Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przedstawił stanowisko w związku z oświadczeniem senatora Janusza Lorenza, złożonym na 37. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 36):
Warszawa, dnia 2003.04.30
Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Marszałku,
Uprzejmie przedkładam stanowisko do przesłanego pismem z dnia 8 kwietnia br. znak: BPS/DSK-043-153-03 oświadczenia w sprawie trudnej sytuacji w rolnictwie złożonego przez Pana Senatora Janusza Lorenza podczas 37 posiedzenia Senatu RP w dniu 3 kwietnia 2003 r.
Niezmiernie ważna dla poprawy dochodowości polskiego rolnictwa, tj. spełnienia głównego postulatu rolników, jest modernizacja gospodarstw zarówno w kierunku poprawy jakości jak i zmniejszenia kosztów produkcji, a także zmiany w strukturze obszarowej i zatrudnieniowej. Istotnym warunkiem jest również powiązanie rozwoju rolnictwa i szeroko pojętym rozwojem wsi. Tylko bowiem kompleksowe, systemowe działania mogą zniwelować skutk
i wieloletnich zaniedbań w sektorze rolnym i przyczynić się do odczuwalnej poprawy warunków pracy i życia mieszkańców obszarów wiejskich. Priorytetowe cele w zakresie rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa zostały określone w styczniu 2002 r. w Strategii gospodarczej Rządu na 2002-2005 i są konsekwentnie w miarę możliwości realizowane.Mając na celu stabilizację rynku rolnego, obniżenie kosztów produkcji oraz pomoc w realizacji inwestycji w rolnictwie i jego otoczeniu Rząd w projekcie budżetu na 2003 r. wnioskował znaczne zwiększenie nakładów na rolnictwo. Decyzją Sejmu RP zabezpieczono w budżecie na 2003 r. środki w wysokości 6275,6 mln zł, tj. o 23,4% więcej niż w 2002 r. Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) przyznano na ten rok kwotę 15617,9
mln zł. Dodatkowo w budżecie zabezpieczono kwotę 630 mln zł na bony paliwowe dla rolników (w 2003 r. wartość bonu paliwowego przypadająca na 1 hektar użytków rolnych wynosi 44,80 zł).W 2003 r. zweryfikowane i rozszerzone zostały instrumenty polityki rolnej z 2002 r., z uwzględnieniem działań wynikających z podjętych ustaw sektorowych regulujących - na wzór Unii Europejskiej - poszczególne rynki rolne.
Do najważniejszych działań państwa w bieżącym roku należy:
- szeroka interwencja na rynku głównie produktów mleczarskich, żywca wieprzowego, zbóż w celu poprawy opłacalności produkcji rolniczej i dochodów rolników,
- udzielanie preferencyjnych kredytów obrotowych na zakup rzeczowych środków do produkcji rolniczej oraz na skup i przechowywania płodów rolnych,
- zapewnienie warunków do podejmowania inwestycji w rolnictwie oraz przetwórstwie rolno-spożywczym poprzez dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych,
- stosowanie dotacji do rolnictwa m. in. do postępu biologicznego, nawozów wapniowych, ochrony roślin, monitorowania jakości surowców rolnych, doradztwa rolniczego, zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, na utrzymanie urządzeń melioracji wodnych, do rolnictwa ekologicznego,
- tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej na wsi,
- poprawa edukacji na wsi, finansowanie szkoleń i kursów kwalifikacyjnych dla rolników i mieszkańców wsi.
Aktualnie przygotowywane są do wdrożenia w 2004 r. nowe instrumenty wsparcia rolnictwa (dopłaty bezpośrednie, szeroko stosowane dopłaty do przechowywania produktów, szczegółowe administrowanie obrotem towarami rolno-spożywczymi oraz współfinansowanie restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa), które nie burząc zachowań rynkowych, stabilizować będą rynek i wpływać na wzrost dochodów rolniczych.
Opracowane zostały programy wsparcia rolnictwa i rozwoju wisi, które po integracji finansowane będą z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (EAGGF). Polska otrzymała z Unii Europejskiej znaczące środki n
a ten cel.W ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, który jest częścią Wspólnej Polityki Rolnej (tzw. II-gi filar WPR finansowany z Sekcji Gwarancji EAGGF), podejmowane będą następujące działania:
wsparcie w formie dotacji gospodarstw położonych na obs
zarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (LFA), renty strukturalne, które w 80% finansowane będą z budżetu UE i w 20% z budżetu krajowego,
finansowanie programów rolnośrodowiskowych,
dotowanie zalesiania gruntów rolnych,
wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych,
wsparcie dostosowań gospodarstw rolnych do standardów wspólnotowych.
Ponadto w latach 2004-2006 współfinansowany będzie z funduszy strukturalnych (Sekcja Orientacji EAGGF) Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich obejmujący:
inwestycje w gospodarstwach rolnych,
poprawę przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych,
pomoc dla młodych rolników,
szkolenia,
scalanie gruntów,
gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi,
wsparcie doradztwa rolniczego,
odnowa wsi oraz zachowanie i odnowa dziedzictwa kulturowego,
różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolniczej w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów,
rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem.
Wymienione wyżej przykłady realizowanych i przewidzianych do realizacji od przyszłego roku działań jednoznacznie wskazują na ich systemowy charakter. Działania doraźne dotyczą przede wszystkim stabilizacji rynku rolnego (działania interwencyjne, ochrona przed nadmiernym lub nieuczciwym importem).
Chciałbym podkreślić, że skala i zakres interwencji na rynku rolnym, w zatwierdzonym przez Radę Ministrów w dniu 25 marca br. Rocznym programie działań interwencyjnych Agencji Rynku Rolnego na rok 2003, kilkakrotnie konsultowana była z przedstawicielami związków zawodowych i organizacji społeczno-zawodowych rolników oraz samorządu rolniczego.
Poziom cen na produkty rolne w Polsce, podobnie jak na całym świecie, kształtowany jest przez podaż i popyt a także poprzez wsparcie budżetowe. Aktualnie, gdy na podstawowych rynkach rolnych występuje wysoka produkcja (nadwyżki produkcyjne) i maleje popyt - ceny zaczynają spadać. Dla przeciwdziałania tej sytuacji i ochrony dochodów rolników stosowana jest interwencja państwa na rynku rolnym, jednak jest ona daleko niższa od możliwości występujących w krajach wysokorozwiniętych.
Wpływ na poziom cen ma z pewnością również wprowadzony w naszym kraju system różnicowania cen w zależności od jakości surowca (przy skupie interwencyjnym, w zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego). Z uwagi na podniesienie konkurencyjności polskich produktów odejście od stosowania norm jakościowych nie jest możliwe. Nie jest także możliwy powrót do urzędowego określania minimalnych cen skupu.
Na skutek niskich cen krajowych spadło zapotrzebowanie na towary importowane. Import towarów na podstawowych rynkach znacznie zmalał. W pierwszych dwóch miesiącach 2003 r. import wieprzowiny był o 44% niższy niż przed rokiem, przy ponad dwudziestokrotnie wyższym eksporcie; import mięsa drobiowego był o 7% niższy, przy eksporcie blisko dwukrotnie wyższym niż rok temu; import pszenicy był o 75% niższy, a kukurydzy o 86% mniejszy niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Utrzymało się ujemne saldo obrotów wszystkimi towarami rolno-spożywczymi, jednak stanowiło ono zaledwie 11% ujemnego ubiegłorocznego salda.
Poprzez określoną politykę w zakresie handlu zagranicznego (środki ochronne, stawki celne, opłaty celne dodatkowe, administrowanie kontyngentami) administracja państwowa wpływa pośrednio na dostosowanie wielkości importu towarów, szczególnie "wrażliwych", do aktualnej sytuacji rynkowej.
Handel towarami rolnymi ze wszystkimi krajami podlega zobowiązaniom traktatowym. Zobowiązania te to w pierwszej kolejności zobowiązania wobec Światowej Organizacji Handlu (WTO), następnie wynikające z Układu Europejskiego, Umowy CEFTA oraz umów o sferach wolnego handlu (SHW) zawartych z niektórymi krajami, takimi jak: Litwa, Łotwa, Estonia, Turcja, Izrael, Wyspy Owcze.
W ramach ww. umów międzynarodowych ustanowione zostały kontyngenty na import niektórych towarów rolnych po preferencyjnych stawkach celnych.
Z uwagi na przepisy GATT/WTO oraz Układu Europejskiego nie jest możliwe wstrzymanie importu. Jednakże, członkowie WTO mogą - w celu ochrony życia lub zdrowia ludzi, zwierząt i roślin - wprowadzić zakaz importu poszczególnych towarów w oparciu o Porozumienie WTO w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych. Wprowadzenie zakazu importu z tego tytułu umożliwiają również przepisy art. 35 Układu Europejskiego, art. 15 Umowy CEFTA oraz odpowiednie artykuły Umów SHW.
Pragnę poinformować, że zgodnie z zawartymi umowami międzynarodowymi import towarów rolnych z poszczególnych krajów czy kierunków, w sytuacji gdy powoduje on zakłócenia na rynku danego produktu, może być ograniczony np. poprzez:
wprowadzenie środków ochronnych w imporcie polegających na wycofaniu preferencyjnych stawek celnych. Aktualnie Polska utrzymuje środki ochronne w imporcie pszenicy, kukurydzy, koncentratu pomidorowego, cukru z Czech i Słowacji, masła i syropów cukrowych z Czech oraz jogurtów aromatyzowanych z Unii Europejskiej,
wprowadzenie opłat celnych dodatkowych w przypadku importu po cenach niższych od cen programu, lub przekroczenia wielkości progowej, umożliwiających ograniczenie importu większości wrażliwych towarów rolnych w sytuacji zakłóceń na rynku danego produktu.
W roku bieżącym ten instrument ochrony został wprowadzony w imporcie piskląt kurzych, ogórków świeżych i pomidorów świeżych.
Ochrona krajowego rynku przed importem realizowana jest również za pomocą takich instrumentów jak: stawki celne, administrowanie kontyngentami taryfowymi. Maksymalne stawki celne jakie mogą być stosowane w imporcie produktów rolnych określone są w polskiej liście koncesyjnej do WTO i są to w Taryfie celnej stawki konwencyjne. Polska przykładowo podniosła stawki celne w imporcie mięsa drobiowego do wysokości 60% minimum 0,6 EUR/kg, oraz do poziomu stawek konwencyjnych w imporcie mięsa wieprzowego, tj. do 76% maksimum 0,9 EUR/kg, a także masła do 102% maksimum 2,31 EUR/kg i pszenicy do poziomu 64% minimum 0,1 EUR/kg.
Aby import wrażliwych produktów rolnych, realizowany w ramach kontyngentów taryfowych, nie powodował zakłóceń na rynku, na wniosek Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wprowadzono w ramach ustanowionych kontyngentów na 2003 r.:
kwartalny podział: kontyngentów WTO dostępu do rynku m. in. na import mięsa wieprzowego, drobiowego, mleka, śmietany i masła; kontyngentów dla UE w odniesieniu m. in. do mięsa wieprzowego i ich przetworów, mięsa drobiowego oraz serów i twarogów, pszenicy i mieszanki żyta z pszenicą a także mąk (np. pszennej, żytnio-pszennej, kukurydzianej),
obowiązek pobierania kaucji w odniesieniu do importu towarów rolnych w ramach ww. kontyngentów,
transze, które określają maksymalną ilość towaru, jaką można uzyskać na jedno pozwolenie wydawane w ramach kontyngentów WTO dostępu do rynku m.in. na import mięsa wieprzowego, drobiowego, masła, pszenicy i mieszanki oraz z pszenicą oraz w ramach kontyngentów ustanowionych dla UE na import mięsa wieprzowego i jego przetworów, pszenicy i mieszanki żyta z pszenicą.
Należy zaznaczyć, że Polska monitoruje import większości produktów rolnych w ramach automatycznej rejestracji przywozu. Monitorowanie importu jest niezbędne do podjęcia działań mających na celu zwiększenie ochrony rynku, np. poprzez wprowadzenie omówionych wyżej środków ochronnych czy opłat celnych dodatkowych.
Od momentu akcesji polski rynek rolny włączony zostanie do Jednolitego Rynku Europejskiego. W odniesieniu do niektórych produktów rolnych, jak np. zboża, ochrona celna w imporcie z krajów trzecich ulegnie zwiększeniu. Dodatkowo polski rynek, podobnie jak rynek pozostałych państw członkowskich, będzie chroniony specyficznymi mechanizmami, jak ceny wejścia oraz minimalne ceny importowe w odniesieniu do niektórych owoców i warzyw. Należy zaznaczyć, że w UE funkcjonuje sprawny system ochrony rynków wspólnotowych przed nadmiernym importem lub nieuczciwą konkurencją. Na wniosek poszczególnych państw członkowskich UE w szerokim zakresie wykorzystuje postępowania ochronne i antydumpingowe.
Odnośnie kontraktacji chciałbym poinformować, że umowa kontraktacyjna, tak jak umowa sprzedaży, jest umową cywilno-prawną regulowaną przepisami Kodeksu cywilnego. Zawieranie umów kontraktacyjnych z rolnikami przez zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego odbywa się na zasadach dobrowolności. Ustalony w umowie stosunek prawny obejmuje nie tylko obrót towarowy, ale i proces produkcji (art. 613 § 1 k.c.). Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odbierać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić określone świadczenia dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia. Zważywszy na charakter umów kontraktacyjnych administracyjne nałożenie obowiązku zawierania takich umów nie jest możliwe.
Niemniej jednak Rząd stwarza warunki sprzyjające zwiększeniu znaczenia producentów na rynku rolnym. Przykładem może być:
- wiązanie pomocy publicznej dla rolnictwa i przetwórstwa z rozwojem trwałych więzi pomiędzy zakładami przetwórczymi a producentami rolnymi (jednym z warunków stawianych podmiotom ubiegającym się o preferencyjne kredyty branżowe związane z restrukturyzacją i modernizacją przemysłu przetwórczego, jest udokumentowanie sposobu pozyskiwania surowca do produkcji w postaci długoletnich umów kontraktacyjnych),
- umacnianie różnych form współdziałania producentów, czemu służyć będzie ustawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach odnosząca się między innymi do powiązań umowami kontraktacyjnymi grup i związków rolników z odbiorcami produktów rolnych, koncentracji podaży oraz organizowania sprzedaży produktów rolnych,
- wprowadzenie w Programie SAPARD (w działaniu dotyczącym poprawy przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych) zapisu o preferencyjnym wyborze i wsparciu tych inwestycji, które:
stymulują tworzenie i umacnianie powiązań kooperacyjnych pomiędzy producentami rolnymi a odbiorcami produktów rolnych oraz wpływają na modernizację bazy surowcowej
prowadzone są przez zakłady przetwórcze posiadające długoterminowe umowy na zakup surowca od producentów oraz przez grupy producentów posiadające kontakty na zbyt produktów,
- zwiększanie udziału rolników w zorganizowanych formach handlu rolnego, tj. w giełdach i rynkach hurtowych.
Mając na względzie obecną trudną sytuację ekonomiczną rolników, w odniesieniu do kredytów udzielonych na postawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1996 r. w sprawie szczegółowych kierunków działań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz sposobów ich realizacji (Dz.U. Nr 16, poz. 82 z późn. zm.), banki zostały upoważnione do stosowania prolongat spłat rat tych kredytów w ramach ustaleń zawartych w umowach pomiędzy Agencją i bankami dotyczących stosowania dopłat do oprocentowania kredytów bankowych. Natomiast w przypadku rolników poszkodowanych w wyniku klęsk żywiołowych, Kierownictwo Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ostatnich latach kilkakrotnie wprowadzało dodatkowe preferencje polegające na wydłużeniu okresu stosowania przez AriMR dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów klęskowych, w szczególności w odniesieniu do gospodarstw, w których powtarzały się klęski żywiołowe.
W dniu 25 marca br. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (nad projektem ustawy trwają już prace w Parlamencie). Nowelizacja ustawy ma umożliwić Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa umarzanie, rozkładanie na raty lub odraczanie terminu spłat wierzytelności Agencji, dotyczących środków Funduszu Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa. Chodzi tu o wierzytelności, których odzyskanie nie jest możliwe lub zagraża egzystencji dłużnika.
Sprawą budzącą wciąż niepokój wśród rolników, poruszaną także w oświadczeniu Pana Senatora, jest sprzedaż ziemi cudzoziemcom. Aczkolwiek wyjaśnienia w tej kwestii były już wielokrotnie prezentowane przy różnych okazjach - pozwolę sobie przytoczyć kilka danych na ten temat.
Problematykę obrotu nieruchomościami z udziałem cudzoziemców regulują przepisy ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jednolity tekst (Dz.U. z 1996 r. Nr 54, poz. 245 z późn. zm.). Zgodnie z polskim ustawodawstwem "cudzoziemiec" to: osoba fizyczna nie posiadająca obywatelstwa polskiego, osoba prawna mająca siedzibę za granicą lub osoba prawna z siedzibą na terenie Polski, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez cudzoziemca. W przypadku spółki prawa handlowego za kontrolowaną uważa się spółkę, w której cudzoziemiec lub cudzoziemcy mają pozycję dominującą. Na zakup gruntów oraz na nabycie lub objęcie udziałów lub akcji w spółce handlowej będącej właścicielem lub użytkownikiem wieczystym gruntów przez cudzoziemców wymagane jest zezwolenie. Zezwolenia na nabycie gruntów wydawane są przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, a w przypadku nieruchomości rolnych również Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Minister Rolnictwa wydaje zgodę, o której mowa, jeżeli samorząd gminy oraz miejscowy samorząd rolniczy nie sprzeciwił się tej decyzji.
Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa od początku swojego funkcjonowania do końca grudnia 2002 r. zawarła z cudzoziemcami 99 umów sprzedaży nieruchomości o łącznej powierzchni 747 ha. Według danych szacunkowych podmioty z udziałem zagranicznym nie będące cudzoziemcami zakupiły od Agencji w omawianym okresie nieruchomości o powierzchni 38,7 tys. ha.
Powyższe dane wskazują, że grunty rolne nabywane przez cudzoziemców stanowią niewielkie powierzchnie.
Należy podkreślić, że działalność Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji dotycząca realizacji przepisów ustawy podlega kontroli, podlegającej na ocenie polityki państwa w zakresie obrotu nieruchomości z udziałem cudzoziemców. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji ma obowiązek corocznego przedkładania Sejmowi RP sprawozdania w tym zakresie.
Mam nadzieję, że przedstawione wyjaśnienia do zgłoszonych przez Pana Senatora problemów oraz syntetyczna informacja o podejmowanych działaniach na rzecz poprawy sytuacji w rolnictwie i na wsi pozwolą na obiektywną ocenę realizowanych przez Rząd zadań w tym zakresie. Chciałbym zapewnić, że na organizowanych licznie spotkaniach na terenie całej Polski przekazywane są rzetelne informacje nie tylko na temat aktualnej sytuacji w rolnictwie i jego otoczeniu ale również o warunkach na jakich dokonywać się będzie dalszy rozwój wsi i rolnictwa po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Resort rolnictwa włączył się aktywnie w proces informowania o ustaleniach Traktatu Akcesyjnego, szansach i zagrożeniach jakie wynikają dla polskich rolników po integracji z Unią Europejską.
Zdaniem moim, istotna poprawa warunków funkcjonowania rolnictwa nastąpi po akcesji i wynikać będzie zarówno z większego dopływu środków wsparcia jak i stabilizacji rynku rolnego.
Z poważaniem
Z up. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
SEKRETARZ STANU
Wojciech Olejniczak