Warszawa, dnia 19 kwietnia 2005 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

Uprzejmie informuję, że odnośnie do oświadczenia senatora Andrzeja Spychalskiego złożonego podczas 78. posiedzenia Senatu RP, które przesłane zostało pismem z dnia 24 marca br. (znak: BPS/DSK-043-117/05), zajmuję następujące stanowisko:

Ad. postulat 1, dotyczący promocji zatrudniania młodych kobiet.

W obowiązującej od dnia 1 czerwca 2004 r. ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku prac (Dz.U. Nr 273, poz. 2073, z późn. zm.) ustawodawca zauważył problem trudnej sytuacji na rynku pracy osób posiadających małe dzieci, a szczególnie tych, które je samotnie wychowują. W związku z tym wspomniana ustawa wprowadziła w art. 61 nową formę aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia. Przepis ten umożliwia refundowanie przez starostę poniesionych udokumentowanych kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7, w wysokości uzgodnionej, nie wyższej jednak niż połowa zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli bezrobotny podejmie zatrudnienie lub inną pracę zarobkową lub zostanie skierowany na staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie, pod warunkiem nieprzekroczenia wysokości kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej.

Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 następuje:

- na okres do 3 miesięcy, jeżeli bezrobotny podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na okres co najmniej 6 miesięcy;

- na okres do 6 miesięcy, jeżeli bezrobotny podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na okres co najmniej 12 miesięcy.

W przypadku skierowania na staż, przygotowanie zawodowe lub szkolenie refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 następuje za okres odbywania stażu, szkolenia czy przygotowania zawodowego. Na wniosek bezrobotnego starosta może wypłacić zaliczkę na refundację kosztów opieki nad dzieckiem. Należy zaznaczyć, że regulacje zawarte w art. 61 mają charakter fakultatywny.

Ponadto, zgodnie z art. 73 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w razie urodzenia dziecka przez kobietę pobierającą zasiłek dla bezrobotnych, okres pobierania tego zasiłku ulega przedłużeniu o czas, przez który przysługiwałby jej zasiłek macierzyński.

Należy także zauważyć, że wspomniana ustawa realizuje zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji, w tym także ze względu na płeć i wiek, czy bycie w ciąży w następujących artykułach:

1) W art. 19 ust. 6, nakładającym na agencje zatrudnienia zakaz dyskryminowania ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznania religijne oraz ze względu na przynależność związkową osób, dla których poszukuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

2) W art. 36 ust. 4, który określa, że pośrednictwo pracy jest wykonywane nieodpłatnie zgodnie z zasadami:

- dostępności usług pośrednictwa dla wszystkich osób poszukujących pracy oraz dla pracodawców,

- równości - oznaczającej obowiązek powiatowych urzędów pracy udzielania wszystkim poszukującym pracy pomocy w zatrudnieniu, bez względu na ich płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub przynależność związkową. Ustęp 5 nakłada na pracodawców obowiązek informowania powiatowych urzędów pracy o wolnych miejscach zatrudnienia lub przygotowania zawodowego zakazując jednocześnie formułowania wymagań dyskryminujących.

3) W art. 38 - dotyczącym poradnictwa zawodowego, którego ust. 2 pkt 3 określa, że poradnictwo zawodowe prowadzone przez powiatowe urzędy pracy, jest realizowane zgodnie z zasadami m.in. równości w korzystaniu z usług poradnictwa zawodowego bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznania religijne lub przynależność związkową.

Zwracam uwagę, że nieprzestrzeganie zakazu dyskryminacji zagrożone jest karą grzywny nie niższej niż 3.000 zł (art. 121 ust. 3 i art. 123).

Ponadto przepisy Kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy gwarantują pracownikom określony poziom uprawnień rodzicielskich i związanych z wychowywaniem dzieci. Zakres i poziom tych uprawnień uległ w ostatnich latach znaczącej zmianie na korzyść pracowników. W przepisach Kodeksu pracy wprowadzone zostały różne rozwiązania prawne w tym zakresie, zwłaszcza polegające na rozszerzeniu ochrony prawnej pracownic w okresie ciąży. Wśród nich wymienić można przykładowo przepisy szczegółowo regulujące sytuację prawną pracownicy w ciąży, która wykonuje pracę w porze nocnej oraz nakładające na pracodawcę zatrudniającego pracownicę w ciąży przy pracy wzbronionej obowiązek m.in. przeniesienia pracownicy do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnienia jej na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. Przepisy Kodeksu pracy zakazują nadto zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, a także delegowania pracownicy w ciąży poza stałe miejsce pracy i zatrudniania w systemie przerywanego czasu pracy bez jej zgody.

Należy zwrócić uwagę, iż wszystkie rozwiązania prawne przyjęte w Kodeksie pracy i innych przepisach prawa pracy odnoszące się do pracownic w ciąży i wychowujących dzieci, mające charakter ochronny, muszą odpowiadać standardom przyjętym w dyrektywach Unii Europejskiej, a także w innych aktach prawa międzynarodowego wiążących Polskę.

Ad. postulat 2, dotyczący polityki podatkowej.

Niewątpliwie w ostatnich latach obserwuje się spadek liczby urodzeń. Jednakże należy zauważyć, iż demograficzna sytuacja Polski nie stanowi wyjątku wśród państw europejskich. Spadek dzietności odnotowują również kraje, w których funkcjonują prorodzinne rozwiązania podatkowe. Dlatego też zbytnim uproszczeniem byłoby twierdzenie, że za pomocą systemu podatkowego można przeciwdziałać spadkowi dzietności. Pozwolę sobie wyrazić pogląd, iż system podatkowy jest nieskutecznym instrumentem oddziaływania na liczbę urodzeń. Ponadto nie można zapominać, iż fiskalne środki realizacji polityki rodzinnej są relatywnie drogie. Wszelkie zachęty podatkowe komplikują bowiem system podatkowy, przez co zwiększają koszty jego funkcjonowania.

Jednocześnie mając na uwadze fakt, iż w opinii wielu osób naturalnym podatkowym instrumentem realizacji polityki rodzinnej jest podatek dochodowy od osób fizycznych, pragnę zauważyć, iż od prowadzenia w Polsce, w 1992 roku, indywidualnego podatku dochodowego, toczy się dyskusja co do jego roli prorodzinnej. Nie można natomiast zapomnieć, iż konstrukcja tego podatku powstała przy założeniu, że wspierająca rodziny pomoc materialna państwa kierowana będzie poprzez system świadczeń socjalnych, alternatywny wobec systemu podatkowego. Powyższe wynika m.in. z braku powszechności podatku dochodowego od osób fizycznych w polskim systemie podatkowym - w znacznej mierze z tego podatku wyłączeni są bowiem rolnicy. Także stosowanie zryczałtowanych form opodatkowania, a szczególnie karty podatkowej, co najmniej utrudnia, jeżeli nie wyklucza zastosowania prorodzinnych rozwiązań podatkowych. Przyjęcie zatem podatku dochodowego od osób fizycznych jako głównego instrumentu realizacji polityki rodzinnej wydaje się wszech miar kontrowersyjne. Jak już wspomniano, jedną z istotnych jego wad jest to, iż preferencje w nim przewidziane nie są dostępne dla osób, które nie są podatnikami tego podatku lub ponoszą minimalne obciążenia podatkowe.

Jednocześnie należy zauważyć, iż mimo że w obecnym stanie prawnym przy ustalaniu podstawy opodatkowania nie uwzględnia się liczby osób pozostających na utrzymaniu podatnika, w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych funkcjonują rozwiązania prorodzinne. Mowa tu przede wszystkim o możliwości wspólnego opodatkowania dochodów małżonków lub preferencyjnym opodatkowaniu dochodów osób samotnie wychowujących dzieci. Ponadto wolne od podatku są m.in.:

- świadczenia rodzinne wypłacone na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, dodatki rodzinne i pielęgnacyjne oraz zasiłki porodowe wypłacone na podstawie odrębnych przepisów,

- jednorazowe zasiłki z tytułu urodzenia dziecka, wypłacane z funduszów związków zawodowych,

- świadczenia pomocy materialnej dla uczniów, studentów, uczestników studiów doktoranckich i osób uczestniczących w innych formach kształcenia, pochodzące z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz ze środków własnych szkół i uczelni - przyznane na podstawie odrębnych przepisów o systemie oświaty, o szkolnictwie wyższym, o wyższych szkołach zawodowych oraz o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki,

- stypendia dla uczniów i studentów, których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, oraz stypendia dla uczniów i studentów przyznane przez organizacje, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe udostępnianych do publicznej wiadomości za pomocą internetu, środków masowego przekazu lub wykładanych (wywieszanych) dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 380 zł,

- dodatki do rent rodzinnych dla sierot zupełnych, wypłacone na podstawie odrębnych przepisów.

Jednocześnie podkreślenia wymaga, iż do końca 2003 r. w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych istniały tzw. ulgi edukacyjne, polegające między innymi na możliwości odliczenia od podatku części wydatków poniesionych na:

- dojazd dzieci własnych i przysposobionych do szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół specjalnych, sportowych oraz mistrzostwa sportowego i szkół artystycznych, położonych poza miejscowością stałego lub czasowego zamieszkania dzieci,

- odpłatne kształcenie w szkołach wyższych, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym lub przepisów o wyższych szkołach zawodowych.

Jednocześnie - zgodnie z wolą ustawodawcy - ustawą z dnia 12 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 2002, poz. 1956, z późn. zm.) uchylona została podstawa prawna do dokonywania przedmiotowych odliczeń. Nie można zapominać, iż wprowadzone wyżej powołaną nowelizacją zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych miały stanowić wstęp do zasadniczej reformy podatków bezpośrednich, której jednym z głównych celów - z uwagi na konstytucyjne zasady równości i sprawiedliwości społecznej wyrażające się zwłaszcza w powszechności opodatkowania - jest dalsze ograniczanie ulg i zwolnień przedmiotowych.

Jednocześnie, w związku z likwidacją ulg edukacyjnych, zaplanowano podjęcie określonych działań o charakterze osłonowym.

1) zwiększenie dotacji na cele socjalne (stypendia oraz pomoc socjalną) dla uczelni wyższych, także dla studentów szkół prywatnych,

2) zwiększenie miesięcznych kwot kredytów studenckich i dla doktorantów oraz ogólnej puli środków Funduszu Kredytów i Pożyczek Studenckich,

3) zagwarantowanie w budżecie państwa środków na finansowanie umów o

naukę zawodu,

4) wprowadzenie świadczenia mającego na celu dofinansowanie kosztów dojazdu dziecka do szkoły bądź zamieszkania poza domem.

Dnia 1 maja 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255, z późn. zm.). Do katalogu świadczeń przysługujących rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, wychowującym dzieci w wieku szkolnym, wprowadzono nowy dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania. Dodatek ten przysługuje w kwocie 80 zł miesięcznie, jeżeli dziecko mieszka w bursie, internacie lub na stancji lub w kwocie 40 zł miesięcznie, jeżeli dziecko dojeżdża do szkoły. Wszystkie dzieci uczące się w szkole, pochodzące z rodzin, w których dochód na osobę nie przekracza ustawowego kryterium, mają również prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, który wypłacany jest raz w roku w kwocie 90 zł. Ponadto wprowadzono dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, który dzieciom w wieku szkolnym przysługuje w kwocie 70 zł miesięcznie.

Mając powyższe na uwadze uprzejmie informuję, iż w chwili obecnej nie są prowadzone prace mające na celu wprowadzenie prorodzinnych ulg podatkowych w postulowanym przez Pana Senatora zakresie.

Ad. postulat 3, dotyczący płatnych urlopów wychowawczych.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, zasiłek wychowawczy został zastąpiony dodatkiem do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, którego przyznawanie jest - podobnie jak w poprzednim stanie prawnym - uzależnione od spełnienia przez rodzinę kryterium dochodowego. Świadczenie to, w kwocie 400 zł miesięcznie, przysługuje z tytułu korzystania z urlopu wychowawczego na każde dziecko - w tym również na pierwsze dziecko w rodzinie. Dodatek przysługuje nie dłużej niż przez 2 lata. Wydłużony okres jego pobierania dotyczy osób sprawujących opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu (3 lata) lub gdy dziecko jest niepełnosprawne (6 lat).

System świadczeń rodzinnych wspiera młodych rodziców także poprzez inne dodatki do zasiłku rodzinnego, w szczególności przez dodatek z tytułu urodzenia dziecka. Pragnę zauważyć, iż przed 1 maja 2004 r. zasiłek porodowy funkcjonował jedynie w systemie ubezpieczeń społecznych rolników oraz w systemie pomocy społecznej, jako jednorazowy zasiłek macierzyński. Ponadto świadczenie to do końca 2001 r. przysługiwało w systemie pracowniczych ubezpieczeń społecznych w wysokości około 400 zł. Osoby znajdujące się poza tymi systemami nie otrzymywały w związku z urodzeniem dziecka żadnej pomocy. Obecnie jednorazowy dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka, w wysokości 500 zł, przysługuje wszystkim rodzinom, których dochód nie przekracza ustawowego kryterium.

Rząd wystąpił również z inicjatywą ustawodawczą mającą na celu dalsze zwiększanie tej pomocy. Znajdująca się obecnie na etapie prac parlamentarnych ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz o zaliczce alimentacyjnej wprowadza nowy dodatek do zasiłku rodzinnego dla rodzin wielodzietnych, który przysługiwać będzie na każde trzecie i kolejne dziecko w rodzinie. Wprowadzono również przepisy umożliwiające samorządom zwiększanie kwot wypłacanych dodatków do zasiłku rodzinnego.

Świadczenia socjalne skierowane są do rodzin niezamożnych. Wysokość kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń rodzinnych, tj. 504 zł netto na osobę w rodzinie (lub 583 zł, gdy w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne) wskazuje, iż do świadczeń tych uprawnione są nie tylko rodziny najuboższe, lecz również osoby uzyskujące dochody na średnim poziomie. Kierowanie finansowanej z budżetu państwa, a więc z pieniędzy podatników, pomocy materialnej do osób osiągających wyższe dochody, nie znajduje uzasadnienia.

Z poważaniem

MINISTER

z up.

Cezary Miżejewski

SEKRETARZ STANU