Warszawa, 17.10.2003 r.

Warszawa, 17.10.2003 r.

Odpowiadając na pierwsze pytanie postawione w oświadczeniu Pana Senatora dotyczące realizacji rządowego programu poprawy sytuacji w budownictwie, pragnę poinformować, iż wdrażając program pn. Infrastruktura - klucz do rozwoju Rząd przyjął i skierował do Sejmu szereg ustaw, dotyczących realizacji procesów inwestycyjnych w budownictwie, realizacji inwestycji mieszkaniowych na własność oraz budownictwa na wynajem. W wyniku prac parlamentarnych nad propozycjami rządowymi w ramach w/w programu, w bieżącym roku nastąpiły istotne zmiany w otoczeniu legislacyjnym sektora budowlanego.

Od dnia 8 stycznia br. obowiązują przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 2002 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów mieszkaniowych o stałej stopie procentowej, wprowadzające możliwość finansowania budowy mieszkań i inwestycji remontowych kredytem o stałym oprocentowaniu, z dopłatami ze środków budżetu państwa. W czasie, gdy powstały założenia programu, tj. w końcu 2001 roku, przeciętny poziom rynkowych stóp oprocentowania kredytów mieszkaniowych wynosił ponad 16%. Już wtedy rządowe plany uruchomienia programu kredytów o stałej stopie 9% były ważnym impulsem przyczyniającym się do wzrostu konkurencji na rynku produktów oferowanych przez banki. Dalsza weryfikacja parametrów ustawowych (stopniowe obniżanie poziomu stałej stropy procentowej na etapie prac nad ustawą oraz po wprowadzeniu programu) potwierdziła jedynie te obserwacje. W tym sensie można już dziś powiedzieć, iż rządowy program kredytów mieszkaniowych przyczynił się do zmiany sytuacji na rynku produktów oferowanych przez banki i spełnia - w sposób niewymierny - swoje zadanie związane ze zwiększeniem dostępności kredytów mieszkaniowych (różnica między oprocentowaniem rynkowym i preferencyjnym się zmniejsza - jest to naturalna konsekwencja ogólnego spadku stóp procentowych i wzrastającej konkurencji).

Efektem spadku stóp procentowych - skądinąd bardzo pożądanego - oraz wzrostu konkurencji na rynku produktów komercyjnych musiał być oczywiście niższy niż zakładano popyt na kredyt o stałej stopie. W tej sytuacji bowiem duża część potencjalnych kredytobiorców zainteresowała się kredytem udzielanym na warunkach komercyjnych. Kredyt o stałej stopie z założenia nie miał przy tym zastępować oferty banków komercyjnych w przypadku, gdyby stopy procentowe były już stosunkowo niskie. Skutkowałoby to niemal całkowitym zastąpieniem oferty rynku produktem dotowanym przez państwo, na długie lata zatrzymując rozwój opartego na konkurencji rynku kredytów mieszkaniowych. Docelowo to właśnie konkurencyjna działalność sektora bankowego powinna stanowić podstawowy czynnik wpływający na spadek rynkowych stóp oprocentowania kredytów mieszkaniowych, do czego przekonują zresztą również obecne obserwacje rynku. Z tego też powodu program kredytu o stałej stopie z założenia miał charakter czasowy (kredyty mają być udzielane do końca 2005 roku).

W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej i stabilnej sytuacji makroekonomicznej oprocentowanie kredytów mieszkaniowych o stopie procentowej ustalanej na stałym poziomie jedynie w okresie 10 lat wynosi przeciętnie 6,5-7%, zaś kredytów mieszkaniowych o stopie zmiennej przeciętnie 4,5-5,5% (np. Dania, Hiszpania, Holandia, Irlandia). Mając na względzie wysokie ryzyko walutowe związane z kredytami denominowanymi w walutach obcych, czego świadkami jesteśmy chociażby w ostatnim czasie, oraz proinflacyjne tendencje towarzyszące niestety najczęściej wzrostowi gospodarczemu, obserwowana w ostatnich latach tendencja obniżenia stóp oprocentowania kredytów bankowych może ulec zmianie. Tak więc kredyt udzielany w walucie krajowej, objęty gwarantowanym oprocentowaniem 6,5% stanowi nadal ważny składnik oferty kredytów mieszkaniowych.

Obecnie w Urzędzie Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast prowadzone są prace nad nowelizacją ustawy, związaną z wprowadzeniem takich zmian, które pozwoliłyby na dalszą obniżkę stałej stopy procentowej, zabezpieczając jednocześnie budżet państwa przed groźbą wystąpienia wysokich wydatków w kolejnych latach. Projekt nowelizacji przewiduje m.in. uzupełnienie katalogu dochodów oraz wydatków Funduszu Dopłat o pozycje umożliwiające dokonywanie przez Bank Gospodarstwa Krajowego transakcji mających na celu zabezpieczenie się przed ryzykiem zmiany poziomu stopy referencyjnej oraz poszerzenie zakresu przedmiotowego celów mieszkaniowych, których realizacja uprawnia do ubiegania się o kredyt mieszkaniowy, o remonty niewymagające uzyskania pozwolenia na budowę.

W latach 2001-2002 podjętych zostało szereg działań zapewniających środki na rozwój prowadzonej przez KFM akcji kredytowej (znaczne zwiększenie kwoty dotacji budżetowej, dokapitalizowanie Banku Gospodarstwa Krajowego, znaczące zwiększenie środków pozyskanych na rynkach kapitałowych - preferencyjne pożyczki zagraniczne i rynek wtórny wierzytelności KFM). Obecnie, ze względu na duże zainteresowanie tą formą zaspokajania potrzeb mieszkaniowych ze strony potencjalnych lokatorów oraz inwestorów, konieczne jest wprowadzenie zmian udrażniających system finansowania budowy mieszkań na wynajem i spółdzielczych lokatorskich oraz zapewniających długofalowy rozwój programu. Na zaawansowanym etapie prac legislacyjnych znajduje się projekt zmian w ustawie o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz - również związany z programem społecznego budownictwa czynszowego - projekt nowelizacji rozporządzenia określającego tryb i warunki udzielania kredytów ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego.

Do zmian proponowanych w ustawie z 26 października 1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego należą m. in. propozycje umożliwiające:

Propozycje zawarte z kolei w projekcie nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 lipca 2000 r. w sprawie warunków i trybu udzielania kredytów i pożyczek ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego pozwolą m.in. na znaczące skrócenie czasu trwania procedury uzyskania kredytu, w przypadkach wnioskodawców dysponujących dobrze przygotowaną dokumentacją, może ulec znacznemu skróceniu - nawet do 10 miesięcy.

Z inicjatywy Rządu w dniu 27 marca br. uchwalona została nowa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, której przepisy obowiązują od 11 lipca 2003 r. Wprowadzono tym samym podstawy prawne dla bardziej konsekwentnego i zdyscyplinowanego procesu planistycznego, zdefiniowała pojęcia z zakresu planowania przestrzennego i procedur planistycznych, uprościła oraz wyeliminowała z systemu prawa rozwiązania uznaniowe, oparte na dowolnej interpretacji przepisów, zintegrowała przepisy dotyczące planowania przestrzennego z przepisami innych ustaw, a także wprowadziła standaryzację dokumentów planistycznych w celu ich ujednolicenia i uzyskania wyższej jakości merytorycznej tych opracowań. Z kolei przyjęte przez Sejm w tym samym dniu zmiany w ustawie Prawo budowlane, uprościły procedury administracyjne, wprowadziły mechanizmy dyscyplinujące organy administracji publicznej, obowiązkowe kontrole obiektów oddawanych do użytkowania, a także możliwość legalizacji samowoli budowlanych. Dzięki tym zmianom doprecyzowano regulacje związane z prawidłowym przebiegiem procesu inwestycyjnego i regulacje dotyczące nadzoru nad rynkiem wyrobów budowlanych.

Od początku lat 90-tych nie ma w Polsce rozwiązań, które wspierałyby gminy w budowie lub pozyskiwaniu mieszkań przeznaczonych dla najuboższych. Problem dotyczy mieszkań socjalnych oraz miejsc czasowego pobytu osób, które znalazły się w skrajnie trudnej sytuacji, w tym przede wszystkim osób bezdomnych. W przypadku zastępczych mieszkań socjalnych deficyt takich zasobów w gminach ogranicza dodatkowo skalę innych inwestycji na rynku mieszkaniowym, ponieważ np. budowa przez prywatne osoby mieszkań na wynajem pociąga za sobą zbyt duże ryzyko związane z niemożnością znalezienia przez gminę dla niewypłacalnego najemcy mieszkania zastępczego. W tym zakresie przewiduje się uruchomienie już w 2004 roku systemowych rozwiązań zwiększających możliwości finansowania budowy lub pozyskiwania przez gminy mieszkań socjalnych. Obecnie prowadzone są prace nad przygotowaniem odpowiednich regulacji.

Udzielając odpowiedzi na pytanie drugie, dotyczące wzrostu kosztów spowodowanych podniesieniem stawki VAT do 22%, chciałbym na wstępie podkreślić, że Polska uzyskała prawo do stosowania w 4-letnim okresie przejściowym, tj. do dnia 31 grudnia 2007 r., obniżonej stawki VAT na sprzedaż obiektów budownictwa mieszkaniowego oraz usług budowlanych, remontowych i modernizacyjnych w mieszkalnictwie, nie świadczonych w ramach programu o charakterze socjalnym (w tym ostatnim przypadku przepisy prawa wspólnotowego umożliwiają wszystkim państwom członkowskim stosowanie stawki obniżonej). Takie rozwiązania zawarte już zostały w rządowym projekcie nowej ustawy o podatku od towarów i usług, która przewiduje, że od daty uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej do końca 2007 roku preferencyjna stawka podatku VAT będzie stosowana jak dotychczas do sprzedaży wszystkich nowych mieszkań i całości robót budowlanych w mieszkalnictwie. Zgodnie z projektem ustawy do końca kwietnia 2004 roku przedłużony zostałby termin określony obecnie w art. 51 obowiązującej ustawy, tj. przepisie na podstawie którego aktualnie sprzedaż mieszkań, usług budowlano-remontowych oraz materiałów budowlanych w mieszkalnictwie jest opublikowana na poziomie 7%. Oznacza to, że do maja 2004 r. również w stosunku do sprzedaży materiałów budowlanych byłaby nadal stosowana obniżona do 7% stawka podatku.

Z uwagi na brak praktycznej możliwości stosowania obniżonych stawek VAT na materiały budowlane tylko w odniesieniu do mieszkalnictwa zakres przedmiotowy wynegocjowanego okresu przejściowego na obniżony VAT nie objął sprzedaży materiałów budowlanych. Podniesienie stawki podatku od towarów i usług od sprzedaży materiałów budowlanych z obecnych 7% do 22% w znacznej mierze nie pociągnie jednak za sobą poważnego wzrostu ceny mieszkania dla odbiorcy końcowego (szczególny system rozliczenia VAT). W szczególności nie nastąpi wzrost odpowiadający różnicy pomiędzy stawkami (tj. 15 punktom procentowym). Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że wzrost ceny 1 mkw. powierzchni użytkowej mieszkania nie powinien przekroczyć 3-4%. Szacunki te dokonane zostały przy uwzględnieniu mechanizmu pomniejszania VAT należnego o naliczony. Nie odnoszą się więc one bezpośrednio do sytuacji indywidualnych inwestorów, którzy będą realizowali inwestycję mieszkaniową w tzw. systemie gospodarczym, tzn. inwestorów będących najczęściej ostatecznymi nabywcami materiałów budowlanych.

Od daty uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej do zakresu opodatkowania VAT będą musiały również zostać włączone działki budowlane. Wprowadzenie opodatkowania obrotu gruntami budowlanymi nie powinno jednak w istotny sposób pogorszyć warunków prowadzenia inwestycji mieszkaniowych. W świetle rządowego projektu ustawy o podatku od towarów i usług, sprzedaż gruntu związanego z domami lub lokalami mieszkalnymi będzie opodatkowana według tej samej stawki co sprzedaż samego domu lub lokalu, a więc stawką 7%. Ponadto udział gruntu w kosztach realizacji budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego jest na tyle niewielki, że spowodowany jego opodatkowaniem wzrost ceny mieszkań będzie bardzo mały. Z kolei w przypadku budownictwa jednorodzinnego realizowanego w systemie gospodarczym nabycie gruntu pod budowę najczęściej będzie obrotem nie podlegającym opodatkowaniu.

Uwzględniając powyższe informacje oraz odpowiadając na pytanie trzecie, dotyczące zamierzeń Rządu w zakresie złagodzenia restrykcji w budownictwie, uprzejmie informuję, że w resorcie infrastruktury opracowany został projekt ustawy, przewidujący wprowadzenie - wraz z dniem wejścia w życie nowej ustawy VAT - systemu rekompensaty inwestorom indywidualnym podwyższonego VAT na materiały budowlane. Projekt ten oparty był na koncepcji bezpośredniego zwrotu kwoty odpowiadającej skutkom podwyższenia podatku VAT na materiały budowlane z 7% do wysokości stawki podstawowej i został jeszcze w trakcie rządowych prac nad projektem nowej ustawy VAT przekazany do Ministerstwa Finansów, będąc wstępną pozycją rozwiązania problemu wzrostu stawki VAT na sprzedaż materiałów budowlanych. Z uwagi na równolegle prowadzone prace związane z reformą finansów publicznych państwa oraz groźbę nadużyć, w opinii Ministra Finansów wprowadzenie systemu "zwrotu bezpośredniego" nie jest jednak obecnie możliwe. Minister Finansów wystąpił już do Prezesa Rady Ministrów z prośbą o upoważnienie go do przygotowania nowych propozycji rozwiązań osłonowych łagodzących konsekwencje wzrostu VAT na materiały budowlane.

W przypadku przedsiębiorstw działających na rynku wprowadzenie szczególnych rozwiązań nie jest konieczne. Warto w tym miejscu podkreślić, iż podwyższenie stawki VAT na materiały budowlane nie powinno wpływać na konkurencyjność polskich przedsiębiorców produkujących materiały budowlane oraz firm budowlanych działających na rynku. Jedną z podstawowych zasad wspólnotowych jest bowiem zasada równej konkurencji, zgodnie z którą wszystkie przedsiębiorstwa powinny mieć zagwarantowane takie same warunki prowadzenia działalności gospodarczej.

W zakresie podatku VAT zastosowano takie rozwiązania, zgodnie z którymi usługi budowlane są obciążone podatkiem od towarów i usług według stawki obowiązującej w państwie, w którym usługi te są wykonywane (usługa budowlana wykonywana przez polskiego przedsiębiorcę np. w Niemczech będzie opodatkowana stawką podatku tam obowiązującą, natomiast usługa firmy niemieckiej w Polsce będzie opodatkowana wg stawki obowiązującej w Polsce). Podobne rozwiązania dotyczą transakcji kupna-sprzedaży towarów pomiędzy podatnikami podatku od towarów i usług, w wyniku której towary są wysyłane lub transportowane na terytorium innego państwa członkowskiego. Sprzedaż towarów w państwie "wysyłki", czyli wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów, będzie opodatkowana stawką podatku w wysokości 0%, natomiast w państwie, do którego materiały budowlane zostaną dostarczone, zastosowanie będzie miała stawka podatku tam obowiązująca. Niezależnie od tego przywóz materiałów budowlanych do Polski stanowiłby dodatkowo odrębną czynność również podlegającą opodatkowaniu VAT, zwiększając koszty takich transakcji. To podstawowe, chociaż nie jedyne czynniki wskazujące na brak realnych zagrożeń wzrostu stawki VAT na materiały budowlane dla konkurencyjności krajowych firm działających w tym obszarze rynku.

Z wyrazami szacunku

Marek Bryx