Warszawa, 05-06-20.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

odpowiadając na oświadczenie Pana Senatora Janusza Lorenza, złożone na 81. posiedzeniu Senatu, w sprawie programu stypendialnego dla uczniów pochodzących z rodzin popegeerowskich, uprzejmie informuję, że:

ustawą z dnia 16 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 281, poz. 2781) wprowadzony został nowy system pomocy materialnej dla uczniów. Powyższy akt prawny dodał do ustawy o systemie oświaty nowy rozdział 8a "Pomoc materialna dla uczniów", który w sposób szczegółowy określa zasady udzielania pomocy materialnej dla uczniów w postaci stypendium szkolnego, zasiłku szkolnego, stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendium Prezesa Rady Ministrów, stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Nowy model pomocy materialnej obejmuje:

1) pomoc materialną o charakterze socjalnym, tj. stypendia szkolne i zasiłki szkolne, realizowaną jako zadanie ciągłe. Powyższe formy realizują cel zmniejszenia różnic w dostępie do edukacji wynikających z trudnej sytuacji materialnej ucznia.

2) pomoc materialną o charakterze socjalnym i motywacyjnym, realizowaną w krótszych (zróżnicowanych) sekwencjach czasowych:

• jako rządowy program wyrównywania szans edukacyjnych;

• jako rządowy program wspierania, powstawania i realizacji regionalnych lub lokalnych programów wyrównywania szans edukacyjnych tworzonych przez jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe;

• jako rządowy program wspierania powstawania i realizacji regionalnych oraz lokalnych programów wspierania edukacji uczniów uzdolnionych, które tworzą jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe.

3) pomoc materialną o charakterze motywacyjnym, realizowaną jako zadnie ciągłe na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.), w znacznej mierze finansowaną z budżetu państwa.

Zgodnie z art. 90p ust. 1 ustawy o systemie oświaty udzielanie świadczeń pomocy materialnej dla uczniów o charakterze socjalnym stanowi zadanie własne gminy, na realizację którego gmina otrzymuje dofinansowanie (art. 90r ust. 1 ustawy). Oznacza to, że gminy mogą uzupełnić już istniejący system stypendialny środkami własnymi lub też opracować własne programy pomocy uczniom z wykorzystaniem środków własnych, wolontariatu oraz współpracy z organizacjami pożytku publicznego.

Przepisy ustawy o systemie oświaty nie zobowiązują gmin do przeznaczania na ten cel środków własnych, lecz do przygotowania gminnych regulaminów przyznawania pomocy materialnej dla uczniów, finansowanej z budżetu państwa.

Zgodnie z art. 90r ust. 1 ustawy o systemie oświaty środki na realizację świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym zostały zagwarantowane w budżecie państwa. W 2005 r. na realizację pomocy materialnej dla uczniów, w ustawie budżetowej, w rezerwie celowej nr 55 przeznaczono kwotę 242 500 000 zł.

Obok rozwiązań przyjętych w ustawie o systemie oświaty od 2004 roku istnieje możliwość uzyskania pomocy stypendialnej ze środków pomocowych Unii Europejskiej, które realizowane są w ramach Działania 2.2. "Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne" Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Działanie to przewiduje dwa rodzaje projektów stypendialnych:

• dla uczniów z obszarów wiejskich,

• dla studentów z obszarów zmarginalizowanych.

Uczestnikami projektów są uczniowie publicznych i niepublicznych szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego, pochodzący z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, z obszarów wiejskich (decyduje tu miejsce stałego zameldowania) oraz studenci pochodzący z obszarów zmarginalizowanych, w tym w szczególności z obszarów wiejskich i restrukturyzacji przemysłów oraz znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej. Definicja obszaru wiejskiego i zmarginalizowanego została podana w Uzupełnieniu ZPORR. Wysokość dochodu na osobę w rodzinie, uprawniająca do ubiegania się o stypendium w ramach ZPORR, jest zgodna z kwotą uprawniającą do korzystania ze świadczeń rodzinnych¹ i wynosi 504 zł. Projektodawcami w ramach działania 2.2. są powiaty oraz ich związki i porozumienia.

W okresie programowania na lata 2004 - 2006 na stypendia dla młodzieży wiejskiej przewidziano środki publiczne (tj. środki Europejskiego Funduszu Społecznego - EFS i budżetu państwa) w wysokości 151 mln euro (dofinansowanie z EFS stanowi ok. 70% wydatków kwalifikowalnych oraz ok. 30% środków pochodzi z budżetu państwa - rezerwa Ministra Edukacji Narodowej i Sportu przekazywana zgodnie z zasadami ustalanymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu²).

W 2005 roku na stypendia dla uczniów w ramach Działania 2.2. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu dysponuje kwotą 70 000 000 zł, która została przekazana poszczególnym wojewodom, po podziale środków pozostających w dyspozycji Ministra Gospodarki i Pracy, zgodnie z zapotrzebowaniem ujętym w Ramowych Planach Realizacji Działań na rok 2005.

Łącznie z dofinansowaniem z Europejskiego Funduszu Społecznego kwota środków przeznaczonych na pomoc materialną dla uczniów wiejskich, w tym dla dzieci byłych pracowników ppgr-ów wynosi w 2005 roku ok. 236 mln zł³.

O stypendia mogli ubiegać się uczniowie, którzy spełniali następujące kryteria:

• są dziećmi byłych pracowników ppgr,

• dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 532 zł (możliwe jest odstąpienie od tego kryterium w szczególnie uzasadnionych wypadkach, na wniosek ośrodków pomocy społecznej),

• zamieszkują na terenach wiejskich lub w miastach do 20 000 mieszkańców.

Pomiędzy rozwiązaniami przyjętymi w ustawie o systemie oświaty a programem Agencji Nieruchomości Rolnych istnieją wyraźne różnice. Przede wszystkim dotyczą one:

• kwoty dochodu uprawniającego do ubiegania się o stypendium - w przypadku ustawy o systemie oświaty jest to 316 zł na osobę w rodzinie, w programie ANR - 532 zł/na osobę w rodzinie,

• wysokości świadczeń stypendialnych - w ustawie o systemie oświaty jest to od 44,80 zł do 112 zł miesięcznie, Agencja wypłaca zaś świadczenia w wysokości 200 zł miesięcznie.

System pomocy materialnej dla uczniów - dzieci byłych pracowników ppgr - wyraźnie preferował tę grupę na tle innych uczniów, w szczególności w porównaniu z grupą uczniów z terenów wiejskich - zarówno w kwestii dostępu do pomocy, jak i jej wysokości, toteż jako działanie o stałym charakterze byłby niewłaściwy i wzbudzałby wiele kontrowersji wśród innych uczniów i ich rodziców.

Obecnie uczniowie będący dziećmi byłych pracowników ppgr są w pełni uprawnieni do korzystania z wszystkich dostępnych form pomocy stypendialnej, zarówno w oparciu o ustawę o systemie oświaty, jak i ZPORR, o ile spełniają kryteria zawarte w powyższych aktach prawnych.

Przyjęte dotychczas rozwiązania ustawowe w zakresie pomocy materialnej dla uczniów wyrównują szanse wszystkich dzieci do ubiegania się o pomoc materialną o charakterze edukacyjnym. Mogą z niej na równych prawach korzystać również dzieci z terenów wiejskich, w tym dzieci byłych pracowników ppgr, które spełniają kryteria określone w ustawie o systemie oświaty bądź w programie operacyjnym.

Celem zapewnienia płynnego przekazania istniejącego systemu stypendialnego prowadzonego przez ANR do systemu oświaty przedłużono wypłatę stypendiów przez Agencję do 30 czerwca 2005 r.

Wg szacunkowych danych przygotowanych przez ANR kontynuowanie stypendiów tylko dla uczniów objętych wcześniej programem stypendialnym do momentu ukończenia przez nich szkół średnich, wymaga zaangażowania w kolejnych latach następujących środków finansowych:

• 2005 r. 33,5 mln zł,

• 2006 r. 53,0 mln zł,

• 2007 r. 25,0 mln zł

• 2008 r. 5,8 mln zł

Oznacza to uszczuplenie dochodów budżetu państwa planowanych z tytułu wpłat ANR o ww. kwoty.

Obowiązujące rozwiązania ustawy o systemie oświaty nie przewidują możliwości wypłacania pomocy materialnej dla dzieci byłych pracowników państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej na zasadach przyjętych przez Agencję Nieruchomości Rolnych, różniących się od obowiązujących rozwiązań systemowych.

Gdyby jednak uznać, że regulamin przyznawania i realizacji stypendiów ANR mówił o ich przyznaniu do czasu ukończenia szkoły oraz biorąc pod uwagę ewentualne ograniczenie praw nabytych uczniów, którym stypendium już przyznano parlament musiałby rozważyć możliwość błyskawicznej nowelizacji ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, przywracając na okres przejściowy kompetencja Agencji Nieruchomości Rolnych w tym zakresie.

-------------