Oświadczenie

Minister Sprawiedliwości przekazał odpowiedź na oświadczenie senator Krystyny Sienkiewicz, złożone na 24 posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 21-22):

Warszawa, dnia 16.10. 2002 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku

Uprzejmie przesyłam Panu Marszałkowi odpowiedź na oświadczenie złożone przez Panią Senator Rzeczypospolitej Polskiej Krystynę Sienkiewicz podczas 24 posiedzenia Senatu w dniu 12 września 2002 r., przekazane pismem nr LP/043/328/02/V z dnia 17 września 2002 r., w sprawie trudności dotyczących funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu toruńskim.

Na wstępie należy podkreślić, iż występujący w resorcie sprawiedliwości niedobór środków finansowych nie powstał wskutek złego gospodarowania, czy też zaniedbań ze strony osób, które nimi dysponują, lecz był rezultatem zapisów przyjętych przez Sejm kolejnych ustaw budżetowych.

Dla pełnego przedstawienia sprawy, pragnę więc krótko zaprezentować sytuację finansową wymiaru sprawiedliwości w poprzednich latach budżetowych.

Należy podkreślić, iż wielkość budżetu na 2001 r. w części 37 - "Sprawiedliwość" zakłada znaczne ograniczenia w porównaniu do wielkości przyjętych ustawą budżetową na 2000 r.

Trudna sytuacja resortu sprawiedliwości zapoczątkowana została decyzją Ministra Finansów z 2000 r. nr BP/2/433/11/6/2000, na mocy jej postanowień wymiar sprawiedliwości wszedł bowiem w rok budżetowy z zadłużeniem sięgającym 3,5% całego budżetu roku poprzedniego. Pragnę podkreślić, iż - wprawdzie - zobowiązania resortu, które powstały w 2000 r. zostały uregulowane, lecz odbyło się to niestety ze środków przeznaczonych na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w roku 2001.

Kolejna decyzja podjęta w 2001 r., czyli rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 października w sprawie blokowania niektórych wydatków w budżecie państwa na rok 2001 (Dz.U. Nr 125, poz. 1373) spowodowała dodatkowe ograniczenie środków przeznaczonych dla wymiaru sprawiedliwości o kwotę 308.616 tys. złotych.

Widoczne jest więc wyraźnie, że sytuacja finansowa wymiaru sprawiedliwości od początku roku budżetowego 2001 była - i w roku 2002 jest niestety nadal - bardzo niekorzystna, a często zaś wręcz dramatyczna.

W tym miejscu pragnę bowiem zaznaczyć, iż wszystkie - wielomilionowe - zobowiązania resortu z 2001 r. zostały uregulowane ze środków przyznanych na rok bieżący.

Przedstawiona powyżej - wynikająca z niewystarczającej w stosunku do potrzeb ilości środków - sytuacja, przyczyniła się do utraty zdolności płatniczej, powstania licznych zatorów płatniczych oraz okresowej niewypłacalności sądów.

W zasadzie wszystkie sądy miały, sięgające kilku miesięcy, zobowiązania z tytułu prowadzonych postępowań m. in. za opinie biegłych, ryczałty dla kuratorów, ekspertyzy, rekompensaty dla ławników czy koszty obrony z urzędu.

Jednocześnie pragnę nadmienić, że trudnej sytuacji finansowej resortu w ubiegłym roku nie mógł istotnie poprawić nawet rygorystyczny program oszczędnościowy realizowany przez wszystkie jednostki, a kolejne przewidziane prawem działania podejmowane w celu pozyskania dodatkowych środków finansowych niezbędnych dla sprawnego przebiegu postępowań, w świetle istniejących w ubiegłym roku uwarunkowań makroekonomicznych także nie mogły przynieść pożądanych rezultatów.

Pragnę poinformować, iż według stanu na dzień dzisiejszy podejmowane przez resort działania zaradcze sprowadzają się do bardzo oszczędnej i celowej gospodarki ograniczonymi wskutek cięć budżetowych środkami.

Jednocześnie pragnę nadmienić, iż budżet sądów na rok obecny nie był tworzony jedynie na szczeblu rządowym, bez ingerencji zainteresowanych jednostek. Procedura tworzenia projektu budżetu zakłada bowiem czynny udział jednostek w opracowywaniu projektów planów finansowych.

Jako dysponent główny, mam wprawdzie prawo do dokonywania weryfikacji w/w planów pod względem ich zgodności z projektem ustawy budżetowej i w przypadku stwierdzenia różnic wprowadzania do nich odpowiednich zmian, lecz informuję kierownika o ich dokonaniu.

Pragnę zaznaczyć, iż środki, jakie Ministerstwo Sprawiedliwości otrzymuje z budżetu państwa były - i są nadal - rozdzielane proporcjonalnie do planów finansowych jednostek i niezwłocznie im przekazywane. Jednak po przekazaniu środków finansowych do jednostki, tylko i wyłącznie, od decyzji jej kierownika zależy ustalenie kolejności realizowania zobowiązań.

Przedstawiając powyższe pragnę zauważyć, iż jedyną możliwością pozyskania środków dla sądów w trakcie wykonywania budżetu jest zwiększenie przez Sejm wydatków budżetowych zagwarantowanych w przyjętej ustawie budżetowej, w przypadku zaistnienia wymaganych prawem okoliczności.

Odnosząc się do kwestii wynagrodzeń kuratorów zawodowych pragnę zauważyć, iż w projekcie tegorocznego budżetu części 37 - "Sprawiedliwość" środki finansowe na wynagrodzenia osobowe tej grupy zostały określone na poziomie roku 2001, stosownie bowiem do postanowień art. 18 ust. 3 ustawy budżetowej na rok 2002, w roku bieżącym nie zakłada się wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.

Należy jednak zaznaczyć, iż - z powodu przekroczenia przez niektóre z sądów przyznanego na 2001 r. limitu wynagrodzeń dla kuratorów zawodowych - w toku prac parlamentarnych powyższe środki zostały zwiększone o 1.000 tys. zł w stosunku do 2001 r., głównie kosztem wynagrodzeń grupy orzeczniczej (na mocy zmian w przepisach ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń nie dokonano jednak waloryzacji wynagrodzeń, a kwota bazowa pozostała bez zmian).

Pragnę również podkreślić, iż przeciętne miesięczne wynagrodzenie osobowe (we wszystkich składnikach) dla grupy kuratorów zawodowych, które wynika z przyjętego na 2002 r. budżetu części 37 wynosi 2.529 zł.

Odnosząc się do zasad naliczania środków na wynagrodzenia dla kuratorów pragną zaznaczyć, że środki na wynagrodzenia kuratorów zawodowych przekazywane są zgodnie z określonymi dla poszczególnych jednostek organizacyjnych sądownictwa powszechnego limitami, a za prawidłową realizację budżetu w poszczególnych jednostkach organizacyjnych sądownictwa powszechnego odpowiedzialni są właściwi prezesi sądów. W ich kompetencjach mieści się bowiem prowadzenie gospodarki w zakresie wynagrodzeń zatrudnionych pracowników w sądzie okręgowym i sądach rejonowych, w tym również w odniesieniu do grupy sądowych kuratorów zawodowych.

Równocześnie pragnę podkreślić, iż na mocy postanowień ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń oraz ustaw budżetowych przyjętych na poszczególne lata, zatrudnienie i wynagrodzenia osobowe kuratorów zawodowych są wyodrębnione w budżecie wymiaru sprawiedliwości.

Konieczność wyodrębnienia wynika zaś z faktu, iż grupa ta jest wynagradzana według mnożnikowych systemów wynagrodzeń, czyli według zasady limitowania zatrudnienia oraz z uwzględnieniem określonej kwoty bazowej.

W związku z wyodrębnieniem limitu zatrudnienia i wynagrodzeń osobowych kuratorów zawodowych nie jest więc możliwe zwiększenie zarówno limitu zatrudnienia jak i limitu wynagrodzeń tej grupy poprzez przenoszenie pozostałych oszczędności w wynagrodzeniach osobowych innych grup pracowników.

Przedstawiając powyższe chcę zaznaczyć, że Prezesi Sądów Okręgowych zostali powiadomieni zarówno o konieczności oszczędnego wydatkowania środków finansowych w zakresie wynagrodzeń osobowych m.in. kuratorów zawodowych, jak i o braku możliwości zwiększenia w 2002 r. limitu wynagrodzeń osobowych dla tej grupy zawodowej (środki przeznaczone na powyższy cel zostały bowiem rozdysponowane).

Równocześnie pragnę wyjaśnić, iż ustawa o kuratorach sądowych - która została uchwalona w dniu 27 lipca 2001 r. i miała wejść w życie, również w zakresie dotyczącym wzrostu wynagrodzeń kuratorów zawodowych, z dniem 1 stycznia 2002 r. - na mocy art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2001 r. zmieniającej ustawę - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawę o prokuraturze oraz ustawę o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 154, poz. 1787), została znowelizowana.

Stosownie do postanowień art. 106 cyt. ustawy, do dnia 31 grudnia 2002 r. kuratorzy zawodowi będą otrzymywać wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatki funkcyjne udzielone na podstawie przepisów dotychczas obowiązujących.

Pragnę po raz kolejny podkreślić, iż obecnie - po przyjęciu przez Sejm ustawy budżetowej na rok 2002 - zdecydowana poprawa sytuacji finansowej grupy zarówno kuratorów zawodowych, jak i społecznych mogłaby nastąpić jedynie poprzez zmianę w/w ustawy i podwyższenie wydatków budżetowych na wynagrodzenia i ryczałty kuratorskie w części 37 - "Sprawiedliwość", w przypadku zaistnienia wymaganych prawem okoliczności.

Pragnę również poinformować, iż wynikające z ustawy o kuratorach sądowych kolejne obowiązki nałożone na kuratorów, wymuszają potrzebę zwiększenia liczby etatów kuratorskich o 350, co automatycznie spowoduje konieczność wzrostu wydatków na wynagrodzenia tej grupy zawodowej w projekcie budżetu Państwa na 2003 rok.

Za zasadne uważam również wyjaśnienie, iż w związku z reformą kurateli sądowej, polegającą na zmianie modelu ze społeczno-zawodowego na zawodowo-społeczny, w projekcie ustawy budżetowej części 15 na 2003 r., ujęty został także wynikający z ustawy o kuratorach sądowych wzrost wynagrodzeń kuratorów zawodowych.

Przedstawiając powyższe pragnę zaznaczyć, iż długi czas oczekiwania przez kuratorów sądowych na wypłatę należnych im ryczałtów stanowi wprawdzie duże utrudnienie, lecz pragnę stanowczo podkreślić, iż nieterminowość w realizacji roszczeń nigdy nie była dowodem zamiaru nie wywiązania się przez resort sprawiedliwości ze swoich zobowiązań.

Jednocześnie pozwolę sobie nadmienić, iż w projekcie budżetu na 2003 r. w części 15 - "Sądy powszechne" - od przyszłego roku, zgodnie bowiem z art. 176 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych stanowić będą w budżecie państwa odrębną część - uwzględniona została również konieczność przeprowadzenia oddłużenia jednostek sądownictwa powszechnego, co - mam nadzieję - pozwoli w odniesieniu do grupy kuratorów sądowych, na terminowe regulowanie należności.

Odnosząc się do kwestii funkcjonowania ośrodków kuratorskich, należy podkreślić, iż ich liczba uległa zmniejszeniu nie tylko na skutek w/w trudności finansowych resortu, lecz przede wszystkim wskutek zmian w zapisach zawartych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 października 2001 r. w sprawie ośrodków kuratorskich (Dz.U. z 17 października 2001 r. Nr 120, poz. 1294), które weszło w życie z dniem 29 października 2001 r.

W aktualnym bowiem stanie prawnym, uczestnikami ośrodków kuratorskich mogą być wyłącznie nieletni, skierowani do ośrodków kuratorskich na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego. Dotychczas uczestnikami ośrodków byli również małoletni. Kadra działająca w ośrodkach kuratorskich powinna prowadzić m.in. działalność profilaktyczną oraz resocjalizacyjno-terapeutyczną z uczestnikami ośrodków. Nie wszyscy jednak posiadają odpowiednie kwalifikacje w zakresie zajęć terapeutycznych. Stale malejąca liczba ośrodków kuratorskich wynika również z braku zaplecza lokalowego, przystosowanego do prowadzenia tego rodzaju działalności. Ta sytuacja sprawiła, iż w 15 okręgach sądowych nie funkcjonują w ogóle ośrodki kuratorskie.

W pełni podzielam opinię Pani Senator w sprawie nadmiernego obciążenia kuratorów sądowych zleconymi przez sąd zadaniami. Wysokie obciążenie w sposób istotny utrudnia pracę kuratora i niewątpliwie wpływa na małą efektywność oddziaływań resocjalizacyjnych z osobami dozorowanymi i nadzorowanymi. Sytuacja ta jednak winna ulec zmianie.

W resorcie sprawiedliwości opracowany został projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie "standardów obciążenia pracą kuratora zawodowego". W dniu 10 lipca 2002 r. projekt ten przedstawiony został do zaopiniowania Krajowej Radzie Kuratorów, zgodnie z zapisem ustawowym, na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy o kuratorach sądowych. Dotychczas nie istniała żadna regulacja prawna w tym zakresie. Każdorazowe obciążenie pracą kuratora zawodowego zależało od wpływu spraw do sądu, liczby etatów kuratorskich i efektywności zawodowej kuratora.

Wyrażam nadzieję, iż w momencie uruchomienia - zaplanowanych na rok 2003 etatów dla kadry kuratorów zawodowych, nadmierne obciążenie kuratorów zawodowych powinno być w miarę równomierne, przy uwzględnieniu specyfiki działalności resocjalizacyjnej w obu pionach kurateli.

Pragnę podkreślić, iż podjęte przez resort działania zmierzają do realizacji ustawy o kuratorach sądowych, zgodnie z oczekiwaniami zarówno środowiska kuratorskiego jak i resortu.

Przedstawiając powyższe stanowisko resortu wyrażam nadzieję, iż udzielona odpowiedź w sposób wyczerpujący i zadowalający dostarczyła oczekiwanych informacji, jednocześnie zaś przedstawiła uwarunkowania w jakich funkcjonują jednostki sądownictwa na przestrzeni ostatnich - bardzo trudnych - lat budżetowych.

Pragnę również za pośrednictwem Pana Marszałka podziękować Pani Senator Krystynie Sienkiewicz za zainteresowanie sprawami kuratorskiej służby sądowej w okręgu toruńskim.

Z poważaniem

Z upoważnienia

MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI

Marek Staszak

PODSEKRETARZ STANU

Oświadczenie