Informację w związku z oświadczeniem senatora Januarego Bienia, złożonym na 34. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 33), przekazał Rzecznik Praw Obywatelskich:
Warszawa, dnia 13 maja 2003 r.
Pan
Prof. Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Marszałku,
W nawiązaniu do poprzedniej korespondencji uprzejmie przedstawiam Panu Marszałkowi moje stanowisko wobec przedłożonych przez Pana Senatora Januarego Bienia wątpliwości, dotyczących problemu ochrony praw pokrzywdzonych w postępowaniu karnym, w świetle unormowania zawartego w art. 184 Kpk.
Unormowanie to, mające zagwarantować świadkowi bezpieczeństwo, mieści się w szeroko pojętej sferze ochrony praw osób pokrzywdzonych przestępstwem w procesie karnym. Istotna jest zatem możliwość zaskarżenia przez świadka-pokrzywdzonego decyzji Prokuratora o odmowie zachowania w tajemnicy danych osobowych świadka.
Na gruncie obecnie obowiązującego uregulowania w tej materii, brak jest wprawdzie wyraźnego wymogu, aby odmowna decyzja prokuratora miała formę postanowienia, jednak wniosek, co do wymogu zachowania takiej formy decyzji procesowej można wywieść z treści art. 184 § 1 i § 5 Kpk.
Niezależnie od rozważań dotyczących formy rozstrzygnięcia w omawianej kwestii, zagadnienie jego zaskarżalności przez świadka (pokrzywdzonego), należałoby usytuować na płaszczyźnie przepisów procedury karnej, przewidujących możliwość wnoszenia zażaleń na zarządzenia względnie postanowienia prokuratora zapadłe w toku śledztwa lub dochodzenia.
W mojej ocenie, przyjmując za podstawę wykładnię systemową, w obowiązującym obecnie prawie procesowym, przepisem stwarzającym możliwość wniesienia zażalenia na zapadłe w przedmiocie odmowy przyznania statusu "świadka" incognito" zarządzenie, względnie postanowienie prokuratora, jest art. 302 § 1 Kpk.
Uznanie, iż powołany przepis stwarza możliwość wniesienia zażalenia na przedmiotową decyzję prokuratora wydaje się oczywiste w sytuacji, gdy świadek, któremu odmówiono przewidzianej w art. 184 Kpk ochrony nie jest jednocześnie pokrzywdzonym (nie jest on wówczas - ex lege - stroną postępowania przygotowawczego).
W sytuacji zaś, gdy osoba ubiegająca się o przyznanie statusu "świadka" incoginto, jednocześnie korzysta z uprawnień pokrzywdzonego, podstawę do przyznania mu prawa do zaskarżenia zapadłej w tej materii decyzji prokuratora może stanowić art. 465 § 1 Kpk oraz art. 466 § 1 Kpk w związku z art. 459 § 3 Kpk.
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, iż przepis art. 184 § 5 Kpk, w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych, (która wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2003 r.), stanowi expressis verbis, iż na postanowienie prokuratora w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka - zażalenie przysługuje także świadkowi.
Ogólne sformułowanie, iż zażalenie przysługuje na postanowienie w sprawie zachowania w tajemnicy pewnych danych, w moim przekonaniu oznacza, iż ustawodawca przyjął w znowelizowanym przepisie możliwość wniesienia środka odwoławczego zarówno na pozytywne jak i negatywne rozstrzygnięcie w tej materii i to zarówno świadkowi będącemu pokrzywdzonym w sprawie jak i osobie nie mającej takiego statusu.
A zatem, w mojej ocenie, istnieją wystarczające podstawy do przyjęcia, na gruncie znowelizowanego art. 184 § 5 Kpk i to bez odwoływania się do innych niż semantyczna reguł wykładni, że przepis ten stwarza możliwość szerokiego, zarówno podmiotowego jak i przedmiotowego, zakresu zaskarżenia decyzji właściwego organu w przedmiocie utajnienia okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka.
Powyższe racje przemawiają za uznaniem, iż przepis art. 184 § 5 Kpk zarówno w brzmieniu obecnie obowiązującym jak i po jego nowelizacji, odzwierciedla dążenie Państwa do wzmocnienia praw osób pokrzywdzonych przestępstwem w toku procesu i zapewnienia im większego bezpieczeństwa.
Dlatego też - w mojej ocenie - formułowanie dalej idących postulatów zmian prawa procesowego w tym zakresie, nie wydaje się obecnie nieodzowne.
Z wyrazami szacunku
Andrzej Zoll