Warszawa, dn. 10.01.2000 r.

Pani
Alicja Grześkowiak
Marszałek Senatu RP

Na wstępie pragnę zwrócić uwagę Pana Senatora na kilka aspektów dotyczących właściwości poszczególnych urzędów w sprawach elektroenergetyki, których obszary działania obejmują realizację zadań bezpośrednio związanych z problemami poruszonymi w oświadczeniu oraz generalnych uwarunkowań w jakich następuje wdrażanie nowych przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54 poz. 389 z późniejszymi zmianami). Ustawa Prawo energetyczne określa, o czym stanowi art. 1 ust. 1, zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii oraz działalność przedsiębiorstw energetycznych i wraz z innymi obowiązującymi ustawami wprowadza wyraźny podział zadań pomiędzy organy administracji rządowej w sprawach o kluczowym znaczeniu dla gospodarki energetycznej, sektora elektroenergetycznego i odbiorców.

Stosownie do postanowień przepisów ww. ustawy, zadania z zakresu spraw regulacji gospodarki paliwami i energią oraz promowania konkurencji w obszarze przedsiębiorstw energetycznych o charakterze monopolu naturalnego, realizuje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki - centralny organ administracji rządowej, powołany przez Prezesa Rady Ministrów. Do zakresu kompetencji i obowiązków Prezesa URE należy regulowanie działalności przedsiębiorstw energetycznych zgodnie z ustawą i założeniami polityki energetycznej państwa, zmierzające do równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii (art. 23 ww. ustawy). Prezes URE rozstrzyga również w pierwszej instancji spory pomiędzy przedsiębiorstwami energetycznymi i odbiorcami energii w zakresie określonym art. 8 Prawa energetycznego, oraz współdziała z właściwymi organami w przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym przedsiębiorstw energetycznych.

Do właściwości Ministra Gospodarki należy opracowanie polityki energetycznej państwa oraz określanie warunków planowania i funkcjonowania krajowych systemów energetycznych. Minister Gospodarki w uzgodnieniu z innymi Ministrami - najczęściej z Ministrem Finansów i Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki wydaje w drodze rozporządzenia przepisy wykonawcze w zakresie wynikającym z delegacji zawartych w ustawie.

Celem ustawy i wprowadzanych w życie rozporządzeń Ministra Gospodarki, wydanych na podstawie delegacji ustawowych, szeroko konsultowanych również z udziałem organizacji konsumenckich, jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałaniu negatywnym skutkom naturalnych monopoli oraz ochrona interesów odbiorców i minimalizacja kosztów. Ustawa - Prawo energetyczne wprowadza zasady rynkowej gospodarki energią elektryczną jako towarem i stara się razem z rozporządzeniami wykonawczymi zapewnić konieczne do tego warunki. Mechanizmy rynkowe tworzone są z jednoczesnym demonopolizowaniem działalności przedsiębiorstw poprzez nałożenie na przedsiębiorstwa energetyczne szeregu obowiązków. Demonopolizacja i urynkowienie rozpoczęły się w zasadzie praktycznie w roku 1999 i proces ten potrwa kilka lat.

Wdrażanie ustawy Prawo energetyczne zmienia w sposób istotny obszar związany z ustalaniem cen energii elektrycznej. Taryfy energii elektrycznej kształtowane zgodnie z postanowieniami ustawy - art. 45 powinny zapewniać pokrycie uzasadnionych kosztów przedsiębiorstw energetycznych w zakresie koncesjonowanej działalności (wytwarzania, przetwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz obrotu energią elektryczną) oraz kosztów modernizacji, rozwoju i ochrony środowiska. Również taryfy powinny zapewniać - co jest szczególnie ważne w okresie przejściowym przechodzenia od cen urzędowych do zasad kształtowania cen energii elektrycznej przez przedsiębiorstwa energetyczne - ochronę interesów odbiorców przed nadmiernym wzrostem cen energii, a także taryfy są różnicowane dla różnych grup odbiorców wyłącznie ze względu na uzasadnione koszty realizacji świadczenia, o ile przepisy nie stanowią inaczej. Przedsiębiorstwa energetyczne same ustalają taryfy zgodnie z tymi zasadami i przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 3 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie energią elektryczną, w tym rozliczeń z indywidualnymi odbiorcami (Dz.U. Nr 153, poz. 1002). Ocena prawidłowości sporządzenia taryfy przez koncesjonowane przedsiębiorstwo energetyczne i jej zgodności z obowiązującymi przepisami należy do Prezesa Urzędu regulacji energetyki, który również , stosownie do ustawy - Prawo energetyczne, opiniuje wydane przez Ministra Gospodarki w porozumieniu z Ministrem Finansów szczegółowe przepisy taryfowe.

Prawo energetyczne i rozporządzenia Ministra Gospodarki zmierzają do uzyskania racjonalizacji kosztów, a w szczególności ochrony odbiorców przed nieuzasadnionym wzrostem cen w drodze powiązania opłat za nośniki energii ponoszonych przez poszczególnych odbiorców z wysokością, czasem i miejscem powstawania uzasadnionych kosztów dostawy. Przepisy rozporządzenia określają niezbędne ceny i stawki opłat zawarte w poszczególnych taryfach zapewniając maksymalną przejrzystość taryf w taki sposób, aby odbiorca wiedział ile płaci za określone usługi. Transparentność i przejrzystość taryf ułatwia ich porównywanie pomiędzy różnymi nośnikami energii i przedsiębiorstwami energetycznymi i stymuluje rozwój konkurencji w interesie odbiorcy. Podkreślić należy, że taryfy opracowywane w oparciu o wskazane wyżej przepisy różnią się zasadniczo od ustalanych przez Ministra Finansów do 31 grudnia 1998 r., według przepisów ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (Dz.U. z 1998 r. nr 27, poz. 195 z późn. zm.), cen urzędowych pozostających w całkowitym oderwaniu od kalkulacji rzeczywistych kosztów.

Powracając do poruszonego w oświadczeniu Pana Senatora Krzysztofa Głuchowskiego problemu przymuszania przez przedsiębiorstwa energetyczne do zakupu energii nagle, po znacznie wyższych cenach niż dotychczas, bez wcześniejszej zmiany umowy, pragnę wyjaśnić, że zatwierdzone zgodnie z dyspozycją art. 47 ust. 1 ustawy - Prawo energetyczne, taryfy energii elektrycznej, stanowiące zbiór cen i opłat oraz warunków ich stosowania dla energii elektrycznej, wprowadzone jako obowiązujące dla określonych w nim odbiorców w trybie określonym ustawą, są ogłaszane przez Prezesa URE w Biuletynie Branżowym Urzędu Regulacji Energetyki - "Energia elektryczna", w terminie 14 dni od dnia jej zatwierdzenia. Taryfa obowiązuje nie wcześniej niż po upływie 14 dni od jej publikacji; 14 dniowe vacatio legis ma na celu umożliwienie odbiorcom i zainteresowanym podmiotom zapoznanie się z nowymi cenami i opłatami. Przepis art. 47 ustawy - Prawo energetyczne nie ustala sztywnej daty wejścia w życie taryfy, a wyznacza jedynie termin przed upływem którego taryfa nie może obowiązywać. Nowe ceny energii elektrycznej zostały wprowadzone przez przedsiębiorstwa dystrybucyjne w marcu 1999 r. i nie mogły obowiązywać dwa lata wstecz, co miało rzekomo miejsce w przypadku opisanym przez Pana Senatora.

Jednocześnie, mając na uwadze ochronę interesów odbiorców energii elektrycznej przepisy końcowe i przejściowe ww. rozporządzenia w§ 49 wprowadzają ograniczenia polegające na tym, że przedsiębiorstwo energetyczne jest zobowiązane do kształtowania pierwszej taryfy obowiązującej w 1999 r. w ten sposób, aby poszczególne ceny i stawki opłat ustalone w taryfie dla grupy indywidualnych odbiorców w lokalach, nie wzrosły w stosunku do porównywalnych cen i stawek obowiązujących w poprzedniej taryfie więcej niż o 13%, jednocześnie w stosunku do innych grup taryfowych obowiązuje zasada nie powiększania subsydiowania skrośnego. Na podstawie danych statystycznych wynika, że w grupie taryfowej G-11, G-12 obejmującej również rolne gospodarstwa domowe, dynamika wzrostu cen energii elektrycznej w 1999 r. do końca września w stosunku do analogicznego okresu w roku 1998 nie przekroczyła 10% (9,4%).

Okazało się jednak, że przy wzroście nie przekraczającym 13% dla całej grupy taryfowej, ceny i stawki opłat ustalone dla niektórych odbiorców w grupie taryfowej C mogły skutkować wyższym wzrostem opłat. Rzeczywiście, dla odbiorców, którzy pobierają małą moc w stosunku do mocy zapotrzebowanej w umowie i małe ilości energii, opłaty ustalone przez przedsiębiorstwa zajmujące się przesyłem i rozdziałem energii elektrycznej na podstawie cen i stawek opłat zatwierdzonych przez Prezesa URE w lutym br. mogły gwałtownie wzrosnąć w stosunku do cen ustalonych dotychczas w trybie cen urzędowych. Oprotestowywane przez odbiorców znaczne wzrosty cen w indywidualnych przypadkach były spowodowane w większości tym, że wiele umów zawieranych w okresach wcześniejszych przez odbiorców z zakładami energetycznymi przewiduje dostarczanie mocy umownej (zapotrzebowanej) w wielkości znacznie przekraczającej rzeczywiste potrzeby odbiorcy, a praktyka w odniesieniu do budowanych przyłączy powodowała, że odbiorca nie był zainteresowany w dostosowaniu zamawianej mocy do swoich potrzeb. Koszty utrzymywania niezbędnych rezerw (nadwyżkowe moce u wytwórców i w sieci elektroenergetycznej) ponosili bowiem wszyscy użytkownicy energii elektrycznej. W tych przypadkach konieczna jest weryfikacja umów o dostarczanie energii elektrycznej pod kątem rzeczywistych potrzeb.

W dotychczasowym systemie rozliczeń odbiorcy, którzy pobierali niewiele energii praktycznie nie partycypowali w pokrywaniu generowanych przez siebie kosztów stałych. Czynili to za nich odbiorcy zużywający więcej niż średnio energii elektrycznej w danej grupie. W okresie wdrażania rynkowej gospodarki energetycznej uregulowanej ustawą - Prawo energetyczne, kontynuowanie tych anachronicznych zasad nie jest możliwe. Ceny za towar jakim jest energia elektryczna, powinny pokrywać uzasadnione koszty i zapewniać niezbędny rozwój przedsiębiorstw energetycznych, eliminować subsydiowanie jednych grup odbiorców przez inne grupy oraz stymulować racjonalizację użytkowania energii przez odbiorców. Tym bardziej, zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej (art. 20 i 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) nie przewiduje się uwzględniania, przy kalkulacji cen i stawek opłat za energię, kondycji ekonomicznej odbiorcy.

Nawiązując do kolejnego poruszonego tematu, dotyczącego odszkodowań za uciążliwość związaną z wykorzystywaniem gruntów pod sieć przesyłową, pragnę dodać, że w tym zakresie obowiązującym stanem prawnym są przepisy następujących ustaw: z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 1999 r. nr 15, poz. 139), ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami) oraz ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U nr 115, poz. 741 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668). Stosownie do ich postanowień wejście na "cudzy" grunt osób trzecich (inwestora) z budową urządzeń energetycznych może nastąpić tylko dla realizacji celu publicznego. Zajęcie prywatnej nieruchomości może nastąpić w umowie cywilnoprawnej albo przez wydanie decyzji administracyjnej. W sytuacji gdy właściciel lub użytkownik wyraża zgodę na wejście na nieruchomość i przeprowadzenie planowanych inwestycji, zawierana jest stosowna umowa, w której m. in. należy uregulować kwestie odszkodowania za powstałe szkody, ewentualnie za zmniejszenie się wartości nieruchomości po wybudowaniu urządzeń, a także kwestie związane z udostępnianiem przez właściciela bądź użytkownika nieruchomości w przyszłości w celu przeprowadzenia konserwacji wybudowanych urządzeń i przewodów, a także usuwania ich awarii. Osobie, na nieruchomości której zrealizowano inwestycję, przysługuje słuszne odszkodowanie za poniesione straty, a także dodatkowe odszkodowanie za obniżenie zawartości nieruchomości, jeżeli na skutek wybudowania obiektów nastąpi takie obniżenie. Ponadto, gdyby w wyniku wykonanych prac, właściciel nieruchomości nie mógł z niej korzystać, może żądać wykupienia nieruchomości po cenach rynkowych. W przypadku odmowy może dochodzić roszczenia przed sądem powszechnym. Odszkodowanie powinno odpowiadać wartości szkody, której wysokość określa rzeczoznawca majątkowy, stosownie do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 lipca 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad wyceny nieruchomości oraz zasad i trybu sporządzania operatu szacunkowego (Dz.U. Nr 98, poz. 612).

Przedstawiając powyższe, chciałbym podkreślić, że celem wprowadzonych ustawą - Prawo energetyczne regulacji cen paliw i energii jest w szczególności przeciwdziałanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli, jakimi jest działalność przesyłowa i dystrybucyjna energii elektrycznej oraz ochrona interesów odbiorców i minimalizacja kosztów zaopatrzenia odbiorców w paliwa i energię. Działania te zmierzają do poprawy kondycji gospodarki kraju poprzez racjonalne korzystanie z infrastruktury energetycznej i oszczędne gospodarowanie paliwami i energią, a wprowadzane zmiany powinny doprowadzić do urealnienia cen energii.

Na zakończenie pragnę dodać, iż o zgłoszonych przez Pana Senatora problemach powiadomię Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Mam nadzieję, że Prezes URE zgodnie z ustawowymi uprawnieniami, zobowiąże przedsiębiorstwa energetyczne do szerszego informowania odbiorców o wprowadzanych zmianach cen nośników energii. Należy podkreślić, iż Prezes Urzędu Regulacji, posiada uprawnienia nie tylko do zatwierdzania taryf i nakładania kar administracyjnych przewidzianych w art. 56 ust. 1, ale także rozstrzygania w pierwszej instancji sporów w zakresie stosunków umownych między przedsiębiorstwami energetycznymi i odbiorcami, jeżeli istnieje publicznoprawny obowiązek zawarcia umowy - art. 4 ust. 2, art. 7 ust. 1 i 4 oraz art. 9 ust. 4 ustawy, w tym również do kontrolowania parametrów jakościowych dostaw i obsługi odbiorców w zakresie obrotu paliwami i energią elektryczną.

Mam nadzieję, że powyższe wyjaśnienia związane z zasadami kształtowania i kalkulacji taryf energii elektrycznej, pozwolą lepiej zrozumieć przesłanki wprowadzenia nowego systemu rozliczeń za energię elektryczną, a troska urzędów centralnych o możliwie niskie obciążanie obywateli kosztami niezbędnej transformacji w sektorze elektroenergetyki, a także o ochronę środowiska, upewni Pana Senatora o staraniach rządu odnośnie łagodnego przejścia tego sektora gospodarki narodowej od modelu sterowanego centralnie do warunków gospodarki rynkowej, bez narażania innych dziedzin gospodarki oraz obywateli na nadmierne koszty.

Z wyrazami szacunku

MINISTER

Janusz Steinhoff