Warszawa, dn. 3 czerwca 2004 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Uchwalona w dniu 24 kwietnia 2003 r. ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873 ze zm.) powstała przy aktywnej współpracy przedstawicieli organizacji pozarządowych. Przyjęte w ustawie rozwiązania są wynikiem porozumienia wypracowanego przez stronę rządową oraz przedstawicieli trzeciego sektora w ramach Grupy Kontraktowej utworzonej przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej. Potwierdziły ich zasadność intensywne i merytorycznie pogłębione prace w Parlamencie.

Wprowadzone ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie rozwiązania dotyczące zlecania zadań z zakresu pożytku publicznego zastąpią dotychczas obowiązujące rozwiązanie zawarte w art. 118 ust. 3 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.) stanowiące podstawę do wydawania przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwały określającej tryb postępowania o udzielenie dotacji. Również w trybie dotychczasowym zlecenie zadania powinno się było odbywać po uchwaleniu budżetu i ustaleniu kwoty środków publicznych przeznaczonych na jego realizację. W związku z tym, że środki na zadane nie zawsze były znane na początku danego roku, praktyką - w stosunku do zadań, których realizacja była konieczna od pierwszych dni roku - stało się, w oparciu o funkcjonujące prowizorium budżetowe stanowiące warunek zachowania ciągłości, zawieranie umów z klauzulą zastrzegającą możliwość zmiany kwoty przyznanej dotacji. Należy więc uznać, że przedstawiony przez Pana Senatora w oświadczeniu problem finansowania zadań z budżetu samorządów lokalnych jest sprawą odrębną w stosunku do ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a związaną z terminem uchwalania budżetów przez samorządy. Docelowym modelem konstrukcji budżetu powinien być jego zadaniowy charakter, co eliminowałoby ewentualne wątpliwości przy planowaniu wydatków.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nic nie zmienia w tym zakresie. Daje ona przy tym, organom administracji mechanizmy zapewniające elastyczność zlecania zadań konieczną do zachowania ciągłości realizacji zadania, bądź możliwość zlecenia zadania od początku roku. Mechanizm ten jest wkomponowany w treść art. 16 ust. 3 ustawy będącego podstawą prawną do zawierania umów o powierzenie zadania, na czas realizacji zadania lub na czas określony, nie dłuższy niż trzy lata. Ponadto istnieje możliwość - co może mieć szczególne znaczenie przy zlecaniu zadań nowych - przeprowadzenia konkursu ofert na dany rok, w roku poprzedzającym. Podsumowując należy podkreślić, że ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadzając konkurencyjność pomiędzy podmiotami ubiegającymi się o uzyskanie dotacji, daje organom administracji publicznej narzędzie, zapewniające wyłonienie najefektywniejszych wykonawców konkretnych zadań, a tym samym racjonalnego wydatkowania środków publicznych. Ponadto możliwość zawarcia kilkuletniej umowy z organizacją daje organom administracji publicznej pewność co do kwot, które w kolejnych latach trzeba będzie przeznaczyć na realizację zadania (jeżeli np. to samo zadanie realizuje jednostka samorządowa, trzeba się zawsze liczyć ze wzrostem kosztów).

Wskazany przez Pana Senatora przepis art. 12 ustawy stwarza organizacjom pozarządowym możliwość złożenia oferty realizacji zadania realizowanego dotychczas w inny sposób, w tym przez organy administracji publicznej. Przepis ten znacznie umacnia pozycję organizacji pozarządowych, otwierając im drogę do realizacji zadań, na które monopol miały inne instytucje, czy organizacje. Przeprowadzenie konkursu, również w takim przypadku, uzasadnione jest koniecznością zapewnienia jak najlepszej realizacji zadania, a tym samym wybrania najlepszego oferenta. Wyklucza ponadto uznaniowość i praktyki nieformalne na okoliczność zlecenia zadania jedynie pomysłodawcy (oferentowi). Zapis art. 12 należy traktować jako szczególny wyraz wzmocnienia podmiotowości organizacji pozarządowych, mający wpływ na kształtujący się rynek usług społecznych.

Poruszona przez Pana Senatora kwestia ogłoszenia konkursu powinna, w myśl zasady jawności, być rozpatrywana z uwzględnieniem kryterium racjonalności kosztów związanych z procedurą ogłoszenia, tym samym organ administracji może skróconą wersję ogłoszenia zamieścić w płatnych publikatorach, natomiast pełną wersje udostępniać na swojej stronie internetowej, czy też tablicy ogłoszeń. Wydaje się przy tym istotne, aby w skróconym ogłoszeniu zawarta była informacja o tym, gdzie udostępniona jest wersja rozszerzona.

Odnośnie zaś, wzoru oferty, określonej w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 października 2003 r. w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy o wykonanie zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz.U. Nr 193, poz. 1891) należy przede wszystkim wskazać, że wzór ten został opracowany w taki sposób, aby odpowiadał każdemu rodzajowi podmiotów działających w sferze pożytku publicznego, mogących być oferentami. Tym samym, wzór oferty nigdy nie będzie całkowicie odpowiadał konkretnemu podmiotowi, czy zadaniu, stąd też jest to wzór oferty, a nie niepodlegający żadnym zmianom formularz. Nadanie drukowi oferty charakteru wzoru wskazuje na możliwość odstępstw, w tym odstępstw polegających na dostosowaniu oferty do specyfiki zadania oraz składającego ją oferenta. Zadaniem wskazanego przez pana Senatora w części II wzoru pkt 7 jest dostarczenie organowi administracji publicznej informacji szczegółowych dotyczących danego zadania i np. w odniesieniu do imprez kulturalnych, czy sportowych powinna zostać podana liczba tych imprez wraz z określeniem liczby jej adresatów (nie należy przy tym sugerować się użytym w nawiasie wyrazem podopieczni, gdyż jest to jedynie wskazówka, mająca za zadanie ułatwienie sporządzenia oferty). Nawet jeśli, jak słusznie wskazał Pan Senator, liczba tych imprez nie zawsze idzie w parze z jakością, wydaje się konieczne, aby organ administracji publicznej miał pełen obraz zadania, które będzie realizowane ze środków publicznych. Należy przy tym, podkreślić, że kryteria, którymi musi kierować się organ przy ocenie oferty zostały określone w art. 15 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zgodnie z przepisem tego artykułu organ ocenia możliwość realizacji zadania przez oferenta oraz przestawioną kalkulację kosztów realizacji zadania, w tym w odniesieniu do zakresu rzeczowego zadania, a także musi uwzględnić wysokość środków publicznych przeznaczonych na realizację zadania. Tym samym, pierwszym z kryteriów jakie musi mieć na uwadze podmiot zlecający jest nie kryterium ilościowe, ani cenowe, lecz kryterium możliwości realizacji zadania przez danego oferenta, a tym samym efektywności realizacji danego zadania.

Jednym z załączników, jakie powinny być dołączone do oferty jest sprawozdanie merytoryczne i finansowe. Obowiązek sporządzania sprawozdań wynika z właściwych przepisów i nie dotyczy wyłącznie organizacji pożytku publicznego. Przepisami nakładającymi na podmioty nieprowadzące działalności gospodarczej obowiązek sporządzania sprawozdań, jest ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15 listopada 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 137, 1539). Sprawozdania te podlegają corocznej ocenie urzędów skarbowych.

Następną poruszoną przez Pana Senatora kwestią jest obowiązek wynikający z art. 23 ust. 2 ustawy, stosownie do którego organizacje pożytku publicznego zostały zobowiązane do sporządzania i ogłaszania rocznych sprawozdań finansowych na zasadach określonych ustawą o rachunkowości. Nałożenie takiego obowiązku na wszystkie organizacje pożytku publicznego spowodowane jest koniecznością zapewnienia ich transparentności, gdyż podmioty te są uprawnione do korzystania ze znacznych przywilejów podatkowych (w zakresie podatku dochodowego, podatku od nieruchomości i od czynności cywilnoprawnych), zwolnione są z opłaty skarbowej i sądowej, nie mają możliwości nabywania i korzystania na preferencyjnych warunkach z nieruchomości należących do Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, mają prawo do korzystania z pracy poborowych odbywających służbę zastępczą oraz ułatwiony dostęp do publicznego radia i telewizji. Niezmiernie ważnym uprawnieniem dla organizacji pożytku publicznego jest możliwość przekazywania, na ich rzecz, przez podatników będących osobami fizycznymi 1% należnego podatku dochodowego. Stąd też, konstruując takie przywileje dla organizacji pożytku publicznego intencją ustawodawcy było stworzenie modelowej grupy wśród podmiotów zaliczanych do trzeciego sektora. Warunkiem spełniania tego kryterium jest sprostanie stworzonym mechanizmom zapewniającym przejrzystość dysponowania środkami finansowymi, wśród których dużą część stanowią środki publiczne.

Warunki, określone w art. 20 ustawy, które organizacja musi spełnić, aby uzyskać status organizacji pożytku publicznego zostały określone adekwatnie do uprawnień przysługujących takiemu podmiotowi i idei przyświecającej ustawodawcy przy tworzeniu takiej instytucji. Podnoszony przez Pana Senatora wymóg prowadzenia działalności na rzecz ogółu społeczności (a nie społeczeństwa) zakreślony został dość ogólnie. Oznacza on identyfikację podmiotowego zakresu działania do grupy społecznej wyodrębnionej na podstawie odpowiedzialności minimalnie ograniczonej. W praktyce sądów rejestrowych jest dość szeroko interpretowany. Świadczyć o tym może fakt, że na dzień dzisiejszy status organizacji pożytku publicznego uzyskało 577 podmiotów, w tym m.in. Miejski Klub Szachowy w Rybniku, Bractwo Rycerskie Ziemi Mazowieckiej i Podlaskiej, Towarzystwo Miłośników Tańca-Klub Tańca oraz Miejski Klub Tenisowy Stalowa Wola. W świetle powyższego, zarzut o zbyt rygorystycznym sformułowaniu warunków uzyskiwania statusu organizacji pożytku publicznego wydaje się być nieuzasadniony.

K. Pater