Warszawa, dnia 27 maja 2002 r.

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 63, poz. 635) nadała nowe brzmienie przepisowi art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Od dnia 23 września 2001 r. przepis ten stanowi, iż gmina, związek międzygminny, powiat, związek powiatów oraz samorząd województwa nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych, z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez nie działalności gospodarczej oraz spraw w postępowaniu wieczystoksięgowym.

Powyższa zmiana była wyrazem przekonania ustawodawcy, iż w postępowaniu wieczystoksięgowym wszystkie podmioty obrotu nieruchomościami powinny być traktowane w sposób jednakowy. Stosowanie zwolnienia od kosztów wobec jednostek samorządu rejestrujących przysługujące im prawa majątkowe, nie znajduje ekonomicznego uzasadnienia. Utrzymanie w art. 8 ust. 1 ustawy zwolnienia Skarbu Państwa z obowiązku uiszczania opłat sądowych nie jest wynikiem nieusprawiedliwionej nierówności w traktowaniu podmiotów. Należy mieć na uwadze, że wszelkie dochody wymiaru sprawiedliwości - w tym opłaty sądowe w sprawach wieczystoksięgowych - stanowią dochód Skarbu Państwa, stąd obowiązek uiszczania opłat sądowych stwarzałby zobowiązanie Skarbu Państwa wobec samego siebie. Koszty funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości ponosi wyłącznie Skarb Państwa.

Okoliczność, iż jednostki samorządu realizują nałożone na nie ustawami zadania w interesie publicznym, co niekiedy wiąże się z dokonywaniem wpisów w księdze wieczystej, nie uzasadnia odstępstwa od zasady równego traktowania wszystkich podmiotów w postępowaniu wieczystoksięgowym. Zadania te jednostki samorządu realizują, gospodarując mieniem przekazanym im nieodpłatnie przez Skarb Państwa, który jednocześnie przejął na siebie część kosztów.

W pierwszym etapie tworzenia jednostek samorządu, udzielono zwolnienia od opłat sądowych (art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych - Dz. U. Nr 32, poz. 191 z późn. zm.). Kolejny etap wiązał się ze zwolnieniem jednostek samorządu od kosztów uregulowania stanu prawnego przekazywanego mienia (art. 63 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną - Dz. U. Nr 133, poz. 872 z późn. zm.). Przy rejestracji w księgach wieczystych praw majątkowych, uzyskanych na podstawie tej ustawy, jednostki samorządu nie korzystają ze zwolnienia od opłat, jednak wnioski o wpis są rozłożone w czasie i ich liczba będzie się zmniejszać. Od chwili wejścia w życie ustawy, jednostki samorządu są uprawnione do czerpania pożytków z niej wynikających. Obowiązek dokonania wpisu do księgi wieczystej powstaje z chwilą uprawomocnienia się deklaratoryjnej decyzji wojewody.

Prawidłowa gospodarka uzyskanym nieodpłatnie mieniem, powinna umożliwiać jednostkom samorządu terytorialnego realizację nałożonych na nie zadań publicznych. Należy przyjąć, że jeśli realizacja zadań publicznych wiąże się z rejestracją praw w księdze wieczystej, wówczas jednostka samorządu - w ramach prawidłowej gospodarki swoim majątkiem - powinna zadbać o zabezpieczenie środków na ten cel. Nieodpłatne przekazanie mienia stworzyło jednostkom samorządu taką możliwość. Dotyczy to również kosztów wpisu hipotek przymusowych co do zobowiązań lub zaległości podatkowych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 z późn. zm.), w sprawach, w których przewodniczący jednostki samorządu terytorialnego, jako organ podatkowy, prowadzi postępowanie zmierzające do ściągnięcia należnego tej jednostce podatku. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że część dochodów jednostek samorządu terytorialnego stanowią wpływy z podatków pobierane przez urząd skarbowy i przekazywane na rachunek budżetu jednostki samorządu. Skarb Państwa nie żąda zwrotu jakichkolwiek kosztów za dokonane operacje.

Odnosząc się do kwestii zmian dokonanych w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tj. Dz. U. z 1991 r., Nr 36, poz. 161 z późn. zm.), które m.in. rozszerzyły kompetencje urzędów skarbowych do prowadzenia egzekucji administracyjnej z nieruchomości, należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 19 przywołanej ustawy, organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych jest naczelnik urzędu skarbowego. Zastrzega się m.in., że właściwy organ gminy o statusie miasta, wymienionej w odrębnych przepisach, oraz gminy wchodzącej w skład powiatu warszawskiego, jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości.

Ustawą z dnia 6 września 2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 1368), dokonano obszernej nowelizacji ustawy.

Zwykłe kwoty zaległości z tytułu podatków i opłat lokalnych, zwłaszcza przypadających od osób fizycznych, są nieznaczne w porównaniu do wartości nieruchomości, z której miałaby być prowadzona egzekucja. Powierzenie gminom tego środka egzekucyjnego byłoby niecelowe. W sytuacji, gdy kwota wierzytelności gminy pozwalałaby na wszczęcie egzekucji z nieruchomości, wówczas - z uwagi na okoliczność, iż z reguły zobowiązany posiadający zaległości z tytułu podatków i opłat lokalnych zalega również z płatnością innych zobowiązań (z tytułu podatków stanowiących dochód budżetu państwa, jak również z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne) - konsekwencją stosowania tego środka egzekucyjnego przez gminy byłoby dochodzenie do zbiegów egzekucji z naczelnikami urzędów skarbowych.

Należy ponadto podkreślić, że powierzenie prowadzenia egzekucji z nieruchomości naczelnikom urzędów skarbowych nie pozbawiło gmin prawa do uzyskania zaspokojenia należności z tytułu podatków i opłat z kwoty uzyskanej z egzekucji z nieruchomości prowadzonej przez komornika sądowego, bez konieczności nadawania tytułom wykonawczym klauzuli wykonalności. Zgodnie z dyspozycją art. 954 kodeksu postępowania cywilnego, podatki i inne daniny publiczne należne na dzień licytacji, zgłoszone przez organy gminy do komornika sądowego, podlegają zaspokojeniu z kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości w trybie egzekucji sądowej. Nie ma zatem potrzeby przyłączania się przez organy gmin do egzekucji prowadzonej przez komornika sądowego.

Korzystając z przedstawionych wyżej możliwości uzyskania zaspokojenia swoich należności, gmina nie ponosi kosztów postępowania egzekucyjnego.

Trzeba również podkreślić, że wprowadzone do ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w art. 115 regulacje dotyczące podziału kwoty z egzekucji z nieruchomości, sytuują należności podatkowe gmin na takiej samej pozycji, jak w przepisach art. 1025 k.p.c. Niezależnie zatem od trybu, w jakim zostanie dokonana egzekucyjna sprzedaż nieruchomości, zaspokojenie gmin jako wierzycieli należności podatkowych, zostanie dokonane na takich samych zasadach.

Ustosunkowując się do podniesionej w oświadczeniu kwestii przejmowania łącznego prowadzenia egzekucji - w przypadku wystąpienia zbiegu egzekucji administracyjnej do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego prowadzonej przez różne organy egzekucyjne określone w art. 19 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - przez naczelnika urzędu skarbowego, uprzejmie wyjaśniam, że przyjęcie powyższego rozwiązania wynika z konieczności ujednolicenia postępowania w takich przypadkach.

Zakres uprawnień poszczególnych organów egzekucyjnych, wymienionych w art. 19 § 2-8 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, do prowadzenia egzekucji na początek należności pieniężnych stanowiących ich dochód, jest różny. Przyjęcie stopnia zaawansowania realizacji określonego środka egzekucyjnego przez poszczególne organy egzekucyjne, za kryterium wyznaczania organu właściwego do łącznego prowadzenia egzekucji, wymagałoby przede wszystkim ustalenia, który organ byłby właściwy do dokonywania takiej oceny. W przypadku przyjęcia stopnia zaawansowania czynności, za kryterium wyznaczania organu właściwego łącznego prowadzenia egzekucji, w sytuacji stosowania przez organy jednocześnie zróżnicowanych środków egzekucyjnych, egzekucja na początek określonej należności byłaby prowadzona przez kilka organów, co uniemożliwiałoby praktycznie jakąkolwiek kontrolę realizacji tytułów wykonawczych.

Naczelnicy urzędów skarbowych posiadają uprawnienie do korzystania ze wszystkich przewidzianych ustawą środków egzekucyjnych. Z tego względu, najbardziej racjonalnym rozwiązaniem jest przejmowanie łącznego prowadzenia egzekucji, w każdym przypadku wystąpienia zbiegu egzekucji administracyjnej przez organy urzędów skarbowych. Znalazło to wyraz w art. 63 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Odnosząc się do kwestii kosztów związanych z zabezpieczeniem zobowiązań podatkowych podnoszonych przez gminy pragnę poinformować, że problem ten został dostrzeżony i rozwiązany przez Ministra Finansów w § 15 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 137, poz. 1541). Zgodnie z tymi przepisami, wydatki poniesione przez wierzyciela na uregulowanie opłat za dokonanie wpisu lub wykreślenie hipoteki przymusowej stanowią wydatek egzekucyjny. Według art. 64c §1 ustawy, stanowią one element kosztów egzekucyjnych obciążających zobowiązanego. Koszty te, w myśl przepisów art. 64c §6 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, podlegają przymusowemu ściągnięciu w trybie egzekucji administracyjnej. Istnieje zatem prawne rozwiązanie problemu odzyskania kwot wydatkowanych na zabezpieczenie swoich wierzytelności.

Przedstawiając powyższe, pragnę jednocześnie zauważyć, iż projekt nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji był przedmiotem uzgodnień Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, która nie zgłosiła uwag w omawianym zakresie.

Z wyrazami szacunku

Krzysztof Janik