Warszawa, dnia 18.12.2001 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Pragnę poinformować Pana Marszałka o działaniach Ministra Gospodarki dotyczących spraw handlu wewnętrznego. Prowadzona jest stała obserwacja zmian zachodzących w tym sektorze, zarówno pod względem struktury sieci handlowej, jak i kondycji przedsiębiorstw. Corocznie przygotowywany i wydawany jest Raport o stanie handlu wewnętrznego, zawierający profesjonalną, wielostronną analizę i ocenę sektora, dzięki czemu Ministerstwo Gospodarki dysponuje aktualnymi informacjami, które pozwalają na wyważoną ocenę sytuacji i podejmowanie właściwych działań w zakresie przysługujących kompetencji. Realizowany jest Program rozwoju handlu wewnętrznego do 2003 roku, mający na celu tworzenie sprzyjającego otoczenia dla rozwoju handlu wewnętrznego w warunkach swobodnej konkurencji i zgodnie z potrzebami konsumentów. Między innymi, z uwagi na dynamiczny i żywiołowy rozwój wielkopowierzchniowych obiektów handlowych oraz narastające problemy środowiska drobnych kupców wynikające z lokalizacji tych obiektów, koniecznym stało się uściślenie i uporządkowanie procedury przy podejmowaniu przez władze lokalne decyzji o lokalizacji dużych placówek handlowych. Powstawanie wielkopowierzchniowych obiektów handlowych regulują obecnie przepisy ustawy z 13 lipca 2000 r. o zmianie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, która weszła w życie 15 marca 2001 roku. Powyższa regulacja wprowadziła ograniczenia w swobodnym lokalizowaniu obiektów handlowych o powierzchni sprzedażowej powyżej 100 m², planowanych w gminach o liczbie mieszkańców do 20.000 oraz o powierzchni sprzedażowej powyżej 2000 m² w gminach większych. Polegają one na ustaleniu takiej procedury uzyskiwania stosownych decyzji lokalizacyjnych, która wymusza na samorządach gminnych wszechstronne uwzględnianie interesów miejscowej społeczności w procesie powstawania dużych obiektów handlowych.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami władze gminy są zobowiązane do opracowania prognozy skutków, jakie taka inwestycja mieć będzie na miejscowy rynek pracy, komunikację, istniejącą sieć handlową oraz zaspokojenie potrzeb i interesów konsumentów, a także, co do zasady, decyzje lokalizacyjne muszą mieć umocowanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Okres obowiązywania ustawy jest stosunkowo krótki (9 miesięcy) i w chwili obecnej nie można oczekiwać odzwierciedlenia funkcjonowania tych przepisów w ilości nowopowstających obiektów, choć są już pewne pozytywne sygnały, wskazujące na wykorzystywanie przez gminy nowych unormowań. Generalnie, w dłuższym okresie czasu należy spodziewać się spowolnienia powstawania wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, niemniej w pierwszym okresie proces ten nie będzie wyraźnie zauważalny z uwagi na wcześniej wydane decyzje lokalizacyjne tj. przed wejściem w życie wymienionej ustawy.

Należy podkreślić, że efekty funkcjonowania nowych regulacji będą w dużej mierze zależne od sposobu ich realizacji przez lokalne władze samorządowe, które powinny bardziej angażować się w kształtowanie właściwej polityki handlowej. Istotną jest także postawa samego środowiska kupieckiego, które powinno umacniać się organizacyjnie, aby być silnym partnerem w opiniowaniu planów rozwoju sieci handlowej.

Należy zaznaczyć, że wprowadzone rozwiązania prawne nie mają zastosowania w przypadku lokalizacji supermarketów o powierzchni sprzedażowej poniżej 2000 m² w miastach większych (powyżej 20 tys. mieszkańców), zwłaszcza w zakresie przeprowadzania prognozy skutków utworzenia takiego obiektu na danym terenie oraz ewentualnej zmiany planu zagospodarowania przestrzennego.

W celu bardziej aktywnego włączania się samorządów w rozwiązywanie lokalnych problemów w zakresie handlu, w Ministerstwie Gospodarki podjęta została inicjatywa przeprowadzenia seminariów adresowanych do przedstawicieli samorządów gospodarczych i terytorialnych na temat możliwości wykorzystywania przysługujących im kompetencji w tej sferze gospodarki. Przedstawiane są doświadczenia samorządów lokalnych w zakresie wspierania handlu, opracowywania lokalnych strategii rozwoju handlu, a także metod współpracy samorządów terytorialnych z organizacjami kupieckimi. W niektórych gminach zainteresowanie przedstawicieli samorządów jest niezadowalające, co wskazuje, że jeszcze zbyt małą wagę przywiązują one do tych spraw i nie dostrzegają potrzeby wspomagania sektora handlu. Seminaria przeprowadzono w 5 dużych miastach dla około 1000 uczestników. Zakłada się ich kontynuację w roku przyszłym.

Bardzo istotną dla małych firm jest umiejętność odnalezienia się i funkcjonowania w nowej sytuacji rynkowej. W roku bieżącym, dla podniesienia wiedzy i fachowości właścicieli takich firm, zapoczątkowany został, przewidziany w Programie rozwoju handlu wewnętrznego do 2003 r., cykl szkoleń o szerokiej tematyce, m.in. z zakresu zarządzania i organizacji, marketingu, finansów, a także prowadzenia negocjacji handlowych. Działalność edukacyjno-informacyjna jest jedną z form wspierania drobnych przedsiębiorców handlowych.

Odnosząc się do wypowiedzi Pana Senatora A. Spychalskiego w kwestii niewłaściwych praktyk stosowanych przez wielkie sieci handlowe pragnę poinformować, że w Ministerstwie Gospodarki prowadzone są corocznie od 2 lat analizy sytuacji w sferze handlu wewnętrznego, ze szczególnym uwzględnieniem problemów koncentracji i współpracy krajowych producentów i dystrybutorów. Wyniki analiz potwierdzają stosowanie przez duże sieci handlowe praktyk polegających na odsprzedaży towarów po cenie zakupu, narzucaniu wydłużonych terminów płatności za dostarczony towar, domaganiu się od dostawców udzielania rabatów, partycypowania w kosztach reklamy i promocji. Instrumenty przeciwdziałające stosowaniu praktyk zakłócających konkurencję, dopuszczalne prawnie, zostały uwzględnione we wspomnianym już Programie rozwoju handlu wewnętrznego do 2003 roku. Natomiast stosowanie takich praktyk, jak partycypowanie producenta w kosztach reklamy i promocji towaru w sklepie należą, według ekspertów, do ogólnie przyjętych i stosowanych w krajach o gospodarce rynkowej narzędzi marketingowych.

Dla przeciwdziałania wymuszaniu przez wielkie sieci handlowe na drobnych polskich producentach długich terminów zapłaty za dostarczony towar w Ministerstwie Gospodarki opracowano projekt regulacji mającej ograniczać takie praktyki. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o terminach zapłaty w obrocie gospodarczym (Dz. U. Nr 129, poz. 1443) zmierza do ustalenia standardu ochrony wierzycieli - małych przedsiębiorców. Ustawa dotyczy jedynie umów, w których dostawcą towarów (usługodawcą) jest mały przedsiębiorca (w tym mały rolnik) a odbiorcą jest przedsiębiorca nie posiadający takiego statusu. Celem przyjętego rozwiązania jest eliminowanie zaburzeń w gospodarce spowodowanych zatorami płatniczymi pogarszającymi sytuację finansową małych firm. Regulacja ta ma za zadanie mobilizowanie dłużników do szybkiej zapłaty za dostarczony towar bądź usługę oraz zapewnienie, że opóźnienie w zapłacie nie będzie stanowić dla dłużnika sposobu finansowania własnej działalności.

Ustawa ustala obowiązek zapłaty przez dłużnika, na żądanie wierzyciela - małego przedsiębiorcy, odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury - do dnia zapłaty. Strony nie mogą umownie wyłączyć uprawnienia wierzyciela do wystąpienia z tym roszczeniem. Przedawnienie roszczenia następuje po trzech latach, zatem wierzyciel nie traci prawa do występowania w nim w chwili uzyskania zapłaty należności głównej. Jest to rozwiązanie elastyczne i dające wierzycielowi możliwość racjonalnego dochodzenia roszczeń.

Intencją wprowadzonej regulacji jest ustanowienie ekonomicznego bodźca mającego spowodować przyspieszenie zapłaty za dostarczony towar lub usługę. Aby ten mechanizm działał prawidłowo zachowane być muszą relacje między wysokością odsetek ustawowych a wysokością oprocentowania kredytów bankowych. Wynika to z faktu, iż po wejściu w życie tej regulacji (tj. 1 stycznia 2002 r.) dłużnikowi bardziej opłacać się będzie zaciągnąć kredyt bankowy i zapłacić wcześniej, niż narazić się na żądanie wierzyciela zapłaty odsetek ustawowych. Z drugiej strony wierzyciel, po wystawieniu faktury, jest obowiązany do zapłaty podatku w terminie często krótszym niż okres oczekiwania na zapłatę. Sytuacja taka prowadzi do konieczności zaciągania przez wierzycieli kredytów bankowych w celu uzyskania środków na zapłatę podatków. Koszt kredytu bankowego miałby następnie zostać zrekompensowany odsetkami ustawowymi uzyskiwanymi od dłużnika. Jak wynika z powyższego, wprowadzony wskazaną ustawą mechanizm ma dwustronne działanie i wydaje się, że będzie skutecznie wpływać na skrócenie terminów zapłaty.

Pragnę zaznaczyć, że wskazane przez Pana Senatora ustalenie przez hipermarkety w umowach z dostawcami długich terminów płatności, określane jako praktyki monopolistyczne, może być również uznane jako naruszenie zakazu nadużywania pozycji dominującej w trybie przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122, poz. 1319), o ile zostanie stwierdzone, że taki przedsiębiorca posiada pozycję dominującą. W takim przypadku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów może wydać decyzję nakazującą zaniechanie stosowania tego rodzaju praktyk ograniczających konkurencję.

Stosowane przez wielkie sieci handlowe praktyki sprzedaży towarów po cenie rażąco niskiej budzą liczne kontrowersje wśród przedsiębiorców z nimi współpracujących, a także firm handlowych. Zachowania takie skłoniły Rząd od podjęcia prac związanych z wprowadzeniem do obowiązującego prawa z zakresu zwalczania nieuczciwej konkurencji przepisu uznającego za niezgodną z uczciwą konkurencją sprzedaż towarów po cenie, po której zostały zakupione od producenta. Umożliwi to poprawę warunków konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw handlowych, których potencjał nie pozwala na prowadzenie sprzedaży bez marży. Projekt nowelizacji ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji znajduje się obecnie w fazie uzgodnień międzyresortowych. Proponowane zmiany powinny wzmocnić pozycję rynkową małych i średnich firm handlowych oraz zapewnić im skuteczniejszą ochronę przed nieuczciwą konkurencją ze strony wielkich sieci handlowych. Przewiduje się skierowanie tego projektu do Sejmu w I kwartale 2002 roku.

Ustosunkowując się natomiast do poruszonego przez Pana Senatora problemu transferowania zysków za granicę przez zagraniczne sieci handlowe, pragnę wyjaśnić, że zgodnie z informacjami uzyskanymi z Ministerstwa Finansów, kontrole skarbowe przeprowadzone w tych podmiotach potwierdziły występowanie nieprawidłowości w zakresie stosowania tzw. cen transferowych i prowadzących w efekcie do zaniżania dochodów wykazywanych przez super- i hipermarkety lub wręcz do generowania straty. Najczęściej zjawisko do dotyczy cen za usługi niematerialne wykonywane przez zagraniczne spółki - matki. Należy jednak zaznaczyć, że ponieważ kwestia ta dotyczy generalnie wydatków (zapłata za usługi), które dla wszystkich podatników stanowią koszty uzyskania przychodów, jeśli tylko zostały poniesione w celu uzyskania przychodów, to brak jest podstaw do wprowadzenia w odniesieniu tylko do zagranicznych spółek handlowych generalnego zakazu zaliczania tego typu wydatków do kosztów uzyskania przychodów. Pragnę poinformować, że nieprawidłowości w zakresie stosowania cen transferowych są eliminowanie na bieżąco w ramach kontroli skarbowych i procesu orzeczniczego przed organami skarbowymi.

Pragnę również zapewnić Pana Senatora, że sprawa warunków pracy osób zatrudnionych w super- i hipermarketach znajduje się w centrum uwagi Państwowej Inspekcji Pracy. Z inicjatywy Ministerstwa Gospodarki do programu działań Inspekcji na lata 2001-2003 włączono przeprowadzanie systematycznych kontroli w tego rodzaju obiektach. Wyrażam przekonanie, że działania te przyczynią się do skutecznej poprawy sytuacji w zakresie przestrzegania prawa pracy w placówkach handlowych.

Jacek Piechota