Warszawa, dnia 2003-12-17

Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów przekazuję stanowisko odnośnie wniosków zawartych w oświadczeniu złożonym przez senatora Jana Szafrańca podczas 48 posiedzenia Senatu RP w dniu 7 listopada 2003 r., dotyczącym realizacji uprawnień z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami państwa w związku z wojną rozpoczęto w 1939 r., przekazanym przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 14 listopada 2003 r. znak BPS/DSK-043/474/03.

Odnosząc się do zawartego w oświadczeniu wniosku o przeanalizowanie przez Radę Ministrów regulacji prawnych dotyczących realizacji tzw. uprawnień zabużańskich, uprzejmie informuję, że w dniu 30 grudnia 2002 r. Prezes Rady Ministrów powołał Zespół Międzyresortowy ds. oceny przepisów dotyczących ekwiwalentów za mienie zabużańskie. Zespół dokonał analizy istniejącego stanu prawnego i wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 grudnia 2002 r. (sygn. akt K. 33/02) oraz zaproponował kierunki działań dla rozwiązania problemów dotyczących realizacji uprawnień zabużańskich.

Projekt ustawy, który został przekazany do Sejmu RP przez Prezesa Rady Ministrów zawiera regulacje prawne, które kompleksowo regulują sprawy dotyczące tzw. uprawnień zabużańskich. Regulacje te są zgodne z postanowieniami Trybunału Konstytucyjnego zawartymi w wyroku z dnia 19.12.2002 r., ponieważ stwarzają możliwość realizacji uprawnień zabużańskich z całego zasobu nieruchomości Skarbu Państwa. Tym samym zaproponowana przez Rząd ustawa zlikwiduje podstawową barierę, która powodowała poważne trudności w faktycznej realizacji uprawnień przez zabużan.

Należy bowiem przyznać, że w sytuacji, jaka istniała w związku z przepisami prawnymi obowiązującymi przed wydaniem wyroku przez Trybunał Konstytucyjny, realizacja uprawnień zabużańskich była bardzo utrudniona, a czasem wręcz niemożliwa. Osoby posiadające uprawnienia zabużańskie mogły nabywać w ramach ekwiwalentu tylko nieruchomości Skarbu Państwa przeznaczone na cele budowlane wchodzące w skład zasobów będących w dyspozycji starostów (przed wdrożeniem drugiego etapu reformy samorządowej - kierowników urzędów rejonowych) oraz w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, Lasów Państwowych, Delegatur Ministra Skarbu Państwa. Nie mogły natomiast nabywać żadnych nieruchomości Skarbu Państwa będących w dyspozycji Agencji Nieruchomości Rolnych i Agencji Mienia Wojskowego oraz nieruchomości niebudowlanych (głównie leśnych) będących w dyspozycji Lasów Państwowych.

Ustawa przygotowana przez Rząd, określając przedmiotowy zakres uprawnień zabużańskich, nie wprowadza żadnych ograniczeń odnośnie rodzaju nieruchomości, które mogą nabywać zabużanie. Zatem otwiera cały zasób nieruchomości Skarbu Państwa do realizacji uprawnień zabużańskich. Wprowadza jednak ograniczenia w zakresie kwoty, do której mogą być te uprawnienia realizowane.

Zaproponowanie w ustawie takich ograniczeń wynikało z konieczności uwzględnienia stanu finansów publicznych. Należy bowiem zauważyć, że Konstytucja RP chroni nie tylko prawa majątkowe, ale równie inne wartości. W art. 31 ust. 3 Konstytucja dopuszcza możliwość wprowadzenia ograniczeń w zakresie korzystania z wolności i praw obywateli, np. wtedy gdy takie ograniczenia są konieczne dla bezpieczeństwa lub porządku publicznego w państwie. Ograniczenia w zakresie realizacji uprawnień zabużańskich wynikają z konieczności zachowania równowagi budżetowej państwa. Stan finansów publicznych nie pozwala na wprowadzenie zasady pełnej rekompensaty. Tym samym ustawodawstwo polskie przewidywało i przewiduje aktualnie pewne ograniczenia w tym zakresie.

"Należy w tym miejscu wspomnieć o tym, że podobne obciążenia związane ze skutkami wojny poniosły również inne państwa, jednak poza Niemcami w żadnym wypadku nie można porównać skali ciężarów z tymi, jakie musiało ponieść Państwo Polskie. Warto przypomnieć, iż ich realizacja była utrudniona w związku ze znacznymi stratami materialnymi w trakcie wojny oraz bezpośrednio po jej zakończeniu. W tych warunkach nie uległo wątpliwości, że proces zadośćuczynienia repatriantom zadeklarowany w umowach z ZSRR i republikami związkowymi musiał być miarkowany i rozłożony w czasie. Oznacza to również konieczność uwzględnienia trudnej sytuacji materialnej państwa, a przede wszystkim innych, poza zabużanami, grup obywateli. Z pewnością skutki wojny dotknęły bowiem całe społeczeństwo polskie. W związku z tym nie można uznać, że np. rekompensata niepełna, ograniczona czasowo bądź o szczególnym charakterze, była z natury rzeczy sprzeczna z zasadą sprawiedliwości społecznej. Ocena ta dotyczy również mechanizmów, które obejmują jedynie częściową rekompensatę z tytułu strat poniesionych wskutek działań wojennych i zmian terytorialnych".

Na zakończenie pragnę zauważyć, że Rząd przygotowując projekt ustawy o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego, musiał podjąć próbę wyważenia kwestii związanej z zachowaniem konstytucyjnych praw obywateli i możliwości finansowych Państwa. Rozwiązania zaproponowane w ww. projekcie są tego efektem.

Z wyrazami szacunku

Marek Pol