Warszawa, 2002.09.27

Jacek Jezierski

1. Zarzuty sformułowane w informacji NIK o wynikach kontroli odpłatności za studia w państwowych szkołach wyższych dotyczyły skontrolowanych 25 spośród 83 państwowych szkół wyższych nadzorowanych i dotowanych ze środków budżetowych będących w dyspozycji Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Szkoły te są wymienione w załączniku nr 1 do informacji.
   W komunikacie prasowym nr 163/2002 fakt powyższy został wykazany. Nie wymieniono tam nazw kontrolowanych uczelni ze względu na formę publikacji (skrót prasowy).
   Raport NIK (jak często określa się wymienioną wyżej informację) został zatwierdzony przez Prezesa NIK w dniu 9 lipca 2002 r. i zgodnie z procedurą ustawową przekazany najpierw do Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z prośbą o stanowisko, a następnie przedłożony (w dniu 19 lipca br.) Marszałkowi Sejmu RP, Marszałkowi Senatu RP, Prezydentowi RP i Prezesowi Rady Ministrów.
   Stąd dopiero w dniu 23 lipca br. nastąpiło opublikowanie raportu NIK na konferencji prasowej oraz na stronach internetowych NIK.
   Terminy te wskazują, że raport NIK dotyczący odpłatności za studia w państwowych szkołach wyższych nie mógł być przedmiotem obrad Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, które odbyły się w Gdyni w dniach 28-29 czerwca 2000 r.
   Wypowiedź Prezesa Najwyższej Izby Kontroli na tej konferencji dotyczyła wyników kontroli udzielania zamówień publicznych przez państwowe szkoły wyższe w latach 1999-2000. W wypowiedzi tej Prezes NIK przeprosił za nieuprawnione i krzywdzące uogólnienia dokonane przez niektórych pracowników Izby, a za nimi mediów o niedostatecznym przygotowaniu władz uczelni do fachowego zarządzania środkami publicznymi.
2. Stwierdzić należy, iż raport NIK wywołał bardzo liczne i zróżnicowane reakcje ze strony zainteresowanych środowisk; głównie w formie artykułów prasowych, wypowiedzi radiowych i telewizyjnych, ale także w formie bezpośrednich kontaktów z NIK.
   Większość autorów artykułów i wypowiedzi, a tym przedstawicieli środowisk akademickich, utożsamiała się z ocenami NIK, wskazywała na celowość objęcia kontrolą również innych obszarów działalności szkół wyższych, czy też wyrażała zadowolenie z faktu podjęcia problemu odpłatności za studia w uczelniach państwowych.
   Obok reakcji wspierającej ustalenia, oceny i wnioski NIK, były też głosy i reakcje polemiczne, a także zmierzające wręcz do zdewaluowania ustaleń kontroli i pomniejszenia rangi poruszanych przez NIK problemów. Te ostatnie pochodziły głównie od przedstawicieli kierownictw niektórych kontrolowanych uczelni państwowych.
   Warto zauważyć, że krytycy raportu NIK nie kwestionowali ustaleń kontroli i przytaczanych w nim faktów. Ostrze krytyki kierowano głównie na oceny i wnioski NIK zarzucając autorom informacji brak zrozumienia procesów zachodzących w uczelniach.
   Odnosząc się do wymienionych przez Pana Senatora przykładów dotyczących Uniwersytetu Jagiellońskiego pragnę zwrócić uwagę, że na uczelni tej najkorzystniej, z objętych kontrolą szkół, kształtował się wskaźnik liczby studentów przypadających na jednego nauczyciela akademickiego z tytułem profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego. Wskaźnik ten w 2001 r. wynosił 47, podczas gdy w niektórych kontrolowanych uczelniach zbliżał się a nawet przekraczał liczbę 200.
   Uczelnia ta należy także do nielicznych wyjątków, w których kontrola NIK stwierdziła troskę władz uczelni o rozwój naukowy młodych nauczycieli akademickich. O faktach tych piszemy w raporcie NIK odpowiednio na str. 46 i 44.
   Powyższym ocenom nie przeczy jednocześnie ustalenie, że przy wzroście liczby studentów UJ w latach 1997-2001 o ponad 34% liczba nauczycieli akademickich wzrosła tylko o 6,3%.
3. Cytowany przez Pana Senatora fragment wyroku Trybunału Konstytucyjnego odnoszący się do podstawy ustalania wysokości czesnego pobieranego od studentów studiów odpłatnych oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni stanowiły normę prawną na podstawie, której Izba dokonała kontrolnej oceny zasad ustalania opłat.
   Na str. 66 raportu NIK przytoczona została metodyka ustalania opłat zaproponowana przez komisję powołaną przez Senat UJ.
   Przyjęto w niej identyczny koszt kształcenia studenta na studiach dziennych i pozostałych w wysokości dotacji MEN na studentów nie płacących za studia (w 2000 r. - 5500 zł).
   Brak było w tej metodyce kalkulacji planowanych, czy ponoszonych kosztów na różnych wydziałach i formach studiów. Dodać należy, że wprowadzone i akceptowane przez Senat UJ opłaty za studia nie były odnoszone ani do planowanych, ani do średnich kosztów jednostkowych i kształtowały się od 1,5 tys. zł do 14 tys. zł rocznie na poszczególnych kierunkach, a np. na kierunku prawo oraz politologia i stosunki międzynarodowe, opłata na I roku wynosiła 5 tys. zł, a na latach wyższych 3 tys. zł. Zróżnicowanie to zdaniem kwestora tej uczelni nie miało ekonomicznego uzasadnienia (str. 33 raport NIK).
4. Na zakończenie pragnę poinformować Pana Senatora, że omawiany raport NIK był przedmiotem obrad Senackiej Komisji Nauki, Edukacji i Sportu w dniu 31 lipca 2002 r.
   W załączeniu przekazuję pismo Przewodniczącego Komisji Pana Senatora Mariana Żenkiewicza skierowane do Pani Minister Edukacji Narodowej i Sportu Krystyny Łybackiej oraz odpowiedź Pani Minister Na to pismo.
   W dniu 24 września br. na temat tego raportu obradowała Sejmowa Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży. Opinię tej Komisji przekazuję również w załączeniu.

Zbigniew Wesołowski