Warszawa, dnia 26 listopada 2003 r.

Pan Karol G., w sprawie którego wystąpił z oświadczeniem Pan Senator Grzegorz Matuszak, zwrócił się do Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o udostępnienie dokumentów/zapytanie o status pokrzywdzonego na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 1998 r. Nr 155, poz. 1016 z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o Instytucie Pamięci Narodowej". Według przepisów tego rodzaju, prawo wglądu do dokumentów przysługuje pokrzywdzonym, organom publicznym, funkcjonariuszom służb specjalnych, a w ograniczonym zakresie funkcjonariuszom, pracownikom lub współpracownikom organów bezpieczeństwa, po złożeniu przez nich oświadczenia o fakcie służby, pracy lub współpracy. Z uwagi na fakt, że Wnioskodawca nie jest organem publicznym, funkcjonariuszom służb specjalnych, nie złożył również wspomnianego powyżej oświadczenia, Instytut Pamięci Narodowej zobowiązany był ustalić, czy Wnioskodawca jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 6 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Dopiero bowiem uzyskanie przez Wnioskodawcę statusu pokrzywdzonego uprawniałoby Instytut Pamięci Narodowej do udostępnienia Wnioskodawcy dokumentów, o czym stanowią art. 30, 31, 32 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej.

Ustalenie, czy zainteresowany jest osobą pokrzywdzoną oparte jest o przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), zwanej dalej "Kpa", dotyczące wydawania zaświadczeń. Potwierdzenie bowiem stanu prawnego, iż wnioskodawca jest pokrzywdzonym w rozumieniu ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej następuje jedynie na podstawie posiadanych i dostępnych dokumentów zgromadzonych w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej. W przypadku ustalenia, że wnioskodawca jest pokrzywdzonym, co następuje poprzez wydanie wnioskodawcy zaświadczenia, uzyskuje on możliwość uzyskania wglądu w dokumenty. Zgodnie bowiem z art. 31 ust. 1 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, pokrzywdzonego albo osobę mu najbliższą informuje się o istnieniu w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej dotyczących go dokumentów oraz o sposobie uzyskania w nie wglądu. Udzielanie informacji następuje poprzez wydanie zainteresowanemu zaświadczenia. W przedmiotowej sprawie Wnioskodawcę - Karola G., poinformowano, że nie jest pokrzywdzonym, zaświadczeniem z dnia 13 lutego 2003 r.; w związku z tym faktem Wnioskodawcy nie przysługuje prawo dostępu do dokumentów, do którego na podstawie art. 30, 31, 32 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej uprawniony jest pokrzywdzony.

Mając na uwadze nadesłane przez Wnioskodawcę pisma Instytut Pamięci Narodowej wyjaśnił Wnioskodawcy, pismem z dnia 12 marca 2003 r. o sygn. BP III-028-126(3)02, że prawo wglądu do akt nie służy każdemu, a jedynie niektórym podmiotom, tj. pokrzywdzonym, organom publicznym, funkcjonariuszom służb specjalnych, a w ograniczonym zakresie funkcjonariuszom, pracownikom lub współpracownikom organów bezpieczeństwa; wskazując podmioty uprawnione do wglądu do akt Instytutu Pamięci Narodowej powołał się na postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 grudnia 2002 r. o sygn. akt II SAB 303/02, wyjaśniające że "postępowanie w tych sprawach prowadzi się wówczas według przepisów kpa, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej (art. 43) (...) ograniczany w drodze postanowienia zaskarżalnego zażaleniem, zgodnie z art. 74 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) może być jedynie udział wyżej wymienionych podmiotów.". Wspomniano również, przytaczając w/w postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego, że w sprawie, w której zostało wydane "skarżący nie uzyskał statusu pokrzywdzonego, ani nie jest organem publicznym, czy osobą wymienioną w art. 35 ustawy. Nie służy mu więc dostęp do akt sprawy, nie stosuje się do niego art. 74 § 2 kpa.". W odniesieniu do wniesionego "zażalenia" wyjaśniono, że nie może ono zostać rozpatrzone, gdyż według przepisów Kpa na zaświadczenie nie przysługuje środek odwoławczy. Ponadto wskazano przepisy, na podstawie których osoba nie posiadająca statusu pokrzywdzonego, może, jeśli spełnia określone przesłanki, uzyskać wgląd w akta i w jakim zakresie; Wnioskodawca nie zwrócił się jednak do Instytutu Pamięci Narodowej o udostępnienie mu dokumentów na podstawie wskazanych w tym piśmie przepisów.

W odpowiedzi na pismo Wnioskodawcy z dnia 17 maja 2003 r. Przewodniczący Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej wyjaśnił Wnioskodawcy pismem z dnia 26 czerwca 2003 r. o sygn. KI. 15/2003, że Kolegium nie posiada kompetencji do rozpatrzenia pisma jako skargi, wskazując jednak tryb, który może pozwolić Wnioskodawcy na kontrolę pod względem zgodności z prawem podejmowanych w jego sprawie działań. W piśmie ponownie wyjaśniono Wnioskodawcy, jakim podmiotom zgodnie z ustawą o Instytucie Pamięci Narodowej mogą zostać udostępnione dokumenty. Ponadto przypomniano, że zgodnie z art. 6 ust. 1 i 3 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej pokrzywdzonym nie jest osoba, która po tym jak organy bezpieczeństwa państwa zbierały o niej informacje na podstawie celowo gromadzonych danych, w tym w sposób tajny, została następnie funkcjonariuszem, pracownikiem lub współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa.

Ze względu na fakt, że regulujące kwestię wznowienia postępowania przepisy Kpa nie odnoszą się do zaświadczeń (instytucja ta ma zastosowanie do decyzji ostatecznych - art. 145 § 1 Kpa, oraz postanowień, od których przysługuje zażalenie - art. 126 Kpa) niniejsze pismo zgodnie, jak się wydaje, z oczekiwaniem Wnioskodawcy zostało potraktowane jako wniosek o wydanie zaświadczenia żądanej treści. Z uwagi jednak na fakt, że na podstawie posiadanych i dostępnych dokumentów zgromadzonych w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej wydane zostało w dniu 12 września 2003 r. postanowienie odmawiające wydania Wnioskodawcy zaświadczenia o żądanej treści.

Mając na uwadze opisane wyżej działania Instytutu Pamięci Narodowej, w tym jego łódzkiego Oddziału, trudno ustosunkować się do ogólnego stwierdzenia Pana Senatora Grzegorza Matuszaka, iż Instytut Pamięci Narodowej nie respektuje prawa. Jak bowiem wskazano w piśmie każde z podjętych przez Instytut Pamięci Narodowej działań opierało się na przepisach prawa, w szczególności zawartych w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej oraz w Kpa.

Należy wyjaśnić, że w czasie gdy do Instytutu Pamięci Narodowej wpłynęło oświadczenie Pana Senatora Grzegorza Matuszaka, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej rozpatrywał złożony przez Wnioskodawcę wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy od wspomnianego w oświadczeniu postanowienia Nr 6/03 z dnia 12 września 2003 r. We wniosku Wnioskodawca podniósł, że jego wniosek o udostępnienie dokumentów/zapytanie o status pokrzywdzonego na podstawie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej "(...) arbitralnie zakwalifikowano jako: 'żądanie osoby ubiegającej się o wydanie zaświadczenia', w rozumieniu art. 217 kpa?!" oraz że Instytut Pamięci Narodowej poprzez uniemożliwienie Wnioskodawcy dostępu do dokumentów narusza przepisy Kpa "w szczególności art. 6-10 i art. 73 - 74 kpa". Wnioskodawca zwrócił się zarazem o uchylenie postanowienia i orzeczenie, iż jako pokrzywdzonemu w rozumieniu art. 6 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej przysługuje mu prawo wglądu do dotyczących go dokumentów.

Pomimo niezadowolenia Wnioskodawcy z otrzymanego postanowienia Prezes Instytutu Pamięci Narodowej otrzymał je w mocy postanowieniem z dnia 5 listopada 2003 r. W uzasadnieniu do postanowienia dołożono jednak wszelkich starań, aby tym razem w sposób jak najbardziej wyczerpujący wyjaśnić przyczyny, dla których Prezes Instytutu Pamięci Narodowej nie mógł udostępnić Wnioskodawcy dokumentów na podstawie przepisów ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz przepisów art. 73 i 74 Kpa. W uzasadnieniu wskazano konkretne przepisy prawa, które nie pozwalają na udostępnienie dokumentów, przypomniano także o wydanym w podobnej sprawie, powołanym w niniejszym piśmie, postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przemawiającym za stanowiskiem prezentowanym w tym zakresie przez Instytut Pamięci Narodowej.

W odpowiedzi natomiast na zarzut Wnioskodawcy, że jego wniosek o udostępnienie dokumentów/zapytanie o status pokrzywdzonego na podstawie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej "(...) arbitralnie zakwalifikowano jako: 'żądanie osoby ubiegającej się o wydanie zaświadczenia', w rozumieniu art. 217 Kpa?!" wyjaśniono, że powodem wydania zaświadczenia jest fakt, że potwierdzenie stanu prawnego, iż zainteresowany jest pokrzywdzonym w rozumieniu ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej następuje jedynie na podstawie posiadanych i dostępnych dokumentów zgromadzonych w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej. Ponadto, dla sytuacji prawnej Wnioskodawcy nie ma znaczenia, czy o tym, że nie jest pokrzywdzonym zostanie poinformowany w drodze zaświadczenia, czy zwykłego zawiadomienia.

Trzeba zaznaczyć, że Wnioskodawca ma prawo zaskarżyć postanowienie z dnia 5 listopada 2003 r. do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który oceni podejmowane przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej działanie pod względem jego zgodności z prawem, opierając się na zgromadzonych w sprawie aktach - art. 21 i 38 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 z późn. zm.)

Z wyrazami szacunku

Leon Kieres