Warszawa, 2005-04-11

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

odpowiadając na oświadczenie Pana Senatora Zygmunta Cybulskiego w sprawie możliwości realizowania zadań w zakresie udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym i motywacyjnym dla uczniów uprzejmie wyjaśniam.

Zgodnie z ustawą z dnia 16 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 281, poz. 2781) wprowadzony został nowy, systemowy model pomocy materialnej dla uczniów. Powyższy akt prawny dodał do ustawy o systemie oświaty nowy rozdział 8a "Pomoc materialna dla uczniów", który w sposób szczegółowy określa zasady udzielania pomocy materialnej dla uczniów w postaci stypendium szkolnego, zasiłku szkolnego, stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendium Prezesa Rady Ministrów, stypendium ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Zgodnie z art. 90r pkt 2 ustawy o systemie oświaty środki na realizację stypendiów zostały zagwarantowane w ustawie budżetowej na 2005 r. w rezerwie celowej nr 55 "Narodowy Program Stypendialny". W 2005 roku na ten cel przeznaczono kwotę 242.500.000 zł.

Kwota powyższej dotacji celowej została wyliczona dla poszczególnych gmin zgodnie z algorytmem zamieszczonym w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 22 lutego 2005 r. w sprawie terminów przekazania dotacji celowej gminom na dofinansowanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym oraz sposobu ustalania wysokości tej dotacji. (Dz.U. z 2005 r. Nr 36, poz. 319). Dane, na podstawie, których dokonano wyliczenia kwoty dotacji dla gmin pochodzą z Ministerstwa Finansów, Głównego Urzędu Statystycznego oraz odpowiednich departamentów urzędów wojewódzkich. Dane te dotyczą roku 2004.

Jednocześnie chciałbym zwrócić uwagę Pana Senatora na fakt, że zgodnie z art. 90p ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) udzielanie świadczeń pomocy materialnej dla uczniów o charakterze socjalnym stanowi zadanie własne gminy, na realizację którego gmina otrzymuje dofinansowanie (art. 90r ust. 1 ustawy). Przepisy ustawy nie zobowiązują gmin do przeznaczania na ten cel środków własnych, lecz do przygotowania gminnych regulaminów przyznawania pomocy materialnej dla uczniów, finansowanej z budżetu państwa.

Zgodnie z art. 90g ust. 1 szkoła może udzielać stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe. Stypendium to przyznaje dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, w ramach środków przyznanych przez organ prowadzący na ten cel w budżecie szkoły. Stypendia te są zatem wypłacane fakultatywnie w zależności od decyzji organu prowadzącego szkołę.

Opracowanie gminnego regulaminu udzielania pomocy materialnej uczniom ma na celu umożliwienie udzielania pomocy edukacyjnej uczniom najbardziej potrzebującym takiego wsparcia w danym środowisku lokalnym.

Osiągnięcie tego celu będzie możliwe tylko w sytuacji bardzo dobrego zdiagnozowania potrzeb własnego środowiska przez samorząd gminy przy zintegrowanej współpracy odpowiednich jednostek organizacyjnych samorządu (szkół, ośrodka pomocy społecznej), jak również organizacji pożytku publicznego oraz wolontariatu.

Regulamin, przygotowany przez gminę powinien w swoje konstrukcji zawierać elastyczne mechanizmy udzielania pomocy edukacyjnej dla uczniów, które zapisane zostały w ustawie o systemie oświaty, a tym samym umożliwiać optymalne wykorzystanie środków finansowych przeznaczonych w budżecie państwa na ten cel.

Jednym z tych mechanizmów jest wysokość kwoty uprawniającej do ubiegania się o pomoc edukacyjną (art. 90d ust. 7 ustawy o systemie oświaty). Miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia, umożliwiająca ubieganie się o tę pomoc nie może przekroczyć 316 złotych. Nie jest uzasadnione traktowanie pojęć "uprawniony do ubiegania się o pomoc" i "uprawnionych do otrzymania pomocy" jako tożsamych. Następnym jest wartość pomocy (wahająca się od 44,80 zł do 112 zł). Trzecim jest czas, na jaki można przyznawać pomoc: od jednego miesiąca do dziesięciu miesięcy w przypadku uczniów lub od jednego miesiąca do dziewięciu miesięcy w przypadku słuchaczy kolegiów. Kolejnym mechanizmem jest możliwość zróżnicowania częstotliwości udzielania pomocy - może ona być realizowana w okresach innych niż miesięcznie lub jednorazowo w zależności od rzeczywistych potrzeb edukacyjnych ucznia. Dalszy mechanizm to przestrzeganie celowego i edukacyjnego charakteru stypendiów szkolnych, przeznaczonych wyłącznie na zaspokajanie potrzeb edukacyjnych uczniów.

Gminny regulamin udzielania pomocy materialnej uczniom powinien uwzględniać i stosować powyższe mechanizmy celem optymalnego wykorzystania przeznaczonych na ten cel środków budżetowych.

Przedstawiony w oświadczeniu Pana Senatora sposób określania skali potrzeb edukacyjnych oraz ich weryfikacji przez gminy nie jest adekwatny do przepisów ustawy o systemie oświaty, a raczej do wcześniej znanych tzw. "ustaw socjalnych" (o pomocy społecznej i o świadczeniach rodzinnych), w których każdy wnioskodawca spełniający kryterium dochodowe otrzymywał wsparcie finansowe.

Zadanie udzielania pomocy materialnej uczniom nie jest zadaniem nowym. Do 31 grudnia 2004 r. było realizowane na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 1993 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości pomocy materialnej dla uczniów (Dz.U. Nr 74, poz. 350, z późn. zm.), w którym określono szczegółowe zasady korzystania przez uczniów z pomocy materialnej. Jednakże zasięg realizacji tego zdania był niewielki. W ostatnich dwóch latach wszystkie samorządy przeznaczały rocznie kwotę łącznie ok. 10 mln zł na jego realizację. Na 2005 r. zaplanowano w budżecie państwa kwotę 242,5 mln zł, celem przekazania samorządom w formie dotacji na udzielanie pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów. Kwota ta, w połączeniu z właściwym zaadresowaniem pomocy edukacyjnej przez samorządy, umożliwi podjęcie ogólnokrajowych działań służących przełamywaniu barier edukacyjnych utrudniających przechodzenie na wyższe poziomy edukacji uczniom pochodzących z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej.

Mam nadzieję, że przedstawione wyjaśnienia dokładnie ukazują zmiany wprowadzone w ustawie o systemie oświaty w zakresie udzielania pomocy materialnej dla uczniów oraz mechanizmy, którymi powinny posługiwać się jednostki samorządu terytorialnego, aby udzielona pomoc trafiała do uczniów, którym jest ona najbardziej potrzebna.

Proszę o przyjęcie warunków szacunku

wz. MINISTRA

PODSEKRETARZ STANU

Henryk Gołębiewski