Warszawa, 2004-12-24

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

nawiązując do oświadczenia Pana Senatora Henryka Stokłosy złożonego na 74. posiedzeniu Senatu RP w dniu 16 grudnia br. w sprawie wysokości naliczonej części oświatowej subwencji ogólnej na 2005 rok dla Gminy Chodzież - uprzejmie proszę Pana Marszałka o przyjęcie następujących informacji i wyjaśnień.

Zgodnie z przepisami art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966) minister właściwy do spraw finansów publicznych informuje właściwe jednostki samorządu terytorialnego o "rocznych planowanych kwotach części subwencji ogólnej i planowanych wpłatach, przyjętych w projekcie ustawy budżetowej, oraz o planowanej kwocie dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych" - w terminie do dnia 15 października roku bazowego.

W związku z powyższym Minister Finansów pismem z dnia 13 października br. Nr ST3-4820-52/2004 poinformował wszystkie jednostki samorządu terytorialnego o wstępnej wysokości subwencji ogólnej na 2005 r., w tym części oświatowej subwencji ogólnej oraz o sposobie jej kalkulacji.

Wstępna kwota części oświatowej subwencji ogólnej na 2005 r. dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego naliczona została na podstawie:

▪ określonej w projekcie ustawy budżetowej na rok 2005 wysokości części oświatowej subwencji ogólnej,

▪ wstępnego projektu rozporządzenia w sprawie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 przedstawionego Zespołowi ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego na posiedzeniu w dniu 24 września br.,

▪ wstępnej bazy danych o liczbie uczniów na dzień 10 września br. (meldunek o liczbie uczniów EN-8) w zakresie kwoty bazowej SOA,

▪ danych dotyczących liczby nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego wykazanych w sprawozdaniach EN-3 na rok szkolny 2003/2004,

▪ danych statystycznych zawartych w sprawozdaniach GUS (druki typu S) na rok szkolny 2003/2004 w zakresie kwoty uzupełniającej SOB i kwoty na realizację zadań pozaszkolnych SOC.

Wykorzystanie do naliczenia planowanych na 2005 r. kwot części oświatowej subwencji ogólnej dane o liczbie uczniów w roku szkolnym 2004/2005 wg stanu na dzień 10 września br. (druki EN-8) nie są danymi ostatecznymi.

Ostateczne kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2005 określone zostaną na podstawie kwoty subwencji oświatowej przyjętej w ustawie budżetowej na rok 2005, ostatecznych danych statystycznych GUS o liczbie uczniów na rok szkolny 2004/2005 (zweryfikowanych przez poszczególne JST), a także rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005, w którym zaproponowano inny algorytm podziału subwencji oświatowej niż we wstępnym projekcie.

W celu doprecyzowania sposobu mierzenia skali zadań oświatowych i dostosowania do nich wysokości subwencji, projekt rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 uzależnia tę wysokość od liczby uczniów przeliczeniowych otrzymanej przez zastosowanie zróżnicowanych wag dla wybranych kategorii uczniów i określonych typów szkół oraz wprowadzonego po raz pierwszy wskaźnika korygującego.

Zastosowanie tego wskaźnika umożliwi przekazanie relatywnie wyższych kwot części oświatowej subwencji ogólnej do tych jednostek samorządu terytorialnego, w których udział etatów nauczycieli o najwyższych stopniach awansu zawodowego w relacji do ogólnej liczby etatów nauczycieli jest wyższy niż średnio w skali kraju co przekłada się na poziom ponoszonych przez te JST wydatków na wynagrodzenia nauczycieli.

W związku z powyższym ostateczne kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego ulegną zmianie w stosunku do kwot wstępnych.

Uprzejmie Pana Marszałka informuję, że wstępna kwota części oświatowej subwencji ogólnej na 2005 r. dla Gminy Chodzież ustalona została w wysokości 2.005.213 zł. Kwota ta jest niższa od kwoty subwencji oświatowej w roku 2004 (bez zwiększeń z 1% rezerwy) o 3,67%. Należy tu zaznaczyć, że liczba uczniów szkół prowadzonych i dotowanych przez Gminę Chodzież w roku szkolnym 2004/2005 uległa zmniejszeniu o 3,35%, a przeliczeniowych o 7,88% w stosunku do roku szkolnego 2003/2004.

Przedstawiając powyższe, uprzejmie informuję, że odniesienie się do wysokości subwencji oświatowej na 2005 rok dla Gminy Chodzież będzie możliwe po ustaleniu jej ostatecznej kwoty.

Natomiast w kwestiach dotyczących nowelizacji ustawy - Karta Nauczyciela, uprzejmie informuję,

1. Specyfika zawodu nauczyciela wymaga, by status prawny tej grupy zawodowej określała odrębna pragmatyka zawodowa. Obecnie rolę tę spełnia ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.), która zwłaszcza po ostatniej nowelizacji spełnia wymogi nowoczesnego aktu z zakresu prawa pracy. Przepisy Karty Nauczyciela nakładają na nauczycieli znaczące obowiązki, czyniąc ich w istocie odpowiedzialnymi za kształcenie i wychowanie kolejnych pokoleń. W 2000 r. wprowadzono szereg zmian w pragmatyce zawodowej nauczycieli, jako integralny element reformy oświaty. Do najważniejszych należy wdrożenie nowego systemu awansu zawodowego, wiążącego ściśle karierę zawodową nauczyciela z funkcjonowaniem konkretnej szkoły, przede wszystkim z efektami realizowanego procesu dydaktyczno-wychowawczego. Nie ulega wątpliwości, że dzięki temu już nastąpiły pozytywne zmiany w takich obszarach, jak: stosowane przez nauczycieli metody i techniki nauczania, współpraca z rodzicami, oferta zajęć dodatkowych i pozalekcyjnych, aktywność nauczycieli w doskonaleniu zawodowym i kształceniu ustawicznym.

Z oczywistych względów podstawowym warunkiem ewentualnego proponowania kolejnych zmian w pragmatyce zawodowej nauczycieli musi być ocena funkcjonowania aktualnych rozwiązań, dokonana pod kątem realizacji głównego celu reformy oświaty, tj. poprawy jakości kształcenia. Należy jednoznacznie podkreślić, że w chwili obecnej nie sposób wskazać merytoryczne przesłanki, które z tego punktu widzenia uprawniałyby do kwestionowania skuteczności rozwiązań przyjętych w ustawie. Nie można także podzielić poglądu, że likwidacja nielicznych dodatków socjalnych dla nauczycieli (dodatek wiejski oraz mieszkaniowy) przynieść może znaczące oszczędności w zakresie wydatków na cele oświatowe.

2. System awansu zawodowego powiązany z zasadami zatrudniania oraz systemem wynagradzania nauczycieli stanowi skuteczny mechanizm skłaniający nauczycieli do podejmowania działań w celu doskonalenia procesu dydaktyczno-wychowawczego i poprawy jakości pracy szkoły. Respektując konstytucyjną zasadę decentralizacji, przepisy ustawy - Karta Nauczyciela dokonują podziału kompetencji w zakresie stanowienia o wynagrodzeniach nauczycielskich pomiędzy ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (określanie stawek wynagrodzenia zasadniczego), a jednostki samorządu terytorialnego (określanie, w drodze regulaminu, wysokości i zasad przyznawania dodatków: w drodze regulaminu, wysokości i zasad przyznawania dodatków: motywacyjnego, funkcyjnego, za warunki pracy).

Przeprowadzona w bieżącym roku nowelizacja ustawy - Karta Nauczyciela wprowadziła normę jednoznacznie obligującą organy prowadzące szkoły i placówki, będące jednostkami samorządu terytorialnego, do corocznego nowelizowania regulaminów wynagradzania. Jak wynika bowiem z napływających do rejestru edukacji sygnałów, w niektórych samorządach regulaminy wynagradzania nie były corocznie nowelizowane, niekiedy do chwili obecnej obowiązują przepisy niezmienione od roku 2000. Odstąpienie od nowelizacji regulaminów wynagradzania spowodowało na przestrzeni trzech lat znaczne zaniżenie wypłacanych wynagrodzeń, co stanowi rażące naruszenie przepisów ustawy - Karta Nauczyciela, obligujących samorządy do ustalenia wysokości dodatków w taki sposób, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego osiągały co najmniej ustawowe progi stawek, o których mowa w art. 30 ust. 3 i 4 Karty Nauczyciela.

Wprowadzenie tej regulacji stanowi realizację postulatów środowisk oświatowych, domagających się wzmocnienia kontroli państwa nad procesem stanowienia regulaminów wynagradzania nauczycieli w samorządach. Należy postrzegać tę regulację, jako rozwiązanie stymulujące podejmowanie przez jednostki samorządu terytorialnego dyskusji z partnerami społecznymi (środowiskiem oświatowym) nad priorytetami lokalnej oświaty.

3. Zgodnie z art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 Nr 256, poz. 2572) środki niezbędne na realizację zadań oświatowych, w tym na wynagrodzenia nauczycieli oraz utrzymanie szkół i placówek, zagwarantowane są w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostek samorządu terytorialnego są: dochody własne, subwencje oświatowe i dotacje celowe z budżetu państwa. Subwencja oświatowa jest jedynie jednym ze źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Faktyczne skutki finansowe ponoszone przez jednostkę samorządu terytorialnego z tytułu realizacji zadań oświatowych zależą od przyjętych w danym samorządzie rozwiązań w zakresie organizacji oświaty (struktura szkolnictwa, polityka kadrowa, itp.). Należy jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 15 i 16 Konstytucji RP ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej, a samorząd terytorialny uczestniczy w jej sprawowaniu. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych, w tym zadań oświatowych, samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Oznacza to w praktyce, iż faktycznie ponoszone skutki finansowe na cele oświatowe, w tym również wydatki płacowe, w znacznym stopniu zależą wyłącznie od konstytucyjnie gwarantowanej, niezależnej decyzji samorządu, którego samodzielność jest w tym zakresie chroniona sądownie. Utrzymujący się niż demograficzny, jak również szereg uwarunkowań społecznych, determinują racjonalizację gospodarowania przez JST posiadanymi środkami. Mając na względzie szeroki zakres kompetencji samorządów należałoby oczekiwać, że podejmowane działania nie będą sprowadzały się wyłącznie do formułowania kolejnych oczekiwań w stosunku do rządu i parlamentu, ale zmierzać będą przede wszystkim do świadomego, konsekwentnego i skutecznego wykorzystania istniejących możliwości własnych.

Warto podkreślić, iż czteroletni okres modyfikacji rozwiązań systemowych w edukacji (w tym także dotyczących statusu zawodowego nauczycieli) to w praktyce okres znacznego wzrostu nakładów ponoszonych przez budżet państwa w subwencji oświatowej - z 16,5 mld w roku 1999 do ponad 25 mld w roku 2004.

Z wyrazami szacunku

Mirosław Sawicki