77. posiedzenie Senatu RP, spis treści, poprzednia część stenogramu, następna część stenogramu

Powracamy do rozpatrzenia punktu drugiego porządku obrad: stanowisko Senatu w sprawie ustawy o Biurze Ochrony Rządu.

Przypominam też, że dyskusja nad rozpatrywaną ustawą została zamknięta i obecnie głos mogą zabrać jedynie sprawozdawcy i wnioskodawcy.

Jeżeli chodzi natomiast o poprawki wniesione podczas posiedzenia plenarnego, to komisja, zresztą bardzo szczegółowo rozważając, co i dlaczego, nie poparła tych poprawek, poza dwiema dodatkowymi: uzupełniającą kwestię ochrony obiektów Urzędu Ochrony Państwa i drobną poprawkę przywracającą rozróżnienie spójników "lub" i "albo". W ustawie były one używane zamiennie, a jednak ich sens jest zasadniczo różny, ponieważ spójnik "lub" jest po prostu alternatywą, natomiast "albo" alternatywą rozłączną, a wobec tego, szczególnie w przepisach karnych, mają one zupełnie inne znaczenie. I to zostało poprawione przez komisję.

Dziękuję bardzo, Panie Senatorze.

Zwracam się również z prośbą o poparcie pozostałych poprawek, szczególnie tych, w których słowo "mianowanie" dotyczy dwóch sytuacji: mianowania na stanowisko i mianowania na stopień. Proponuję, żeby tam, gdzie mówi się o mianowaniu na stanowisko, słowo "mianowanie" zastąpić wyrazem "powołanie", tak jak to jest w ustawie o zawodowej służbie wojskowej. To pierwsza sprawa.

(Głos z sali: To nie jest sprawozdanie).

Chciałem po prostu jedno dodać, jako sprawozdawca z przypadku.

Przypominam, że w tej sprawie w toku debaty komisja oraz senatorowie wnioskodawcy przedstawili wnioski o wprowadzenie poprawek do ustawy.

Przystępujemy do głosowania nad przedstawionymi poprawkami.

Na 84 obecnych senatorów 83 głosowało za, 1 wstrzymał się od głosu. (Głosowanie nr 2)

Na 84 obecnych senatorów 25 głosowało za, 50 - przeciw, 8 wstrzymało się od głosu, 1 nie głosował. (Głosowanie nr 3)

Na 85 obecnych senatorów 57 głosowało za, 25 - przeciw, 3 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 4)

Kto wstrzymał się od głosu?

Na 85 obecnych senatorów 82 głosowało za, 1 - przeciw, 2 nie głosowało. (Głosowanie nr 5)

Poprawka szósta, autorstwa senatora Pietrzaka, ma charakter precyzujący.

Na 85 obecnych senatorów 34 głosowało za, 46 - przeciw, 3 wstrzymało się od głosu, 2 nie głosowało. (Głosowanie nr 6)

Na 84 obecnych senatorów 27 głosowało za, 56 - przeciw, 1 wstrzymał się od głosu. (Głosowanie nr 7)

Dziękuję. Proszę o podanie wyników głosowania.

Na 85 obecnych senatorów 26 głosowało za, 53 - przeciw, 6 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 8)

Na 84 obecnych senatorów 37 głosowało za, 45 - przeciw, 2 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 9)

Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem tych poprawek?

Na 85 obecnych senatorów 26 głosowało za, 55 - przeciw, 4 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 10)

Na 85 obecnych senatorów 74 głosowało za, 1 - przeciw, 9 wstrzymało się od głosu, 1 nie głosował. (Głosowanie nr 11)

Poprawka została przyjęta.

Kto wstrzymał się od głosu?

Na 83 obecnych senatorów 83 głosowało za. (Głosowanie nr 12)

Dziękuję. Proszę o podanie wyników głosowania.

Na 85 obecnych senatorów 17 głosowało za, 64 - przeciw, 4 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 13)

Na 85 obecnych senatorów 84 głosowało za, 1 wstrzymał się od głosu. (Głosowanie nr 15)

Poprawka dwudziesta pierwsza, autorstwa senatora Pietrzaka, zmierza do usunięcia przepisu stanowiącego, że stopnie funkcjonariuszy BOR są dożywotnie.

Na 84 obecnych senatorów 17 głosowało za, 61 - przeciw, 6 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 16)

Poprawka dwudziesta trzecia, autorstwa komisji i poparta przez komisję, nakłada na funkcjonariusza podejmującego zajęcia zarobkowe poza służbą obowiązek złożenia, na polecenie przełożonego, oświadczenia o stanie majątkowym.

Na 85 obecnych senatorów 79 głosowało za, 5 wstrzymało się od głosu, 1 nie głosował. (Głosowanie nr 17)

Nad poprawkami dwudziestą czwartą i dwudziestą piątą będziemy głosować łącznie. Są one autorstwa komisji i zostały poparte przez komisję. Stanowią one, że urlopy okolicznościowe i szkoleniowe są urlopami płatnymi.

Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem tych poprawek?

Na 85 obecnych senatorów 83 głosowało za, 2 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 18)

Na 84 obecnych senatorów 82 głosowało za, 1 - przeciw, 1 wstrzymał się od głosu. (Głosowanie nr 19)

Na 81 obecnych senatorów 81 głosowało za. (Głosowanie nr 20)

Na 83 obecnych senatorów 82 głosowało za, 1 wstrzymał się od głosu. (Głosowanie nr 21)

Poprawka trzydziesta druga jest autorstwa komisji i została poparta przez komisję. Stanowi ona, że wszystkie jednostki wojskowe, podległe obecnie ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, podlegają likwidacji do dnia 31 grudnia 2001 r.

Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem tej poprawki?

Na 84 obecnych senatorów 80 głosowało za, 1 - przeciw, 3 wstrzymało się od głosu. (Głosowanie nr 22)

Poprawka została przyjęta.

Na 82 obecnych senatorów 81 głosowało za, 1 wstrzymał się od głosu. (Głosowanie nr 23)

Na 84 obecnych senatorów 81 głosowało za, 2 wstrzymało się od głosu, 1 nie głosował. (Głosowanie nr 24)

Przypominam, że rozpatrywana ustawa została uchwalona przez Sejm na sto pierwszym posiedzeniu w dniu 16 lutego 2001 r. Do Senatu została przekazana w dniu 19 lutego 2001 r. Marszałek Senatu w dniu 22 lutego 2001 r., zgodnie z art. 68 ust. 1 Regulaminu Senatu, skierowała ją do Komisji Nadzwyczajnej Legislacji Europejskiej. Komisja po rozpatrzeniu ustawy przygotowała swoje sprawozdanie w tej sprawie.

Przypadło mi w udziale przedstawienie sprawozdania Nadzwyczajnej Komisji Legislacji Europejskiej o uchwalonej przez Sejm w dniu 16 lutego 2001 r. ustawie o rolniczych badaniach rynkowych.

Badania rynkowe, a głównie badanie zmienności cen i wielkości obrotu artykułów rolno-spożywczych w ramach poszczególnych standardów jakościowych, ma podstawowe znaczenie w kształtowaniu przejrzystego systemu rynkowego w segmentach rolno-spożywczych. Brak zintegrowanego systemu informacji rynkowej istotnie ogranicza rozwój rynków płynnych i przejrzystych. Rynki mało przejrzyste są w efekcie rynkami o bardzo zmiennej płynności, o których zwykle mówi się, że w ogóle tej płynności nie posiadają. Tymczasem rynki nieprzejrzyste to takie, w których transakcje zawierane są w sposób publicznie niedostępny, co oznacza, że informacje o cenach i formie obrotów w ramach jednolitych standardów jakościowych nie są dostępne innym uczestnikom rynków. Wielu uczestników, szczególnie dominujących, wykazuje dużo zapobiegliwości, aby zachować te informacje wyłącznie dla siebie, co może być uzasadnione dążeniem do manipulowania rynkami. Zdarza się, że dominujący uczestnik wywołuje spadek cen po to, aby po niższych cenach dokonać zakupów.

Trzeba przy tym podkreślić, że rynki manipulowane charakteryzują się wysokim poziomem ryzyka handlowego. Na takich rynkach trudno się przewiduje, ponieważ manipulacje mogą być podejmowane przez kilku niezależnych uczestników, mających różne cele. Zarządzanie ryzykiem zaś może się odbywać tylko wówczas, kiedy w pełni dostępna jest informacja rynkowa, i to informacja wieloletnia.

Trzeba przede wszystkim podkreślić, że dobrze się dzieje, iż badania rynkowe prowadzi minister właściwy do spraw rynków rolnych. W art. 3 ust. 2 jest wyjaśnione, co wchodzi w zakres badań rynkowych. Jest to mianowicie: opracowanie metodologii, zbieranie danych rynkowych, tworzenie elektronicznej bazy danych, obejmującej dane rynkowe oraz ich zabezpieczenie, i zarządzanie nią, przetwarzanie oraz analiza danych rynkowych, udostępnianie i rozpowszechnianie wyników rolniczych badań rynkowych, szkolenie w zakresie badań rynkowych. Trzeba jeszcze podkreślić i zwrócić uwagę na to, że ustawa nie przewiduje przetwarzania danych osobowych.

Poprawka dziewiąta w art. 8 dodaje ust. 6 i 7 w następującym brzmieniu. Ust. 6: "Osoba przeprowadzająca kontrolę przedstawia wyniki kontroli w protokole kontroli sporządzonym w dwóch egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany kontrolowanemu za pokwitowaniem". I ust. 7: "Kontrolowany ma prawo do pisemnego zgłoszenia ministrowi właściwemu do spraw rynków rolnych zastrzeżeń dotyczących wyników kontroli zawartych w protokole, o którym mowa w ust. 6, w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania. W razie nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości albo w części, minister właściwy do spraw rynków rolnych przekazuje na piśmie swoje stanowisko kontrolowanemu w terminie 14 dni od dnia otrzymania zgłoszenia o zastrzeżeniach. Brak stanowiska w tym terminie oznacza akceptację zastrzeżeń zgłoszonych przez kontrolowanego".

W poprawce dwunastej w art. 10 pkt 3 skreśla się wyrazy "nie sporządza lub nie przekazuje kopii dokumentów lub innych nośników informacji".

Panie Senatorze, art. 1 ustawy określa, co ona reguluje. Jest tutaj między innymi powiedziane, że ustawa dotyczy opracowywania informacji o poziomie cen i wielkości obrotu artykułów rolno-spożywczych niezależnie od miejsca jego prowadzenia, związanych z danym przedsiębiorcą. W dniu wczorajszym rozpatrywaliśmy ustawę o ochronie przed nadmiernym przywozem towarów na polski obszar celny. W tej ustawie jest określone, jak ma wyglądać wniosek, aby można było zabezpieczyć nasz polski rynek. Dochodzę do wniosku, że nie ma żadnej korelacji między jedną ustawą a drugą. Czy komisja tym się zajmowała, czy to rozpatrywała? Bo jeżeli mamy robić badania, a one nie obejmują wszystkich danych, które są potrzebne w innej ustawie, to może to wszystko nie ma sensu? Dziękuję.

(Senator Zbigniew Kruszewski: Przepraszam bardzo, czy mogę?)

(Senator Franciszek Bachleda-Księdzularz: Przepraszam, w którym artykule?)

Ustawa o rolniczych badaniach rynkowych, tak jak to zostało przedstawione przez pana senatora sprawozdawcę, jest ustawą, która ma umożliwić Polsce przystosowanie standardów analizy rynku rolnego do wymagań Wspólnej Polityki Rolnej. Z tego też względu tworzy ona pewne ramy badań rynkowych, badań, które już w Polsce istnieją. Pragnę bowiem podkreślić, że my już przecież w tej chwili badamy rynek rolny, z tym tylko, że nie wszystkie możliwości, jakie daje ta ustawa, mogą być w tej chwili wykorzystane. Chodzi o to, że w tej chwili badania rynkowe są oparte głównie na wyrywkowych danych statystycznych, ze względu na brak instytucjonalnego obowiązku przekazywania danych z rynków rolnych, z giełd, z tego typu instytucji. W związku z tym ustawa pozwoli nam na uzyskanie wiarygodnych danych w tym zakresie. Chodzi tu głównie o to, o czym już mówiliśmy, czyli o analizowanie i dostarczanie możliwie szerokiemu gronu odbiorców informacji o zmieniających się cenach rolnych. Ceny rolne podlegają znacznej fluktuacji w ciągu roku. Zależy to od zmian sezonowych, jak również od wielkości podaży i popytu. Ten element podaży i popytu jest również przez ten system śledzony.

Chciałbym się może również odnieść do wątpliwości, jakie pojawiły się w tych pierwszych pytaniach, skierowanych do pana senatora sprawozdawcy. Otóż nie przewidujemy nałożenia obowiązku czy ciężaru związanego z badaniami rynkowymi na gospodarstwa rolne. Tutaj chodzi głównie o podmioty zajmujące się obrotem produktami rolnymi, a więc o przedsiębiorstwa skupujące i przetwarzające produkty rolne oraz o coraz liczniejsze rynki hurtowe, giełdy, które, jak sądzimy, rozwiną się w przyszłości. I to są miejsca, gdzie następuje obrót produktami rolnymi. Chodzi nie tylko o to, aby śledzić cenę, ale również o to, żeby tym cenom nadawać odpowiednią wagę. Jeśli bowiem nawet znana jest cena, a nie jest znana wielkość obrotu, jaki jest dokonywany po tej cenie, to po prostu wiadomości są niepełne.

Panie Ministrze, zadałem już dosyć podobne pytanie: czy na podstawie obecnych badań - bo pan powiedział, że obecnie są prowadzone badania - można otrzymać dane wystarczające do wypełnienia wniosków, o których mowa w ustawie o ochronie przed nadmiernym przywozem towarów na polski obszar celny? Dziękuję.

To są dwie różne rzeczy, Panie Senatorze. Informacja o nadmiernym imporcie jest oparta na statystyce krajowej mówiącej o wielkości produkcji. Przykładowo, jeżeli wiemy, jaka jest wielkość produkcji masła w Polsce, jaka jest sytuacja rynkowa, i jest to poparte między innymi tym, co robimy i będziemy robili, oraz informacją o wwozie na podstawie informacji celnych SAD, to możemy podjąć decyzje dotyczące odpowiednich kroków na granicy. W związku z tym nie można powiedzieć, że jedno wyklucza drugie. Przyznam się od razu, żeby nie było wątpliwości, że nie do końca śledziłem tamtą ustawę, nie należało to do moich bezpośrednich obowiązków.

Panie Ministrze, istotą Unii Europejskiej jest Wspólna Polityka Rolna, a fundamentem Wspólnej Polityki Rolnej jest regulacja poszczególnych rynków rolnych. W naszym, polskim przypadku rynek rolny jest destabilizowany głównie przez działalność poszczególnych urzędników Ministerstwa Gospodarki - chociażby ostatnio rynek masła. Co będzie, jeśli na mocy tej ustawy będziemy mieć wiedzę o tym, kto destabilizuje rynek? Czy będziemy wyłącznie pisać prace doktoranckie na ten temat, czy też będzie to podstawą jakichś działań rządowych? Dziękuję.

(Senator Józef Frączek: Kto ma ustalać kontyngenty masła?)

Nie słyszałem również o kontyngencie na masło. Jeśli chodzi o ten konkretny rynek, jeśli Wysoką Izbę to interesuje, to w obecnej sytuacji sprawa dotyczy zahamowania importu - i to zostało dokonane - z rynku czeskiego. To Rada Ministrów podejmuje - na wniosek ministra gospodarki, tu się zgadzamy - decyzje w sprawach kontyngentów i w ogóle w sprawach celnych. Podejmowane są takie decyzje, aby ten rynek w jakimś sensie naprawić - bo rzeczywiście obserwujemy niskie ceny masła - poprzez wcześniejszy niż zwykle interwencyjny wykup przez Agencję Rynku Rolnego. Chodzi o to, żeby poprawić sytuację na rynku rolnym.

Jak mówię, nie zgadzam się z tezą, że jacyś urzędnicy to psują. Chciałem tylko wyjaśnić w kontekście konkretnej ustawy, którą omawiamy, że ma ona stwarzać równe szanse podmiotom funkcjonującym na polskim rynku. Ma dawać wiedzę o tym, jakimi produktami obracamy, na jakim poziomie konkretnego dnia, bo w przypadku niektórych produktów zakłada się podawanie informacji co tydzień lub nawet częściej. Informacje, jakimi wielkościami się obraca, czy w danym tygodniu sprzedaje się 1000 t czy 100 t jakiegoś produktu, to wiedza istotna, potrzebna podmiotom gospodarczym. Ma ona służyć, jak mówię, stabilizacji i równości podmiotów.

Ustawa oczywiście nie gwarantuje stabilizacji cen na poziomie, który daje satysfakcję czy pokrywa koszty produkcji. To nie o to chodzi, do tego są inne instrumenty. Ta ustawa ma zagwarantować, jak powiedziałem, równość w dostępie do informacji, co jest bardzo ważne, pragnę to jeszcze raz podkreślić. Nie oznacza to, że ustawa zagwarantuje uczciwe, minimalne czy jakiekolwiek inne ceny. To nie o to chodzi, chodzi o inne instrumenty wspólnej polityki - nie tylko rolnej - naszego państwa. Dziękuję, Panie Marszałku.

Panie Ministrze, projekt rządowy przewidywał, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2002 r. Sejm przesunął ten termin o rok, na 1 stycznia 2003 r. Jakie jest zdanie rządu na temat tego przesunięcia? Bo ja uważam, że ta ustawa powinna wejść w życie możliwie najszybciej. Co było przyczyną tego, że Sejm dokonał przesunięcia terminu wejścia w życie?

Dziękuję bardzo za to pytanie. W przedłożeniu rządowym rzeczywiście zakładano, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2002 r. Sądzimy, że po to, aby płynnie wdrożyć ją w życie, aby w roku 2003 mieć przygotowane wszystkie rozporządzenia - chodzi również o przygotowanie techniczne i kadrowe - potrzebny jest co najmniej jeden rok. W roku akcesji moglibyśmy być z całym spokojem włączeni, a nasze dane zaakceptowano by jako dane wiarygodne, a przez to upoważniające do sięgnięcia po wszelkie instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej. Bardzo pożądane byłoby więc przywrócenie pierwotnego terminu, to znaczy terminu 1 stycznia 2002 r., bo obawiam się, że po przesunięciu o rok, oczywiście w przypadku akcesji w roku 2003, okazałoby się, że nie jesteśmy w pełni sprawni w tym zakresie.

Czy są jeszcze pytania do pana ministra? Nie widzę chętnych.

Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!

Jest chyba sprawą oczywistą, że dla prowadzenia prawidłowej polityki rolnej i podejmowania właściwych decyzji makroekonomicznych zarówno jeśli chodzi o producentów rolnych wewnątrz kraju, jak i ich powiązania z gospodarką innych państw - szczególnie w warunkach oczekującej nas przynależności do Unii Europejskiej - niezbędne są bieżące, szerokie, a jednocześnie regularne i reprezentatywne badania sytuacji na rynku. Zarówno dla naszych wewnętrznych potrzeb, jak i dla dostosowania naszego rynku rolnego do prowadzenia Wspólnej Polityki Rolnej w ramach Unii Europejskiej niezbędne było odpowiednie uregulowanie rolniczych badań rynkowych w kierunku właściwego, zgodnego ze standardami Unii Europejskiej zbierania i opracowywania informacji o poziomie cen artykułów rolno-spożywczych i wielkości obrotów. Problem ten rozwiązuje omawiana obecnie ustawa o rolniczych badaniach rynkowych, przyjęta przez Sejm 16 lutego bieżącego roku. Uzyskiwane dzięki wdrożeniu tej ustawy wyniki badań rynkowych, które będą natychmiast udostępniane w postaci notowań codziennych, cotygodniowych lub w innych ustalonych cyklach, będą regularnie informować o bieżącej sytuacji na rynku rolnym. Będzie to miało istotne znaczenie dla uczestników tego rynku oraz decydentów podejmujących ważne decyzje, na przykład dotyczące uruchamiania zakupów interwencyjnych, ustalania poziomu dopłat oraz zakresu wymiany handlowej z krajami trzecimi itp. Otrzymywane materiały informacyjne stanowić będą także ważny element bieżącej analizy dochodowej producentów rolnych.

Ustawa będzie więc niezwykle pomocna w podejmowaniu właściwych działań pozwalających uzdrawiać i odpowiednio modernizować polskie rolnictwo. Jest ona zarazem kolejnym, ważnym krokiem na drodze dostosowywania naszego prawa do ustawodawstwa Unii Europejskiej.

Zgłaszam poprawkę, aby terminem wejścia w życie tej ustawy był 1 stycznia 2002 r., a nie 1 stycznia 2003 r. Uważam, że ustawa powinna wejść w życie już w roku 2002, ponieważ badania, które będą prowadzone na podstawie tej ustawy, i ich wyniki będą dla nas bardzo ważne w momencie integracji z Unią Europejską. Badania te będą brane pod uwagę, jeśli chodzi o sprawy związane z interwencją i różnymi rozwiązaniami, które będą dotyczyć rynku rolnego. Ponieważ wprowadzenie w życie ustawy nie wymaga jakichś większych kosztów, myślę, że powinna ona wejść w życie wcześniej po to, żeby została odpowiednio wdrożona i żeby przed integracją z Unią Europejską, a naszą gotowość deklarujemy na 2003 r., już dość dobrze funkcjonowała, dotyczy to szczególnie badań.

Zgodnie z ustawą o ochronie przed nadmiernym przywozem towarów na polski obszar celny należy wypełnić bardzo skomplikowany wniosek. Wczoraj pan minister przyznał, że jest to bardzo złożona i trudna sprawa i że nie zawsze będzie możliwe złożenie prawidłowego wniosku. A zarazem ze strony Unii Europejskiej jest wymóg, że wniosek musi zawierać te punkty i na wszystkie trzeba udzielić obszernej i wystarczającej informacji.

Moja poprawka dotyczy art. 1. Proponuję, aby nowy zapis tego artykułu mówił, że badania powinny uwzględniać elementy, które są potrzebne do wniosku. To też niczego nie zmienia, bo czy one ostatecznie będą wykorzystane, czy nie, to jest inna sprawa, ale przynajmniej będziemy mieli wszystkie dane.

Panie Ministrze, czy widzi pan potrzebę ustosunkowania się do dwóch poprawek złożonych w trakcie dyskusji?

(Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ryszard Brzezik: Panie Marszałku, nie znam szczegółów dotyczących drugiej poprawki. Będę chciał je poznać. Na temat pierwszej już się wypowiedziałem.)

Nie ma problemu. Będzie taka możliwość w trakcie prac komisji.

Informuję, że głosowanie w sprawie ustawy o rolniczych badaniach rynkowych zostanie przeprowadzone wraz z innymi głosowaniami, prawdopodobnie dzisiaj wieczorem.

Przypominam ponadto, że tekst ustawy zawarty jest w druku nr 574, natomiast sprawozdanie komisji w druku nr 574A.

Celem projektowanej ustawy o kosmetykach jest przede wszystkim dostosowanie krajowych rozwiązań do wymagań jednolitego rynku Unii Europejskiej. Ustawa ta ma szczególne znaczenie, ponieważ do tej pory w Polsce w prawie dotyczącym produkcji i obrotu kosmetykami obowiązywały bardzo stare przepisy, mianowicie rozporządzenie prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. i wydane na tej podstawie rozporządzenie dotyczące obrotu, nadzoru i dozoru nad obrotem kosmetyków z 1939 r.

Ustawa określa: procedury pobierania próbek; listy substancji, które nie mogą być stosowane w kosmetykach; listy substancji dopuszczonych do stosowania w kosmetykach wyłącznie w ograniczonych ilościach i w określonym zakresie stosowania. Zawiera również regulacje dotyczące stosowania barwników, środków konserwujących i promienioochronnych. W ustawie określono dość szczegółowe zasady w sprawie nieumieszczania jednego lub więcej składników w wykazie na opakowaniach kosmetyków.

Jak już wcześniej mówiłem, ustawa zawiera opisy obowiązujących metod przy kontroli składu kosmetyków. Mówię tutaj o aktach wykonawczych do tej ustawy.

Podczas posiedzenia komisji przedstawiciel stowarzyszenia producentów kosmetyków sprzeciwił się wprowadzeniu systemu obowiązkowego informowania o składnikach kosmetyków oraz zaostrzeniu kar za wykroczenia popełnione przez producentów i dystrybutorów i zaproponował ograniczenie tych kar jedynie do kar pieniężnych. W dyskusji większość senatorów nie zgodziła się z takim poglądem. Podkreślano, że ta ustawa ma charakter prokonsumencki, a zagrożenia dla użytkowników kosmetyków w wyniku nieodpowiedzialnej działalności producentów i importerów mogą być większe niż w innych dziedzinach działalności gospodarczej, gdyż w tej produkcji są często używane substancje trujące. Na przykład w preparatach do odsiwiania jest stosowany octan ołowiu, który jest silną trucizną. Jako środki konserwujące są często używane związku rtęci, gdyż nie są one zabronione przy produkcji kosmetyków. Dlatego też przeważyły opinie, że producenci kosmetyków muszą być bardziej rygorystycznie kontrolowani i karani niż producenci artykułów spożywczych, którzy nie mogą w procesie produkcyjnym stosować trucizn czy też środków silnie toksycznych.

Zgodnie z proponowaną wersją ustawy system informatyczny musi zapewnić, że wszystkie dane o kosmetyku będą się znajdować u producenta lub krajowego dystrybutora, gdyż to oni odpowiadają za bezpieczeństwo produktów, które wprowadzają na rynek. Dzięki temu w nadzwyczajnych sytuacjach, kiedy podejrzenie lekarskie dotyczy składnika kosmetyku, inspektor sanitarny, poprzez swoje organy, szybko dotrze do zakładu produkującego, który taką informację musi udostępnić.

Dziękuję, Panie Senatorze.

Niektórzy koledzy z sali mówią, że będą dostarczali zdrowych składników do produkcji kosmetyków, więc nie powinniśmy obawiać się zagrożeń.

Przypomnieć należy, że w ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów, przyjętej w styczniu 2000 r., przewidziane jest tylko stosowanie kary grzywny. Mniejszość komisji uważa, że uciążliwość kar w tych dwu ustawach winna być identyczna. Uważamy, że większą uciążliwością dla przedsiębiorcy jest kara pieniężna. Mniejszość komisji uważa, że w ustawach dotyczących ochrony konsumentów winien być stosowany i zachowany jeden system kar.

Mamy dzisiaj gości z Ministerstwa Zdrowia i nie tylko. Między innymi jest główny inspektor farmaceutyczny, pani Maria Głowniak, reprezentująca Ministerstwo Zdrowia. Wszystkie panie mają prawo do zabrania głosu, jeśli jest taka potrzeba.

Chciałabym tylko uzupełnić, że propozycję zapisania przepisów karnych w tym projekcie ustawy przedstawił nam Departament Legislacyjno-Prawny Ministerstwa Sprawiedliwości. Tak więc nie jest to szczególne zaostrzenie kar w stosunku do producentów kosmetyków ze strony ministra zdrowia, niezgodne z przepisami prawa karnego. Taką propozycję przedłożył nam minister sprawiedliwości i tak zapisał to w projekcie minister zdrowia.

Chciałabym jeszcze wrócić do tych związków chemicznych, które mają ewidentne działanie toksyczne, a które są składnikami kosmetyków. W projektowanej ustawie zmienia się diametralnie dotychczasowy system nadzorowania bezpieczeństwa zdrowotnego kosmetyków. To znaczy, zgodnie z zasadami przyjętymi w krajach członkowskich Unii Europejskiej, rezygnujemy z przeprowadzania tak zwanego postępowania wstępnego, zanim kosmetyk znajdzie się na rynku. A więc muszą być dotkliwe kary dla producentów, którzy z jakichś względów nie będą chcieli przestrzegać przepisów ustawy - przepisów bezpieczeństwa zdrowotnego, bo tylko o to chodzi. Bo rzeczywiście zdarza się tak, że producenci czerpią zyski nawet z produkcji krótkich serii, więc potrzebna jest świadomość, że muszą działać zgodnie z przepisami tej ustawy. Jedyna możliwość wywierania skutecznego wpływu na producenta jest taka, że nie opłaca się produkować niezgodnie z przepisami tej ustawy. Dziękuję bardzo.

Mam konkretne pytanie. Ponieważ minister zdrowia zostanie zobowiązany w tej ustawie do wydania bardzo wielu rozporządzeń, a ustawa wchodzi w życie po dwunastu miesiącach od chwili uchwalenia, mam poważne wątpliwości. Mając na względzie duże opóźnienia, jeżeli chodzi o rozporządzenia i w ogóle akty wykonawcze do innych ustaw, pytam, czy Ministerstwo Zdrowia sobie poradzi. Czy ten cały system będzie działał sprawnie, łącznie z nadzorem, z prowadzeniem krajowego systemu informowania o kosmetykach itd.? Czy struktury administracji rządowej są na to przygotowane? Bo oczywiście my możemy uchwalić tę ustawę, tak jak wiele innych, na przykład o ubezpieczeniu zdrowotnym, ale w pewnym momencie może brakować aktów wykonawczych. Będzie to więc tylko akt czystej woli, który nie przełoży się na fakty. Dlatego pytam bardzo konkretnie: czy resort zdrowia jest przygotowany, żeby wypełnić obowiązki wynikające z tej ustawy?

Czy są jeszcze pytania?

Chciałbym od przedstawicieli rządu uzyskać możliwie autorytatywną odpowiedź na wątpliwości związane z art. 4 proponowanej ustawy. Jest to zapis mówiący, że zakazuje się stosowania w kosmetykach komórek, tkanek oraz innych substancji lub ich ekstraktów pochodzących z ciała ludzkiego. Jak jest z tym w tej chwili? Czy wiedza państwa na ten temat sugeruje, że takie substancje, ekstrakty itd. są stosowane w kosmetykach, a wobec tego wprowadzenie tego zapisu zasadniczo coś zmieni? Czy też że nie są one stosowane, a zatem jest to zapis tylko asekuracyjny?

Ja chciałbym tylko poinformować, że z tego, co próbowałem sam ustalić, wynika, iż, z jednej strony, dane o składzie kosmetyków są dość mocno chronione przez różne firmy - po prostu nie chcą one ujawniać pełnego, powiedziałbym, wsadu surowcowego - a z drugiej strony wiem, że na pewno swego czasu prowadzono badania nad wykorzystaniem na potrzeby kosmetyki na przykład łożysk pozostających po porodach czy mazi płodowej. Dziękuję.

Chciałabym powiedzieć, że ust. 2 w art. 4 projektowanej ustawy został dopisany na wniosek posłów podczas procedowania nad tą ustawą w sejmowej podkomisji nadzwyczajnej prawa europejskiego. Jednak minister zdrowia zapisy o tkankach i innych substancjach lub ekstraktach pochodzących z ciała ludzkiego zamieścił w projekcie rozporządzenia zakazującego stosowania tych tkanek, ekstraktów, komórek do produkcji kosmetyków. Jest to zgodne z ustawodawstwem europejskim i z ustawodawstwem amerykańskim. Po prostu nie stosuje się tego rodzaju materiałów do produkcji kosmetyków. Na wniosek posłów zostało to zapisane w ustawie, a wykreślone z projektu rozporządzenia. A tak w ogóle, to w praktyce tego się nie stosuje, rzeczywiście nie używa się tego.

Ja oczywiście nie odważyłabym się porównywać niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą zastosowany w bucie klej, o którym wiadomo, że jest gdzieś tam w warstwie wewnętrznej tego buta - bo przecież nie na zewnątrz, a więc można przypuszczać, że jednak nie będzie bezpośrednio oddziaływał na skórę stopy - z niebezpieczeństwem, jakie niosą kosmetyki. No, bo wiadomo, że mogą to być na przykład kosmetyki przeznaczone do oczu, mające bezpośredni kontakt ze śluzówką oka, bezpośredni kontakt ze skórą. Poza tym chodzi o długotrwałą ekspozycję, malowanie ust... No, stosowane są przecież różnego rodzaju związki rtęciowe, które są ewidentnie szkodliwe. Wydaje mi się więc, że te stopnie szkodliwości są tutaj nieporównywalne.

Jeśli chodzi o te przepisy karne, to nie mogę powiedzieć, dlaczego akurat w ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów zostało to tak sformułowane. Na posiedzeniu komisji prawa europejskiego, sejmowej komisji, ten problem był również podnoszony. Wówczas - pamiętam to dokładnie, bo uczestniczyłam w tych posiedzeniach - pani premier Suchocka, która została zapytana, czy te przepisy karne odpowiadają zasadom prawa karnego stosowanym obecnie, wypowiedziała się pozytywnie na ten temat. I nie było problemu z tymi właśnie tak zaproponowanymi przepisami karnymi. Dziękuję.

Resort przewiduje, że niewielkie środki finansowe będą potrzebne na stworzenie tego systemu, bowiem będzie on oparty na dotychczasowych zasobach kadrowych i wyposażeniu, którym już dysponujemy. Chodzi zarówno o głównego inspektora sanitarnego, jak i Państwowy Zakład Higieny, który do tej pory tak naprawdę od początku do końca prowadził procedurę wydawania tak zwanych atestów na kosmetyki. Uważamy po prostu, że przy pomocy tych samych sił i środków, które otrzymujemy w tej chwili z budżetu ministra zdrowia, będzie można bez przeszkód uruchomić ten krajowy system informowania. Dziękuję bardzo.

Dziękuję bardzo przedstawicielkom rządu.

Proszę o zabranie głosu pana senatora Henryka Stokłosę. Przygotowuje się senator Antoszewski.

Ustawa, nad którą właśnie debatujemy, należy do tych przedsięwzięć legislacyjnych, których celem jest harmonizacja polskiego prawa z prawem Unii Europejskiej. Nie jest to jedyne jej zadanie. Obecnie obowiązujące regulacje prawne dotyczące przedmiotu ustawy pochodzą z okresu międzywojennego. Jest więc oczywiste, że w ciągu siedemdziesięciu lat nastąpił postęp zarówno w technice, jak i w technologii produkcji kosmetyków. I to przede wszystkim znalazło odbicie w nowych unormowaniach.

W swym wystąpieniu chciałbym zwrócić uwagę pań i panów senatorów na kilka istotnych, moim zdaniem, zapisów tej ustawy. W art. 2 ust. 1 projektu po raz pierwszy w polskim ustawodawstwie sformułowano definicję kosmetyku. Definiowany produkt obejmuje bardzo liczną grupę wyrobów znacznie różniących się od siebie, a zatem dobrze się stało, że na mocy delegacji zawartej w ust. 2 tego artykułu opracowany został projekt rozporządzenia ministra zdrowia, stanowiący rozwinięcie terminu "kosmetyk". Rozporządzenie to wymienia dwadzieścia różnych kategorii kosmetyków. Mam nadzieję, że wszystko to pozwoli uniknąć nieporozumień w zaliczaniu poszczególnych produktów do określonej grupy.

Kolejnym bardzo istotnym novum, stanowiącym o całkowitej zmianie filozofii w tym obszarze działalności gospodarczej, jest wprowadzenie zasady, że całkowitą odpowiedzialność za swój produkt, a więc za bezpieczeństwo kosmetyków, ponosi jego producent, a nie organ administracji publicznej. Jest to zasada już od dawna ugruntowana w regulacjach wspólnotowych, która jak do tej pory różni ustawodawstwa europejskie od polskiego. Oznacza to, że zamiast dotychczas obowiązujących trzech różnych procedur wstępnych wprowadzania kosmetyku do obrotu, po wejściu w życie tej ustawy producent będzie zobowiązany zgłosić produkt oraz dane, o których mowa w art. 8 ust. 2, do krajowego systemu informowania o kosmetykach. Fakt ten ma mieć wyłącznie charakter informacyjny i nie ma stanowić o dopuszczeniu produktu do obrotu.

W ust. 2 do art. 4 ustawy sformułowany jest zakaz stosowania w kosmetykach komórek, tkanek oraz innych substancji lub ich ekstraktów pochodzących z ciała ludzkiego. W moim przekonaniu jest to niezwykle istotny zapis, zwłaszcza w kontekście doniesień o handlu organami ludzkimi, o traktowaniu ciała ludzkiego jak materiału, często materiału zastępczego.

I na koniec kilka uwag na temat wniosku mniejszości zawartego w sprawozdaniu Komisji Nadzwyczajnej Legislacji Europejskiej. Dotyczy on art. 14 i zmierza do złagodzenia kar za nielegalne wprowadzenie do obrotu kosmetyków. Odpowiednio wysoka grzywna jest, w moim przekonaniu, karą bardziej skuteczną i dotkliwą niż straszenie dwuletnim wyrokiem, zapewne w zawieszeniu. Dlatego poprę ten wniosek w głosowaniu. Dziękuję.

Panie Marszałku! Wysoki Senacie!

Ja od razu chcę powiedzieć, że nie poprę w głosowaniu tego wniosku mniejszości, gdyż jest on, używając brzydkiego słowa, jednym z nielicznych straszaków na nieuczciwych producentów i dystrybutorów w sytuacji, kiedy na dobrą sprawę każdy towar może trafić na rynek. Proszę zwrócić uwagę na to, że w zasadzie do tej pory o tym, czy towar znajdzie się na rynku, czy nie, decydowały określone organa, które to sprawdzały. Teraz nikt nie będzie tego sprawdzał, a więc tylko wysoki stopień zagrożenia dla producenta czy importera może w pewien sposób odstraszać od wprowadzania tego na rynek.

Proszę państwa, teza mniejszości, że inni są karani mniej surowo, a zatem tutaj też nie należy tego robić, jest moim zdaniem nieuzasadniona. Bo, po pierwsze, już z wypowiedzi przedstawicieli rządu wynikało, że jednak jest różnica między towarem, który może się zepsuć, może być nieświeży - jeżeli mówimy o artykułach spożywczych, i tu może być jakieś odchylenie - a tym, który jest świadomie wprowadzany, choć wiadomo, że jest trujący. Przy złej technologii i próbie potanienia tego produktu może się to okazać wręcz zabójcze. No, na przykład ludzie, którzy będą chcieli odsiwiać włosy, nie tylko nie osiągną tego, ale będą łysi, niektórzy będą mieć zniszczony wzrok, zniszczoną cerę itd., itd. W moim przekonaniu wprowadzanie takiego określonego stopnia zagrożenia niczego złego nie niesie. Takie stopnie zagrożenia wprowadzamy dla przemytników celnych, dla innych... Po prostu wszędzie tam, gdzie w ogóle zmniejszamy kontrolę i gdzie chcemy ludzi nauczyć odpowiedzialności, to zagrożenie musi być odczuwalne, kara musi być stosunkowo dotkliwa, żeby ktoś nie odważył się tego robić.

A więc jeżeli mówimy o tej ustawie, to powiedzmy sobie szczerze, że ona ma chronić głównie polski rynek kosmetyków. Rozmawiałem z przedstawicielami polskich firm. W Łodzi jest znana i bardzo dobra firma, Pollena Eva, która jest bardzo zainteresowana surowym karaniem. Dlaczego? Dlatego że dzisiaj w Polsce jeszcze nie odróżniamy dobrego polskiego towaru od złego towaru zagranicznego. Z zagranicy napływa masa kosmetyków o bardzo niskich parametrach, nie wiadomo, z czego wyprodukowanych. Dlaczego sprowadza się zagraniczne kosmetyki? Wiemy, że powoduje to ich niska cena, a nasz hurtownik, dostawca chce się na tym dorobić. Tak więc w ten sposób wypycha się z rynku nasz polski towar, często lepszy, ale ciągle traktowany jako gorszy tylko dlatego, że jest polski i dla konsumenta nie jest atrakcyjny. Bo może czasem jest trochę gorzej opakowany. I dlatego, chroniąc polski rynek, nie możemy pozwolić na napływ na nasz rynek tej tandety zagranicznej, która rzeczywiście z wielu powodów jest pociągająca. Poza tym nawet nazwy tych produktów są podróbką, bo bardzo często brzmią prawie tak jak oryginalna nazwa dobrej firmy. Wystarczy, że będzie tam jedna inna literka, a już przeciętny człowiek może się pomylić. W związku z tym nieprawdą jest, że dobre polskie firmy występują przeciwko temu, żeby nie karano i żeby nie było tych zagrożeń.

Chcę powiedzieć o jeszcze innej sprawie. Kiedy mówimy o ustawach, które prowadzą nas w kierunku Unii Europejskiej, to powiedzmy sobie szczerze, że prowadzą one nas też w kierunku Polski turystycznej, do której będzie przyjeżdżać masa ludzi z zewnątrz. I chodzi o to, żeby ci ludzie nie kupowali na polskim rynku tylko produktów pochodzących z ich własnego kraju, bo do innych nie mają zaufania. Musi być pewność i wiedza, że polskie produkty są chronione, a każdy kosmetyk zakupiony na polskim rynku na pewno jest zdrowy, dobry i nie zagraża temu, kto go kupił.

Dlatego wydaje mi się, że w tym zaostrzeniu kar jest o wiele więcej plusów niż w zmniejszaniu tych kar. Pani senator Ferenc stwierdziła, że w innych działach gospodarki pewne przepisy jeszcze nie funkcjonują. Tak, ale one będą funkcjonować. W wypadku produktów spożywczych czy innych też zwolnimy producentów z pewnego dotkliwego dla nich obowiązku wcześniejszego uzyskiwania różnego rodzaju zezwoleń, czyli w zasadzie z tej wstępnej kontroli, ale wówczas ta odpowiedzialność musi być surowsza, żeby nikt nie odważył się nielegalnie na tym zarobić. Dziękuję bardzo.

Przypominam, że rozpatrywana ustawa została uchwalona przez Sejm na sto pierwszym posiedzeniu w dniu 15 lutego 2001 r. Do Senatu została przekazana w dniu 16 lutego 2001 r. Marszałek Senatu w dniu 20 lutego 2001 r. skierowała ją do Komisji Nauki i Edukacji Narodowej. Komisja po rozpatrzeniu ustawy przygotowała swoje sprawozdanie w tej sprawie.

Od pięćdziesięciu lat w Katowicach istnieje filia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jest to wydział grafiki o różnych specjalizacjach faktycznych. Z wyższymi uczelniami, które powstawały po wojnie, było tak, że na początku były one filiami krakowskich uczelni. Tak było z Uniwersytetem Śląskim, który z czasem stał się właśnie samodzielną uczelnią. W ogóle życie wyższych uczelni zaczęło się na Górnym Śląsku dopiero po wojnie.

W związku z tym powstanie każdej wyższej uczelni na Śląsku ma nieprawdopodobnie wielkie znaczenie, zwłaszcza że od strony formalnej czy jakiejkolwiek innej nikt nie zgłosił zastrzeżeń co do takiej potrzeby ani też nie uniemożliwiał podjęcia takiej inicjatywy. I tak mamy zatem uchwałę Senatu Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, która formalnie, że tak powiem, żegna się z tym wydziałem. I mamy jednocześnie dokument, który mówi o podziale materialnym. Muszę dodać, że ten wydział jest wydziałem małym, bo liczy tylko stu siedemdziesięciu studentów, a my na Górnym Śląsku mamy do czynienia z tak niezwykłą potrzebą posiadania własnej wyższej uczelni, zwłaszcza że znajduje się tu największa liczba liceów plastycznych. To oczywiście wiąże z tym, że jest to ludna aglomeracja, najliczniejsza w Polsce. Do tej pory - a trzeba zważyć, że Warszawa przy swoich niespełna dwóch milionach mieszkańców ma około cztery tysiące ludzi z wyższym wykształceniem plastycznym - na Śląsku, który jest co najmniej dwa razy większy od Warszawy, jest ich tylko półtora tysiąca. To tylko dowód na to, jak wielkie są zapóźnienia w naukach humanistycznych na Śląsku.

Do wydziału tego bardzo prawidłowy stosunek mają również same Katowice. Miasto nie dość, że wyremontowało budynek, w którym mieści się wydział, to jeszcze oddało mu dodatkowy budynek, a każdym razie czeka na ustawę, żeby - że tak powiem - spreparować akt wieczystej własności, bo chyba tak się on nazywa. Oddało jeden wielki budynek pokoszarowy, który znajduje się w sąsiedztwie i dzięki temu uczelnia w ciągu najbliższych trzech lat będzie mogła otworzyć trzy nowe wydziały, właśnie po to, żeby sprostać w tym regionie naporowi młodych ludzi. W tej chwili uczelnie na Śląsku - nie wszystkie, ale na przykład uniwersytet i inne tego typu - są w stanie tylko w 30%, a czasem tylko w 5% sprostać potrzebom tych młodych ludzi. Jest to niezwykle ważna sprawa.

Moim zdaniem jest również sprawą fundamentalną dla przyszłości tego regionu i całej Polski, żeby młodzież miała możliwość kształcenia się tu, na Śląsku, u siebie, blisko. Jak powiadam, w tej sprawie nie było żadnych oporów. W Sejmie wszystkie te kwestie przeszły jednogłośnie. Chcę powiedzieć, że również w naszej komisji przeszło to jednogłośnie, aczkolwiek wyniknął pewien problem. Otóż przekazując mi ustawę pod opiekę posłowie poprosili mnie, żebym wniósł poprawkę polegającą na tym, aby do nazwy "Akademia Sztuk Pięknych" dodać przymiotnik "Śląska", mówiąc oczywiście przy tym, że wszystko zostało uzgodnione. Na posiedzeniu komisji jakoś się udało, ale potem dostałem pismo interwencyjne i był telefon, że sama uczelnia sobie tego nie życzy.

Proszę, Panie Senatorze.

(Senator Andrzej Mazurkiewicz: Dziękuję.)

Dziękuję bardzo.

(Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Andrzej Zieliński: Myślę, że pan senator Kutz powiedział właściwie wszystko. Jeżeli ktoś z państwa senatorów czy pan marszałek ma pytania, to chętnie odpowiem, ale z naszej strony nie ma w tej sprawie żadnych zastrzeżeń.)

(Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Andrzej Zieliński: Dziękuję.)

Przypominam o wszystkich wymogach regulaminowych obowiązujących w dyskusji, szczególnie o tych dotyczących składania wniosków.

Śląsk stoi przed bardzo ważnym wyzwaniem. Jako tradycyjny region przemysłu ciężkiego musi się zmienić. Należy podejrzewać, że w przyszłości będą funkcjonować obok siebie dwie nawzajem sobie potrzebne gospodarki: ta tradycyjna, oparta na węglu i stali, która będzie funkcjonować jeszcze przez co najmniej kilkadziesiąt lat, no i ta nowa, związana z nową ekonomią, z tym wszystkim, co jest potrzebne w XXI wieku.

W ostatnich latach to się zmieniło. Powstaje bardzo wiele uczelni i aktualnie na Śląsku studiuje sto osiemdziesiąt tysięcy młodych ludzi. Największa uczelnia to Uniwersytet Śląski, gdzie studiuje czterdzieści tysięcy studentów. A przypomnę, że ten uniwersytet powstał w roku 1968 dzięki ogromnym staraniom ówczesnych władz.

No i w tę całą koncepcję zmiany Śląska, zmiany wykształcenia na Śląsku, wpisuje się poselska inicjatywa powołania Akademii Sztuk Pięknych na Śląsku. Jest to inicjatywa bardzo potrzebna, jest to inicjatywa niezbędna, i mam nadzieję, że dobrze się przysłuży zarówno interesom naszego regionu, jak i interesom Polski.

(Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Andrzej Zieliński: Ten wniosek już został zaopiniowany. Ja chcę tylko serdecznie podziękować za te wypowiedzi - jesteśmy tu absolutnie zgodni. Jestem przekonany, że głosowanie też będzie tego wyrazem. Dziękuję serdecznie.)

Przystępujemy do rozpatrzenia punktu dziewiątego porządku obrad: drugie czytanie projektu ustawy o utworzeniu Krajowej Rady do spraw Bioetyki.

Przypominam, że projekt ten został wniesiony przez Komisję Nauki i Edukacji Narodowej i zawarty jest w druku nr 564. Marszałek Senatu w dniu 30 stycznia 2001 r. skierowała projekt do rozpatrzenia w pierwszym czytaniu do Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Nauki i Edukacji Narodowej. Pierwsze czytanie projektu ustawy zostało przeprowadzone na wspólnym posiedzeniu komisji w dniu 21 lutego 2001 r. Komisje po rozpatrzeniu ustawy przygotowały wspólne sprawozdanie w tej sprawie. Sprawozdanie to zawarte jest w druku nr 564S.

Proszę sprawozdawcę Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Nauki i Edukacji Narodowej panią senator Krystynę Czubę o zabranie głosu i przedstawienie wspólnego sprawozdania komisji o projekcie ustawy.

Panie Marszałku! Wysoki Senacie!

Prace nad przygotowaniem projektu ustawy o utworzeniu Rady do spraw Bioetyki trwały bardzo długo. 28 września 1999 r. odbyło się seminarium zorganizowane przez sejmową Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka, podczas którego wstępnie rozważono potrzebę takiej inicjatywy. Kolejne posiedzenie odbyło się w Senacie 5 lipca 2000 r. Podjęła ten temat Komisja Nauki i Edukacji pod przewodnictwem senatora profesora Edmunda Wittbrodta. Początek inicjatywy senackiej stanowił właśnie pomysł utworzenia Rady do spraw Bioetyki. Następne spotkanie senackiej Komisji Nauki i Edukacji odbyło 19 grudnia 2000 r. Został przygotowany projekt rozpatrzony na kolejnym posiedzeniu 24 stycznia 2001 r.

Wszystkie te prace były prowadzone przy współudziale bardzo licznych ekspertów. Nad założeniami projektu ustawy pracowali: profesor Tadeusz Chruściel, profesor Leszek Kubicki, doktor Marek Nowicki, profesor Marek Safjan, profesor Eleonora Zielińska, wymienieni w uzasadnieniu, a także niewymienieni w nim dalsi eksperci, autorzy licznych poprawek, mianowicie profesor Zbigniew Chłop i doktor Jerzy Umiastowski. Wszystkim ekspertom składam w imieniu komisji i Senatu serdeczne podziękowania.

Chciałam się na chwilę zatrzymać nad tymi problemami, z których zrodziła się ta inicjatywa. Żyjemy w czasach, kiedy nauka jest nadzieją, ale jest też i obawą, i zagrożeniem. Dotyczy to zwłaszcza biogenetyki. Często eksperymenty wiążą się z kontrowersyjnymi, trudnymi do przewidzenia sytuacjami. Osiągnięcia biogenetyki niosą nadzieję na skuteczną walkę z wieloma chorobami, ale też wiążą się z ogromnym sceptycyzmem, a nawet z myśleniem w kategoriach horroru. Wykorzystanie genetyki może prowadzić do selekcji negatywnej człowieka w ramach tak zwanego ulepszania człowieka czy społeczeństwa. Dlatego podjęta została inicjatywa powołania rady jako organu państwowego o charakterze opiniotwórczym i doradczym.

Do najważniejszych zadań rady należy, po pierwsze, wyrażanie opinii na temat warunków dopuszczalności eksperymentów; po drugie, analizowanie postępów wiedzy i zajmowanie stanowiska etycznego w sprawach eksperymentów; po trzecie, monitorowanie przestrzegania w Polsce obowiązujących standardów biomedycznych; po czwarte, informowanie opinii publicznej o problemach i dylematach etycznych, prawnych, społecznych, wynikających z rozwoju nauk biomedycznych. To są najistotniejsze zadania tej rady, wymienione w przedstawionym projekcie ustawy.

Rada będzie reprezentacją szerokiego gremium instytucji naukowych, prawnych, społecznych i religijnych. Od osób, które zostaną członkami rady, wymagane są wysokie kwalifikacje, wymagana jest bezpartyjność i rzeczywisty autorytet moralny. Przy wykonywaniu powierzonych funkcji członkowie rady są niezależni od wszelkich organów administracyjnych. Są także niezależni od tych, którzy ich do rady desygnowali. Rada ma wykonywać zadania z własnej inicjatywy lub na wniosek osób czy też gremiów wymienionych w art. 11 projektu.

Powstał dylemat, jak usytuować radę. Na początku chcieliśmy, aby została usytuowana przy prezydencie, przy marszałku Sejmu lub Senatu, Senat właściwie nie był rozważany na posiedzeniu komisji. Zarówno jednak prezydent, jak i marszałek Sejmu wyrazili wątpliwości prawne dotyczące usytuowania rady. W projekcie rada została usytuowana ostatecznie przy prezesie Rady Ministrów, co instytucje legislacyjne uznały za najwłaściwsze.

Podczas głosowania w senackiej komisji nauki nad przyjęciem inicjatywy nie było żadnego głosu sprzeciwu. Na ostatnim posiedzeniu połączonych komisji: Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Nauki i Edukacji Narodowej, 21 lutego 2001 r., podczas którego wprowadzono jedną poprawkę, przyjęty został jednolity projekt ustawy i podjęta została decyzja o wniesieniu tego projektu do Sejmu w ramach dalszego procedowania. Przy tym także nie było żadnego głosu sprzeciwu.

Pani senator referowała, że przygotowanie ustawy trwało kilka lat i procedura...

Chciałabym zauważyć, Panie Senatorze, że to nie było kilka lat. Nasza inicjatywa trwała od lipca, od 5 lipca 2000 r., a w tej chwili jest rok 2001. Podałam jednak, niech pan senator będzie łaskaw zwrócić na to uwagę, że pierwsza konferencja, która przygotowywała w ogóle problem, odbyła się w 1999 r. Ale była ona zorganizowana przez Sejm, nie przez nas - to chciałabym zauważyć - przez sejmową Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka. A więc nie trwało to kilka lat, tylko od 5 lipca 2000 r., a teraz jest rok 2001. Myślę, że to dosyć długo, ale nie kilka lat.

Pan senator pyta, dlaczego tak szybko to wprowadzamy, dlaczego czternaście dni. Panie Senatorze, moim zdaniem, i pewnie zdaniem Komisji Ustawodawczej, która, podobnie jak eksperci, nie podważała wymogu czternastu dni, zostało to wprowadzone dlatego, że jest to przyjęte na ogół we wszystkich rozwiązaniach prawnych. Może czasami jest dłużej, ale czternaście dni wydaje się najbardziej, że tak powiem, popularnym terminem w układach proceduralnych.

(Senator Zbigniew Kulak: Bezpartyjność.)

Jeżeli chodzi o przykłady, to mam przed sobą informację, że w wielu krajach są rady do spraw bioetyki. Te kraje to Australia, Belgia, Dania, Francja, Islandia, Kanada, Norwegia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy. Przyznam, że nie zajrzałam do tego, w których z nich jest bezpartyjność, a w których jej nie ma. Spróbowałam jednak rozeznać się w tej informacji i w niektórych na pewno bezpartyjność, jako wymóg, jest obligatoryjna.

(Senator Zbigniew Kulak: Panie Marszałku...)

(Senator Zbigniew Kulak: Nie uzyskałem odpowiedzi.)

To nie jest pierwszy i nie ostatni przypadek, kiedy senatorowie nie są usatysfakcjonowani treścią odpowiedzi, ale regulamin mówi o minucie. Wyczerpał pan ją z nawiązką.

(Senator Zbigniew Kulak: Panie Marszałku, ja mam ten sam materiał.)

A więc odpowiadam na pierwsze pytanie: jakie cechy składają się na nieskazitelność charakteru? Panie Senatorze, na ten temat była dyskusja również podczas posiedzenia senackiej Komisji Nauki i Edukacji Narodowej i wszyscy uznali, a potwierdziło to Biuro Legislacyjne, że to sformułowanie - zresztą nie wyszło ono od naszych senatorów, tylko od ekspertów - jest używane w prawie w przypadku wymogów stawianych pewnym ludziom desygnowanym na ważne stanowiska publicznie. W tych wymogach obowiązuje nieskazitelny charakter i Biuro Legislacyjne to potwierdziło.

Drugie pytanie pana senatora było takie: czy kandydaci mają być bezpartyjni, czy też powinni zawiesić partyjność? Panie Senatorze, na temat tego, czy powinni zawiesić, nie było specjalnie w komisji - bo jestem sprawozdawcą komisji - dyskusji. Sądzę jednak, że członkowie różnych innych instytucji zwykle mogą pewnie być partyjni, ale zawieszają działalność, czy też w tym momencie nie mogą pełnić żadnych wysokich funkcji w organizacjach publicznych. I sądzę - ja tak sądzę, ale na ten temat nie było specjalnej dyskusji - że wystarczy zawiesić swoją działalność partyjną. Dziękuję.

(Senator Krystyna Czuba: Dziękuję, Panie Marszałku.)

Przypominam, że senator sprawozdawca pani Krystyna Czuba została również upoważniona przez wnioskodawców do reprezentowania ich w dalszych pracach nad projektem ustawy.

Pani Senator, termin czternastodniowy jest terminem wyjątkowo pilnym i Trybunał Konstytucyjny wręcz jednoznacznie stwierdził, że minimalne vacatio legis jest właśnie czternastodniowe. Domyślam się wobec tego, że chodzi tu o sytuacje niecierpiące zwłoki. Jednak podczas normalnego procedowania, normalnego uchwalania prawa powinniśmy zakładać o wiele dłuższe okresy wejścia w życie, bo sam jeszcze dzisiaj z tej trybuny, najprawdopodobniej w oświadczeniu, będę wykazywał, jak chory, patologiczny i spowolniony jest obieg dokumentów, obieg Dziennika Ustaw w Polsce. Ustawa, która wchodzi w życie z czternastodniowym terminem vacatio legis, tak naprawdę nie dociera do wyborców, do obywateli w terminie. Są oni powiadamiani o wejściu w życie pewnych rozwiązań ustawowych właściwie po fakcie i w związku z tym w ich odbiorze prawo wręcz obowiązuje wstecz, co prawnie niby nie ma miejsca, ale tak jest w ich odczuciu. To jedna uwaga, związana z moim ciągłym upieraniem się, że ten czternastodniowy termin jest niezbyt zręczny.

Z zainteresowaniem zapoznałem się z treścią proponowanej ustawy zawartej najpierw w druku nr 564, a potem także w druku nr 564S. W obu drukach uzasadnienie pozostało identyczne i identycznie wprowadza czytelnika w błąd. Ustawa wydaje się potrzebna, ale ze względu na poziom naszej techniki, zaplecza badawczego i możliwości ekonomicznych przesadą byłoby stwierdzenie, że jest pilnie potrzebna albo wręcz konieczna.

W chwili pojawienia się informacji o inicjatywie legislacyjnej Senatu w sprawie omawianej ustawy zainteresowałem się jej dalszym tworzeniem. Byłem obecny na posiedzeniu komisji oraz gromadziłem materiały informacyjne na ten temat, częściowo dzięki pomocy Biura Informacji i Dokumentacji Senackiej Kancelarii Senatu. Dlatego też mam podstawy, aby powrócić do sugestii przedstawionej na wstępie mojego wystąpienia, które chciałbym zakończyć złożeniem wniosku o wprowadzenie poprawki do ustawy.

Autorzy w uzasadnieniu powołują się na szereg krajów, które podobne komisje bioetyczne już utworzyły. Zaliczają je do państw wysoko rozwiniętych i w kolejnym zdaniu stwierdzają, że wzorem tych państw należy stworzyć regulacje prawa, które ułatwią osiągnięcie konsensusu na temat podstawowych problemów bioetycznych.

Zadałem sobie trochę trudu i sprawdziłem, jak tworzone są rady bioetyczne w niektórych z wymienionych w uzasadnieniu państw. Z materiałów, którymi dysponuję, wynika, że nie włącza się w skład podobnych ciał reprezentantów duchowieństwa, gdyż w tym momencie mówienie o poszukiwaniu konsensusu będzie skrajnie trudne, a raczej wręcz niemożliwe. W Belgii trzydziestopięcioosobowy komitet doradczy do spraw bioetyki tworzony jest przez przedstawicieli środowisk akademickich, naczelnej izby lekarskiej, naczelnej rady adwokackiej, sądownictwa i przedstawicieli króla i premiera. W Danii rada składa się z siedemnastu osób, z czego ośmiu członków wyznacza minister zdrowia, a dziewięciu członków parlament. Dodatkowo w ustawie duńskiej postawiono twarde warunki dotyczące równowagi płci w składzie rady. Na podstawie danych z Internetu przeanalizowałem szczegółowo skład podobnej rady w Holandii. Członkami są - mający najczęściej stopień naukowy profesora - etyk, epidemiolog, ginekolog, psycholog, kilku prawników, chirurg dziecięcy, onkolog, filozof i lekarz rodzinny.

Wreszcie przykład Francji, na który także powołują się autorzy ustawy. W tym kraju doradczy komitet etyczny do spraw nauk biologicznych i zdrowia składa się z mianowanego przez prezydenta przewodniczącego i trzydziestu dziewięciu członków. Dziewiętnastu z nich to osobistości wybrane ze względu na ich kompetencje przez obie izby parlamentu oraz przez jedenastu ministrów z zastrzeżeniem, że najwięcej, bo aż czterech członków, mianuje minister zdrowia. Jest też druga grupa - piętnastu wybitnych naukowców ze środowisk uniwersyteckich, ale przedstawicieli duchowieństwa nie sposób się w niej dopatrzyć. Uregulowanie francuskie tworzy jednak możliwość wysłuchania racji światopoglądowych, dając prezydentowi republiki prawo mianowania pięciu wybitnych przedstawicieli głównych kierunków filozoficznych i religijnych.

Do złożenia propozycji poprawki skłoniła mnie ostatecznie wypowiedź księdza profesora Janusza Balickiego z Akademii Teologii Katolickiej, który w swoim wystąpieniu 28 września 1999 r. na seminarium, o którym zresztą wspominała pani senator Czuba, "Metody rozwiązywania problemów bioetyki", stwierdził, co następuje: Kościół ma świadomość obowiązku uwzględniania różnych poglądów w demokratycznym społeczeństwie. Jedynie obstaje przy tym, że życie każdej istoty ludzkiej, niezależnie od stadium jej rozwoju, jest wartością niepodważalną. Żadne demokratyczne głosowanie nie może tego faktu zmienić.

Jak w tej sytuacji poszukiwać akcentowanego przez autorów ustawy konsensusu? Proponuję w art. 3 nowy, raz jeszcze powtarzam, że wzorowany na rozwiązaniu francuskim, zapis ust. 2. Brzmiałby on tak: prezydent mianuje przewodniczącego rady oraz trzech członków będących wybitnymi przedstawicielami głównych kierunków filozoficznych i religijnych. Ust. 3 pozostałby bez zmian, poza wykreśleniem pktów 6 i 7. W konsekwencji mojej poprawki należy także wykreślić z art. 5 ust. 1 i 2, zachowując oczywiście pozostałe, które będą określać rolę przewodniczącego Krajowej Rady do spraw Bioetyki.

Włączenie prezydenta do procedury powoływania rady wzmocniłoby autorytet nowego urzędu, podkreśliłoby ogólnonarodowy charakter problemów, które rada będzie rozstrzygać, a przede wszystkim, tak jak w proponowanej przeze mnie poprawce, czytelnie oddzieliłoby proces kompletowania merytorycznego składu rady, zachowując możliwości zarówno filozoficznego i światopoglądowego dialogu wewnątrz rady, jak i publicznego prezentowania różnych racji, które będą się ścierały przy rozpatrywaniu konkretnych dylematów.

Proszę o zabranie głosu pana senatora Andrzeja Krzaka. Przygotowuje się pani senator Czuba.

Problemy etyczne pojawiające się na tle szybkiego rozwoju współczesnej biologii i medycyny od wielu lat są przedmiotem zainteresowania Rady Europy. Zgromadzenie Parlamentarne i Komitet Ministrów wydały już w tej materii kilkanaście rekomendacji i rezolucji określających standardy postępowania w sferach największych zagrożeń. Dotyczyły one między innymi relacji pacjent - lekarz w związku z nowymi możliwościami sztucznego podtrzymywania życia, medycyny transplantacyjnej, eksperymentów medycznych, genetyki współczesnej i inżynierii genetycznej, sztucznej prokreacji oraz badań prenatalnych.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, zwana konwencją bioetyczną, przyjęta wraz z protokołem dodatkowym w sprawie zakazu klonowania istot ludzkich przez Komitet Ministrów w dniu 19 listopada 1996 r., to kolejny etap pracy Rady Europy, który ma na celu upowszechnianie niektórych, najważniejszych z punktu widzenia ochrony praw człowieka standardów, co pozwoli na harmonizację prawa medycznego państw członkowskich oraz aspirujących do przyjęcia do Rady Europy.

Prawa pacjenta stanowią integralną część szeroko rozumianych praw człowieka, a ich rozwój jest ściśle powiązany. Ze względu na swoistą specyfikę prawa pacjenta wymagają szczególnych uregulowań uzupełniających prawa człowieka jako prawo podstawowe. Potrzeba szczególnej regulacji w tej dziedzinie wynika z gwałtownego postępu nauk medycznych. Kierunek przyszłych międzynarodowych i krajowych rozwiązań prawno-etyczno-medycznych wskazują rekomendacje i rezolucje UNESCO i Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Konwencja bioetyczna, wraz z trzeba protokołami dodatkowymi, określiła podstawowe zasady współczesnej bioetyki.

Prawo polskie nie jest w pełni zgodne ze standardami konwencji. Dotychczas dwadzieścia osiem państw podpisało konwencję, a sześć z nich ją ratyfikowało. W przyszłości celowe wydaje się podpisanie i ratyfikowanie przez wszystkie kraje europejskie, w tym Polskę, konwencji bioetycznej w celu nadania jej powszechnie obowiązującej mocy pośród wielu regulacji będących jedynie rezolucjami i rekomendacjami. Jednocześnie należy rozwijać w ustawodawstwie wewnętrznym ochronę praw i wolności zagwarantowanych ramowo postanowieniem konwencji.

Kolejna sprawa, dlaczego mają być wpisani w tę inicjatywę również przedstawiciele kościołów? Mam tu na myśli kościół katolicki i Polską Radę Ekumeniczną. Po pierwsze, wszelkie sprawy człowieka w każdej religii chrześcijańskiej są oparte na personalizmie i określonych prawdach dogmatycznych, które kościół ma do przekazania. Zresztą pan senator był łaskaw przytoczyć wystąpienie księdza Balickiego, który mówił o tym w sposób dosyć jednoznaczny, więc nie bardzo rozumiem pana wątpliwość.

Akcentujemy bardzo mocno, i akcentowaliśmy we wszystkich kadencjach Senatu, że human being - czyli w tłumaczeniu ludzkie istnienie, ludzki byt, podmiotowość człowieka - w okresie prenatalnym, od chwili poczęcia, to przedmiot szczególnej, a może nie szczególnej tylko zwykłej ochrony. A tej zwykłej ochrony dotychczasowe prawo nie stosuje, mimo bardzo ścisłej interpretacji konwencji międzynarodowych i praw człowieka.

Osobny problem jest taki, kto ma powoływać tę radę i gdzie ma ona działać. Prezes Rady Ministrów na pewno jest organem politycznym. Taka jest jego rola w demokracji parlamentarnej. Ja przychylałbym się do koncepcji powoływania tej rady ponad podziałami politycznymi, a to akcentuje bezpartyjność członków tej rady jako pewien wymóg. Moralność nie może być uwarunkowana politycznie. Takie wyznajemy zasady, pracując na rzecz ogólnego, ponad podziałami, rozumienia moralności w dziedzinie ochrony praw człowieka. A z tym mamy tu do czynienia. Wobec tego skłaniałbym się do poglądu, iż radę powinien powoływać prezydent jako organ stojący ponad gabinetem politycznym, kierowanym przez prezesa Rady Ministrów, który siłą rzeczy jest uzależniony od politycznej większości parlamentarnej. Taką poprawkę, aby radę powoływał prezydent spośród osób, które są wskazane w ust. 2 art. 3, za chwilę złożę. Wysłuchamy też jeszcze przedstawiciela rządu.

Jednocześnie uważam, choć nie jest to kwestionowane, że w pewnym momencie może pojawić się kolizja, bo sędzia Trybunału Konstytucyjnego zasiada w tej radzie, a może pojawić się konieczność orzekania wbrew temu, co rada zaopiniuje. Jeżeli większość polityczna przyjmie jakieś rozwiązanie prawne, które zostanie zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego jako sprzeczne z opinią rady, to wówczas powstanie kolizja. Wtedy, oczywiście, ten sędzia powinien się z tego wyłączyć. Chciałbym więc wykluczyć możliwość takiej kolizji.

W związku z tym uważam, że powoływanie do tej rady sędziów urzędujących, a nie w stanie spoczynku, może nastręczać pewne wątpliwości co do, przynajmniej teoretycznej, kolizji między opinią tej rady a późniejszym zajęciem stanowiska przez Trybunał Konstytucyjny bądź Sąd Najwyższy. Dlatego też wnoszę o skreślenie z ust. 2 pktów 3 i 4, a więc niepowoływanie do składu rady sędziów Sądu Najwyższego i sędziego Trybunału Konstytucyjnego.

Senacka debata powinna być prawdziwą debatą, czyli dawać możliwość wymiany poglądów. W związku z tym, mając prawo jeszcze raz zabrać głos, chciałbym mimo wszystko wrócić do wystąpienia pani senator Krystyny Czuby. Niestety, popełnia pani grzech uprzedzenia politycznego, który jest wielokrotnie powtarzany. Przed chwilą pani senator z tej trybuny zaczęła przypinać łatki polityczne osobom, które - podejrzewam - konsultowały treść tej ustawy w dobrej wierze, bez przesłanek politycznych. Jeżeli wymienia pani z nazwiska konkretnych profesorów, którzy konsultowali tę ustawę, a równocześnie od razu komentuje, że pochodzą oni z takiej czy innej opcji politycznej, to w zasadzie sama zaprzecza pani idei tworzenia tej, słusznej w ogólnych założeniach, rady do spraw bioetyki bez politycznych uprzedzeń. Ja moją propozycją, którą złożyłem panu marszałkowi, nie zamykam drogi do konsultacji filozoficzno-światopoglądowych.

I wreszcie termin wejścia w życie ustawy. Skoro nie możemy się porozumieć co do tego, czy ona ma wejść szybko czy wolno, czy też w normalnym trybie, to ja bym proponował normalny tryb. A normalny tryb jest taki, że ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2002 r., czyli po prostu w nowym roku budżetowym. Wtedy wszystko będzie można zaplanować, sfinansować, uwzględnić w budżecie państwa itd. Ale chciałbym zdążyć ze złożeniem takiej poprawki, Panie Marszałku. Dziękuję.

(Senator Krystyna Czuba: Mogę wystąpić.)

Jestem gotowa wystąpić, żeby nie było nieporozumień co do tego, czy komuś przyczepiam łatki. A więc nie przyczepiam nikomu łatki, Panie Senatorze. To, że ktoś ma poglądy lewicowe i je w jakiś sposób artykułuje przy różnych okazjach, w moim przekonaniu go nie dyskwalifikuje. To, o czym mówiłam, że część przedstawicieli gremium jest związana z lewicą, jest po prostu faktem. I chciałabym, żeby pan senator w ten sposób nie mówił, bo to jest zapisywane, a ja żadnemu z tych ekspertów nie odbieram głosu, nie neguję słuszności, nie ujmuję jego pozycji naukowej i żadnej łatki nie chciałabym przyczepić. Jeżeli pan senator był łaskaw zauważyć, to wszystkim bardzo podziękowałam za stworzenie tej ustawy. Jeszcze raz chcę wyraźnie powiedzieć, że wszyscy mają w tym swój udział i ten udział jest bardzo ważny i bardzo dobry. To, że popełniam błędy, to już jest uwaga pana senatora. Ma pan senator prawo do oceny, tak jak ja mam prawo do oceny tego, co zostało tutaj powiedziane. Bardzo dziękuję za wszystkie informacje, które się pojawiły. Dziękuję bardzo, Panie Marszałku.

Proponuję, aby Senat skierował projekt ustawy do Komisji Ustawodawczej oraz do Komisji Nauki i Edukacji Narodowej.

Wobec braku innych propozycji stwierdzam, że Senat skierował projekt ustawy o utworzeniu Krajowej Rady do spraw Bioetyki do Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Nauki i Edukacji Narodowej.

77. posiedzenie Senatu RP, spis treści, poprzednia część stenogramu, następna część stenogramu