Warszawa, 2002.01.23

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Urzędy skarbowe i Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydają zaświadczenia na podstawie przepisów działu VII ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.). Obowiązek wydawania zaświadczeń na podstawie ww. przepisów w odniesieniu do urzędów skarbowych wynika z art. 3 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, zaś w odniesieniu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).

Postępowanie w sprawie wydania zaświadczenia jest wszczynane na podstawie żądania osoby uprawnionej. Przepisy nie dają podstaw do wystawiania zaświadczeń z urzędu. Osoba ubiegająca się o zaświadczenie powinna zatem wykazać swój interes prawny lub powołać przepis prawny dający podstawę tych starań. Zaświadczenie powinno być wydane bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie siedmiu dni (art. 217 § 3 Kpa). Stosownie do art. 218 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego, to w takim przypadku organ administracji publicznej obowiązany jest wydać zaświadczenie, gdy chodzi o potwierdzenie faktów albo stanu prawnego, wynikających z prowadzonej przez ten organ ewidencji, rejestrów bądź z innych danych znajdujących się w jego posiadaniu. Organ administracji publicznej przed wydaniem zaświadczenia, może przeprowadzić w koniecznym zakresie postępowanie wyjaśniające (art. 218 § 2 Kpa).

Rozważając propozycję Pani Senator, zastąpienia zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych oświadczeniem składanym przez przedsiębiorcę należy zwrócić szczególną uwagę na zupełnie odmienny charakter prawny takich dokumentów. Zaświadczenie stanowi dokument urzędowy. Przepisy art. 76 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego i art. 194 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. nr 137, poz. 926 ze zm.) nadają dokumentom urzędowym szczególną moc dowodową uznając, że stanowią one dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. Szczególna moc dowodowa zaświadczenia ma na celu uproszczenie postępowania, w którym istotnym jest stan zaległości podatkowych podatnika. Istnienie zaświadczenia wyłącza bowiem potrzebę przeprowadzenia dowodów co do faktów stwierdzonych w zaświadczeniu. Natomiast oświadczenie stanowi typ dokumentu prywatnego. Dokument prywatny jest dowodem na to, że osoba która go podpisała twierdzi to, co znajduje się w treści dokumentu. Wartość dowodowa oświadczenia zbliżona jest więc do wartości dowodowej zeznań strony lub świadka i w przeciwieństwie do zaświadczenia, oświadczenie wymaga dodatkowej weryfikacji przy wykorzystaniu innych dowodów. Nadanie oświadczeniu klauzuli o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań bez wątpienia podniesie wiarygodność danych w nim zawartych ale i tak nie zwalnia organu prowadzącego postępowania od jego weryfikacji.

Mając na względzie powyższe należy uznać, że wyeliminowanie przepisów prawnych, które nakładają obowiązek przedłożenia zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych i w zamian za to wprowadzenie obowiązku przedłożenia oświadczenia składanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za składnie fałszywych zeznań tylko pozornie upraszczałoby działalność gospodarczą. Przykładowo, obecnie w postępowaniu o zamówienie publiczne przedłożone zaświadczenie rozstrzyga kwestię braku zaległości podatkowych i zamawiający nie musi na tę okoliczność przeprowadzać żadnych dodatkowych czynności dowodowych. W sytuacji gdyby zostało złożone oświadczenie o braku zaległości obowiązkiem zamawiającego stałoby się wystąpienie do właściwego urzędu skarbowego (jednostki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) o jego weryfikację, co powodowałoby znaczne przedłużenie postępowania o zamówienie publiczne. Nakłady pracy w urzędzie skarbowym na dokonanie czynności sprawdzających stan zobowiązań przedsiębiorcy byłyby zaś identyczne.

Obowiązek przedłożenia zaświadczenia o braku zaległości podatkowych jest też istotnym bodźcem do uregulowania zaległości podatkowych pod sankcją wyeliminowania z procedury przetargowej, czy też odmowy udzielenia kredytu. Praktyka wskazuje wiele przypadków gdy podatnik obowiązek uregulowania zaległości podatkowych "uświadamia" sobie dopiero w ramach ubiegania się o zaświadczenie o ich braku. W sytuacji gdy wystarczyłoby jedynie przedłożenie oświadczenia o braku zaległości podatkowych podatnik, często nieświadomie, narażałby się na odpowiedzialność karną nie znając rzeczywistego stanu swoich zobowiązań podatkowych.

Dokument urzędowy, jakim jest zaświadczenie o braku zaległości podatkowych (zaległości w składkach na ubezpieczenie społeczne) żądane w postępowaniu o zamówienie publiczne, podnosi wiarygodność finansową podmiotu ubiegającego się o zamówienie. To zaś gwarantuje właściwą i terminową realizację zamówienia i trafne wydatkowanie środków publicznych. Oświadczenie zamiast zaświadczenia znacznie podwyższałoby ryzyko w wyborze kontrahenta. Wykluczyć należy zmianę przepisów (art. 217 § 2 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego), w wyniku której obywatel nie miałby prawnej możliwości uzyskania zaświadczenia z organu administracji publicznej ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego, albowiem stanowiłoby to zbyt głęboką ingerencję w sferę stosunków cywilnoprawnych, np. bank, czy też organizator przetargu nie mógłby wymagać od klienta przedłożenia zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych lub zaświadczenia o wysokości dochodu.

Odnosząc się do oświadczenia Pani Senator w kwestii terminowości wydawania zaświadczeń pragnę zauważyć, urzędy skarbowe wydają w większości przypadków zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych w terminie krótszym niż 7 dni. Siedmiodniowy termin ma umożliwić zebranie przez właściwy urząd skarbowy informacji z innych urzędów skarbowych, jeżeli zachodzi konieczność zamieszczenia tych informacji w zaświadczeniu. Obecnie w urzędach skarbowych jest wdrażany system informatyczny POLTAX, który ma umożliwić natychmiastowe gromadzenie pełnych danych o podatku co w znacznym stopniu przyspieszy i uprości proces wydawania zaświadczeń.

Natomiast z wyjaśnień uzyskanych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika zaś, że przyczyną występujących obecnie niedogodności przy uzyskiwaniu przez płatników składek zaświadczeń o niezaleganiu z opłacaniem składek jest niepełne funkcjonowanie Kompleksowego Systemu Informatycznego. Z uwagi na występujące problemy z przetwarzaniem dokumentów ubezpieczeniowych, których główną przyczyną są występujące w nich błędy, zgromadzone dane są niejednokrotnie niewystarczające do wystawienia zaświadczenia. Stąd też zachodzi konieczność przedkładania przez płatnika składek, ubiegającego się o zaświadczenie, dokumentów ubezpieczeniowych potwierdzających brakujące dane. W przypadku zastąpienia zaświadczeń oświadczeniami, zdaniem Zakładu, mogą jednak wystąpić problemy z weryfikacją oświadczenia. W obecnej sytuacji weryfikacja oświadczeń stanowiłaby większy problem dla Zakładu, niż wydawanie zaświadczeń - z uwagi na brak wystarczających danych. W przypadku ubiegania się o wydanie zaświadczenia, dokumenty ubezpieczeniowe potwierdzające brakujące dane dostarcza do Zakładu płatnik składek, zaś uzyskanie brakujących danych w przypadku weryfikacji oświadczenia byłoby o wiele trudniejsze, albowiem obecnie nie można stwierdzić, czy brak danych w bazie jest zawiniony przez płatnika składek, czy też przez Zakład.

Z wyrazami szacunku

dla Pana i Pani Senator K. Sienkiewicz

PODSEKRETARZ STANU