Oświadczenie skierowane do wiceprezesa Rady Ministrów, ministra spraw wewnętrznych i administracji Grzegorza Schetyny

Szanowny Panie Premierze!

Wprowadzenie bezpośrednich wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów spowodowało, iż odwołanie tych organów następuje w drodze głosowania powszechnego w referendum gminnym. Przeprowadzenie referendum lokalnego w sprawie odwołania wójta może odbyć się z inicjatywy mieszkańców, a tryb zarówno inicjowania, jak i podejmowania decyzji o przeprowadzeniu referendum w tej sytuacji określa ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (DzU z 2000 r. nr 88 poz. 985). Referendum w sprawie odwołania wójta może także odbyć się z inicjatywy rady gminy, a sytuacje, kiedy to następuje, wskazuje ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (DzU z 2001 r. nr 142 poz. 1591 ze zmianami).

W ustawie tej wymienione są dwie sytuacje, w których rada samodzielnie podejmuje decyzje o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta.

Pierwsza ma miejsce w przypadku, gdy podjęta zostanie uchwała o nieudzieleniu absolutorium wójtowi gminy (art. 28a ustawy o samorządzie gminnym). Podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum musi zostać poprzedzone między innymi umożliwieniem wójtowi złożenia wyjaśnień. Obowiązek ten wynika z przepisów ustawy, z art. 28a ust. 4. Oczywiste jest przy tym, iż w takiej sytuacji wójt może zrezygnować ze złożenia przedmiotowych wyjaśnień.

Druga sytuacja, w której rada może zarządzić przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania wójta, wynika z art. 28b ustawy o samorządzie gminnym. Następuje to na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. W tym jednak przypadku ustawodawca nie przewidział już obowiązku umożliwienia wójtowi złożenia wyjaśnień przed ewentualnym podjęciem uchwały o przeprowadzeniu referendum. Istnieje tylko obowiązek zaopiniowania wspomnianego wniosku przez komisję rewizyjną.

Umożliwienie wójtowi złożenia wyjaśnień w drugim trybie podejmowania decyzji o przeprowadzeniu referendum zależy więc od uznaniowej decyzji przewodniczącego rady. Jest to rozwiązanie niekonsekwentne, gdyż w przypadku wcześniej omawianego trybu, to znaczy związanego z nieudzieleniem absolutorium, taki obowiązek istniał. Ponadto do rzetelnego podjęcia decyzji niezbędne jest ustosunkowanie się zainteresowanej osoby, czyli wójta, do zarzutów, które stawiane są we wniosku o przeprowadzenie referendum.

Obecne rozwiązanie osłabia pozycję wójta i stwarza warunki do walki politycznej inicjowanej przez grupy radnych dysponujące większością, w której to walce organ wykonawczy gminy pozbawiony jest ustawowych gwarancji bronienia się i ustosunkowania do stawianych zarzutów. Niezbędne jest więc poprawienie opisywanych rozwiązań, tak aby służyły one dobrze funkcjonowaniu samorządu terytorialnego i nie zakłócały równowagi pomiędzy organami stanowiąco-kontrolnymi a organem wykonawczym.

W związku z tym proszę uprzejmie o odpowiedź na moje pytania, czy Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji dostrzega ten problem oraz w jaki sposób ma zamiar go rozwiązać.

Z poważaniem
Małgorzata Adamczak
senator RP