Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przekazał odpowiedź na oświadczenie senatora Jana Szafrańca, złożonym na 7. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 7):
Warszawa, dnia 14 marca 2002 r.
Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Marszałku,
Przekazuję w załączeniu odpowiedź na oświadczenie Pana Senatora Jana Szafrańca z 30 stycznia 2002 roku, w sprawie rozporządzenia KRRiT o ochronie dzieci i młodzieży.
Pragnę poinformować, że nie mogę zgodzić się z tezą zawartą w Oświadczeniu, jakoby przez okres sześciu miesięcy nadawcy telewizyjni i radiowi narażeni zostali na dezorientację co do zasad rozpowszechniania audycji i przekazów groźnych dla rozwoju niepełnoletnich. Do dnia wejścia w życie przepisów nowego rozporządzenia obowiązywało bowiem rozporządzenie z dnia 21 listopada 1994 roku w sprawie szczegółowych zasad rozpowszechniania przez radio i telewizję audycji, które mogą zagrażać psychicznemu, uczuciowemu lub fizycznemu rozwojowi dzieci i młodzieży (Dz. U. z 1995 r. Nr 20, poz. 108 i z 2000 r. Nr 29, poz. 358) w zakresie niesprzecznym z postanowieniami ustawy z dnia 31 marca 2000 roku o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji i ustawy o języku polskim, która weszła w życie w dniu 19 maja 2000 roku. Na podstawie tych przepisów w latach 2000-2001 nałożone zostały kary pieniężne na nadawców.
20 listopada 2001 roku Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydała rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad rozpowszechniania i sposobu zapowiadania audycji lub innych przekazów, które mogą zagrażać fizycznemu, psychicznemu, lub moralnemu rozwojowi niepełnoletnich, wypełniając tym samy dyspozycję art. 18 ust. 6 ustawy o radiofonii i telewizji, stanowiącą obligatoryjną delegację ustawową (Dz. U. Nr 152, poz. 1774).
Krajowa Rada wypełnia kompetencje w zakresie uszczegółowienia systemu ochrony dzieci i młodzieży określonego przez ustawodawcę.
Do tej pory przez okres 1/2 roku nadawcy radiowi i telewizyjni byli zobowiązani do respektowania uprzedniego rozporządzenia 21 listopada 1994 roku, wypełniając dyspozycję art. 18 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, który stanowił iż KRRiT może określić szczegółowe zasady rozpowszechniania audycji, które mogą zagrażać psychicznemu, uczuciowemu lub fizycznemu rozwojowi dzieci i młodzieży. Stwierdzenie co do dezorientacji nie znajduje uzasadnienia, bowiem odpowiednie stosowanie przepisów uprzedniego rozporządzenia oznaczało de facto, że audycje, które zagrażają rozwojowi najmłodszych odbiorców, zwłaszcza zawierające treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony i nadmierny eksponujące przemoc, są zakazane w całym czasie nadawania programu, a nie tylko w chronionej jego części.
Aktualny przepis zawarty w art. 18 różni się od jego wersji sprzed nowelizacji w 2000 roku i ukierunkowany jest na zaostrzenie dotychczas obowiązujących przepisów.
Przepis ust. 1: "audycje nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym" uszczegółowiono, wskazując iż zwłaszcza dotyczy to treści dyskryminujących ze względu na rasę, płeć, lub narodowość". Pozostawiono regulacje dotyczące poszanowania przekonań religijnych, zwłaszcza chrześcijańskiego systemu wartości (ust. 2).
Aktualna ustawa w szerszym stopniu gwarantuje ochronę dzieci i młodzieży niż miało to miejsce przed nowelizacją w 2000 roku gdyż:
- wprowadza zróżnicowanie pomiędzy audycjami lub przekazami, które zagrażają rozwojowi niepełnoletnich (zwłaszcza zawierającymi treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony i nadmierny eksponujące przemoc) i jako takie są zakazane w całym czasie nadawania programu oraz takimi, które mogą zagrażać rozwojowi niepełnoletnich jako takie są zakazane do przedstawiania w ochronnym czasie nadawania (6.00 - 23.00),
- uprzednia ustawa nie zakazywała nadawania żadnych audycji zagrażających rozwojowi dzieci i młodzieży, ograniczając jedynie czas ich nadawania do godzin 23.00 - 6.00. Ciężar ustalenia warunków nadawania takich audycji spoczywał więc na Krajowej Radzie.
Dlatego też w ówczesnym rozporządzeniu ustalono warunki, w których ukazywanie audycji zagrażających lub mogących zagrozić rozwojowi dzieci i młodzieży było w ogóle dopuszczalne, przy czym - co istotne - w rozporządzeniu nie stanowiono bezwzględnego zakazu emisji takich programów, a jedynie ich ograniczenie.
W aktualnym rozporządzeniu, Krajowa Rada nie odnosi się do audycji i innych przekazów, które naruszałyby dobra stanowiące przedmiot ust. 1, 2, 3 art. 18, ani też zawierającej treści pornograficzne lub nieuzasadnioną przemoc, ponieważ są one z mocy ustawy zakazane, a zatem nie może być żadnych warunków uzasadniających ich emisję.
Nie można więc zgodzić się ze stwierdzeniem, że poza czasem chronionym wszelkie emitowane treści mogą naruszać normy, zasady moralne, itp. Statuuje to materia ustawowa.
Oznacza to zatem, że emisja sprzeczna z dobrami chronionymi ustawą jest niedozwolona; nie może też - co oczywiste - naruszać reguł kodeksu karnego.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ma upoważnienie do działań jedynie w zakresie ochrony niepełnoletnich. Pozostałe kwestie dotyczące ochrony widzów pozostają - zgodnie z wolą ustawodawcy - poza jej uprawnieniami regulatorskimi.
Ustalenie co jest dopuszczalne poza czasem chronionym nie leży w gestii KRRiT. Rozporządzenie nie może normować kwestii odmiennie od ustawowej zawartości. W drodze tego aktu można ustawę uszczegółowić, zgodnie z kompetencjami ustawowymi organu. Tak też się dzieje w przypadku odnośnego rozporządzenia Krajowej Rady.
W istocie przepisy rozporządzenia ukierunkowane są na dostosowanie polskich unormowań do standardów europejskich tylko w zakresie ochrony dzieci i młodzieży poprzez uzupełnienie norm ustawowych o odpowiednie przepisy stanowiące podstawę do realizacji obowiązku zawartego w art. 18 ust. 5 ustawy o radiofonii i telewizji.
Jako istotne kryterium przyjęto przedstawianie scen przemocy (§ 1 pkt 1), przy czym wyszczególniono takie, w których jest ona ukazywana jako sposób rozwiązywania konfliktu, lub bez wskazania negatywnych konsekwencji zachowań związanych z przemocą dla człowieka ją stosującego.
Drugim wyróżnionym kryterium jest prezentowanie w pozytywnym kontekście niezgodnych z prawem lub etyką, norm grupowych (pkt 2), przede wszystkim jeżeli przedstawiają jako atrakcyjne dla odbiorcy postacie naruszające takie normy lub zawierają treści upowszechniające sposoby działań przestępczych.
Powyższe może wpływać na kształtowanie wyobrażenia takich zachowań jako prawidłowe lub przynajmniej nie naganne i przez to zagrażać tworzeniu się prawidłowej sylwetki psychospołecznej młodego człowieka i umiejscawiać agresję w centrum funkcjonowania w społeczeństwie.
Za zagrażające prawidłowemu rozwojowi niepełnoletnich uznano także przedstawianie treści erotycznych (pkt 3), o ile nie wiążą się one z odpowiedzialnością moralną związaną z tą sferą życia człowieka oraz zachowania naruszające normy dobrego obyczaju (pkt 4), zwłaszcza poprzez używanie zwrotów, słów i gestów wulgarnych. Kwestie te są szczególnie istotne w kształtowaniu indywidua
lnego rozwoju człowieka, ale także dla jego późniejszej obecności w życiu rodzinnym i społecznym.Powyżej opisane przypadki uznano za mogące negatywnie wpływać na rozwój niepełnoletnich. Katalog nie ma jednak charakteru zamkniętego.
Realizując europejskie standardy dostępności powyższych treści dla dzieci i młodzieży, wybrano kryterium czasu ochronnego, w którym nie mogą się one pojawiać; zakaz rozpowszechniania obejmuje godziny pomiędzy 6.00 a 23.00.
Treści i form wskazanych powyżej nie można także prezentować poza czasem chronionym, o ile wyczerpują one postanowienia ust. 1 - 4 art. 18 ustawy o radiofonii i telewizji; ocena ich będzie jednak - co jest zgodne z ideą czasu chronionego dokonywana na podstawie ogólnych przepisów, a nie szczególnych obejmującyc
h ochronę niepełnoletnich.Krajowa Rada nie pomija zatem interesu odbiorów, ale zgodnie z wszelkimi zasadami różnicuje ich w zależności od kategorii wiekowej, działając w granicach i zgodnie z upoważnieniem ustawowym.
Należy jednak zgodzić się, iż stosowanie wizualnych ikon, kategoryzujących treści programowe, jak i cały system funkcjonowania Porozumienia Nadawców Telewizyjnych "Przyjazne Media", nie spełnia w stopniu wystarczającym oczekiwań publiczności.
Dlatego KRRiT w aktualnym projekcie nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji proponuje zmiany mające na celu uczynienie systemu ochrony dzieci i młodzieży w mediach audiowizualnych skuteczniejszym. Zmiany te wychodzą naprzeciw postulatom zgłaszanym przez Pana Senatora.
Zgodnie z art. 18 ust. 5a projektu, nadawcy będą obowiązani zamieszczać symbole graficzne, mające na celu ochronę niepełnoletnich widzów, kwalifikujące rozpowszechniane audycje lub inne przekazy.
Krajowa Rada będzie też miała za zadanie określenie zasady kwalifikowania, rozpowszechniania i sposób zapowiadania audycji lub innych przekazów, które mogą zagrażać rozwojowi niepełnoletnich oraz cechy takich audycji lub innych przekazów i odpowiadające im symbole graniczne i sposób ich prezentacji, z uwzględnieniem szkodliwości audycji lub innych przekazów w poszczególnych kategoriach wiekowych niepełnoletnich widzów (ust. 6); Krajowa Rada może też określić dla potrzeb systemu ochrony dzieci i młodzieży szczegółowe kategorie wiekowe niepełnoletnich widzów w kontekście szkodliwości treści lub formy prezentowanej w programie (ust. 7).
Uprzejmie przekazuję powyższe stanowisko jako odpowiedź na oświadczenie Pana Senatora Jana Szafrańca i proszę o przyjęcie przedstawionych wyjaśnień.
Łączę wyrazy szacunku
Juliusz Braun