Polska, ks. Marian Subocz, Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym w sposób szczególny przyczynia się do refleksji nad efektami zmian cywilizacyjnych, które często prowadzą do wielowymiarowego, a nie tylko materialnego ubóstwa człowieka. Podkreślił, że statutowym zadaniem "Caritas" są działania zmierzające do zmniejszania obszarów ubóstwa i wykluczenia społecznego. Na rzecz tej organizacji pracuje ponad 100 tysięcy wolontariuszy. "Caritas" współpracuje także z organizacjami charytatywnymi Kościoła ewangelicko-augsburskiego, Kościoła ewangelicko-reformowanego ("Diakonia") i Kościoła prawosławnego ("Eleos").

W konferencji wzięli udział przedstawiciele władz państwowych, parlamentarzyści, reprezentanci organizacji pozarządowych, "Caritas" z Europy, prawosławnego ośrodka miłosierdzia "Eleos", Kościoła katolickiego, diakonii Kościoła ewangelicko-augsburskiego i Kościoła ewangelicko-reformowanego.

Ks. M. Subocz zgodził się z opinią senatora M. Augustyna, że efektywna pomoc ubogim zależy w dużej mierze od diagnozy problemu i właściwej strategii pomocy. "Mając świadomość potrzeby oparcia się na naukowej bazie badawczej, poprosiliśmy naukowców z KUL, ks. prof. Mirosława Kalinowskiego z Instytutu Nauk o Rodzinie i prof. Iwonę Niewiadomską z Instytutu Psychologii, o zbadanie problemu ubóstwa w Polsce. Wstępne rozmowy zakreśliły krąg badawczy do rodzin wielodzietnych, gdyż chcieliśmy poddać weryfikacji naukowej powielane stereotypy o patologicznym charakterze tych rodzin, ich słabej dynamice przystosowania w gospodarce wolnorynkowej oraz nikłych zasobach adaptacyjnych" - mówił dyrektor "Caritas" Polska.

Z kolei prezydent "Caritas" Europa ks. prof. Erny Gillen podkreślił, że dla tej organizacji bardzo ważna jest walka z ubóstwem. Jak powiedział, "nikt nie powinien być ubogi (...). Ubóstwo to coś więcej niż życie bez dostatku. Dotyka ono całą osobę, we wszystkich aspektach. Dotyka ono także całe społeczności, w których żyją ludzie biedni".

Pierwsza część konferencji była poświęcona obszarom biedy. Mówiąc o jej rodzajach i przyczynach, prof. Zofia Kawczyńska-Butrym z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie zwróciła uwagę zarówno na wielowymiarowość, jak i niejednoznaczność kryteriów i uwarunkowań ubóstwa. Omówiła także aspekty biedy: materialny, społeczny, emocjonalny i aksjonormatywny oraz mechanizmy stawania się biednym. Skutki ubóstwa przedstawił zaś prof. Brunon Hołyst, rektor Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Warszawie.

Podczas drugiej części konferencji mówiono o roli państwa, społeczności lokalnych, Kościoła i rodziny, a także zasobów psychospołecznych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w zapobieganiu ubóstwu. Zaprezentowano też publikację "Skazani na wykluczenie!?", w której przedstawiono wyniki badań nad zasobami adaptacyjnymi osób zagrożonych marginalizacją społeczną. Badaniami, przeprowadzanymi od listopada 2009 r. do marca 2010 r. w różnych miejscowościach w Polsce, objęto 1697 osób. Podzielono je na 12 grup szczególnie zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym: rodziny wielodzietne, młodzież z rodzin doświadczających problemów alkoholowych, sieroty społeczne, "eurosieroty", małoletnie matki, młodzież naruszająca normy prawa karnego, młodzież zagrożona alkoholizmem z terenów wiejskich, młodzież zagrożona uzależnieniami z terenów miejskich, przestępcy odbywający kary izolacyjne, osoby opuszczające zakłady karne, osoby bezdomne i osoby uprawiające prostytucję. Najwięcej ankietowanych to osoby z wykształceniem średnim, mieszkańcy małych i średnich miast. Średnia wieku wyniosła 26,8 lat.

Celem badań było przede wszystkim przedstawienie zależności między przystosowaniem osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym a ich zasobami psychospołecznymi. Analizę oparto na koncepcji zachowania zasobów Stevana Hobfolla, zgodnie z którą w przeciwdziałaniu wykluczeniu człowieka szczególne znaczenie ma model dopasowania jego zasobów do wymogów stawianych przez otoczenie. W strategiach przeciwdziałania marginalizacji należy zatem uwzględniać znaczenie kapitału adaptacyjnego jednostki ludzkiej, koncentrować się na jej potencjale rozwojowym, a nie na zaburzeniach. Przeciwdziałanie marginalizacji powinno również polegać na zmianach w funkcjonowaniu środowiska społecznego, szczególnie takiego, które odznacza się dyskryminującymi postawami w stosunku do osób wykluczonych.

Autorzy publikacji "Skazani na wykluczenie!?" wskazali zasoby rozwojowe osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, które powinny być wykorzystane w działaniach wspierających ich pozytywne przystosowanie. Zaproponowali też strategie wzmacniające potencjał adaptacyjny w grupach zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele władz państwowych, parlamentarzyści, reprezentanci organizacji pozarządowych, "Caritas" Europa, prawosławnego ośrodka miłosierdzia "Eleos", Kościoła katolickiego, diakonii Kościoła ewangelicko-augsburskiego i Kościoła ewangelicko-reformowanego.