Jako marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej chcę przypomnieć, że przed ponad pięciuset laty, w 1493 roku, uformował się Sejm, który składał się z trzech stanów sejmujących: króla, Senatu i Izby Poselskiej, obradujących w dwóch salach senatorskiej i poselskiej.

Tę datę przyjmujemy jako początek kształtowania się parlamentaryzmu polskiego. Być może Sejm w tym kształcie zbierał się już wcześniej, a tylko zapisy o tym nie przetrwały do naszych czasów?

Z pewnością także wiemy, że marszałkowie obu izb: senatorskiej i poselskiej, już wówczas, 500 lat temu, posługiwali się laską marszałkowską otwierając obrady, tak jak robię to dzisiaj ja, a także marszałek sejmu.

W 1677 roku po raz pierwszy zerwano obrady Sejmu przez senatora na podstawie liberum veto!, stosując formułę Sisto activitatem, co w języku łacińskim oznacza: przerywam czynność (sejmu). Zmieniła to dopiero Konstytucja 3 maja. Niestety zbyt późno.

W bardzo skrótowej formie przedstawiłem Wam początki tworzenia się Senatu w Polsce. Wiedza o przeszłości, a więc po prostu znajomość historii, pozwala nam, współczesnym, lepiej zrozumieć naszych przodków, uczyć się od nich, uczyć się na ich błędach.

Bo jak mówił nasz wielki poeta Cyprian Kamil Norwid: "By drogę można było mierzyć przyszłą, trzeba wiedzieć skąd się przyszło". Niezwykłą istotę korzeni podkreślał także inny wielki Polak, marszałek Józef Piłsudski, mówiąc, że: "Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości, ani ma prawo do przyszłości".

Teraźniejszość jest niezwykle ulotna, natomiast to, co nas określa, to przeszłość. Sięgajmy więc w przyszłość, ale bierzmy z przeszłości.

Przejawem takiej postawy z Waszej strony jest z pewnością inicjatywa podjęcia przez odbywający się dziś wasz Sejm Dzieci i Młodzieży dwóch uchwał, a mianowicie jednej: w 60. rocznicę zakończenia II wojny światowej i drugiej: dla uczczenia pamięci Ojca Świętego Jana Pawła II.

W nawiązaniu do tej pierwszej powiem tylko jedno: rządźcie w przyszłości tak, aby nigdy nie miały miejsca wydarzenia podobne do tych z okresu II wojny światowej.

Odrodzony w 1989 roku Senat III Rzeczypospolitej, wraz z Sejmem - na mocy Konstytucji - jest władzą ustawodawczą. Senat rozpatruje wszystkie ustawy uchwalone przez Sejm. W obecnej, V kadencji rozpatrzył ich już prawie 800, z których do 435 wniósł ponad 6 tys. poprawek. Przekazane one zostały do Sejmu, który przyjął ich 5023, tj. 84 %.

Senatowi, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, na równi z posłami, Prezydentem, Radą Ministrów i grupą co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu, przysługuje inicjatywa ustawodawcza. Senat z tej inicjatywy w pełni korzysta.

Mnie osobiście - i w ogóle dorosłych - bardzo cieszą wszelkie inicjatywy młodzieżowe, które wnoszą szczególny wkład w rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Ich ważną cechą jest zazwyczaj odważne działanie i obiektywizm wobec otaczającej rzeczywistości.

Przykładem takiej pozytywnej aktywności są sesje Modelu Parlamentu Europejskiego, który symuluje obrady "dorosłego" parlamentu.

W ostatnich dwóch latach Senat był gospodarzem tego młodzieżowego Parlamentu. Również przykładem takiej pozytywnej aktywności jest Wasz udział w dzisiejszej sesji Sejmu Dzieci i Młodzieży.

Uważam, że takie spotkania przyczyniają się do wzrostu poziomu wspólnej odpowiedzialności, nie tylko za teraźniejszość Polski, ale także za jej przyszłość.

Z pewnością wielu z Was zostanie w przyszłości politykami. Pamiętajcie wówczas o tym, o czym już mówiłem, o łączności z przeszłością, o związku z tradycją, bo dobry polityk sięga w przyszłość, ale czerpie z przeszłości.

Wiem, że Wasza praca jest często okupiona ogromnym wysiłkiem, rezygnacją z beztroski i wielu przyjemności.

Ale zapewniam Was, że to będzie procentowało w przyszłości. A przyszłość, jej tworzenie, jest już w dużej mierze w rękach Was, młodych. Budujcie ją z pasją i konsekwencją w realizacji zamierzeń. Tak, by z młodych ludzi wyrośli świadomi obywatele, mądrzy członkowie społeczeństwa obywatelskiego.

Życzę Wam bardzo serdecznie pomyślnych obrad oraz zrealizowania w przyszłości wielu twórczych wniosków wynikających z dzisiejszej sesji. Tak, aby to było z korzyścią dla Was i całego społeczeństwa.

Rok 2005, uchwałą Prezydium Polskiej Akademii Nauk, został ogłoszony rokiem Staszica. Jesienią 2005 roku przypada bowiem 250. rocznica jego urodzin, a na początku 2006 roku minie 180 lat od jego śmierci.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej uczcił pamięć tego wybitnego Polaka specjalną uchwałą z dnia 17 marca br. - jej treść m.in. znajduje się w zaproszeniach na wystawę.

Położył wielkie zasługi dla Polski przełomu XVIII i XIX wieku. Był profesorem Akademii Zamoyskiej, autorem wielu prac naukowych, w tym prekursorskiego dzieła z zakresu polskiej geologii "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski". A jego "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego .." i "Przestrogi dla Polski.." są wielkim i oryginalnym wkładem w polską myśl o państwie i społeczeństwie.

Współtworzył Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach, Uniwersytet Warszawski, Instytut Agronomiczny oraz Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie, Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, a także Izbę Edukacyjną, dzięki której znacznie rozbudowano szkolnictwo elementarne w Księstwie Warszawskim.

Stanisław Staszic był człowiekiem niezwykłym. Nie poddawał się w najcięższych chwilach narodu. Wierzył w pracę i rozum ludzki oraz możliwość stworzenia lepszego jutra.

Wszechstronność zainteresowań i działań Staszica potwierdza fakt, że to dzięki jego staraniom i funduszom wzniesiono w Warszawie między innymi: Pałac Staszica oraz pomniki ks. Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika, które istnieją do dzisiaj.

Chcę podkreślić, że Senat Rzeczypospolitej Polskiej już wielokrotnie był miejscem wystaw o bardzo różnorodnej tematyce. Dzisiejsza wystawa poświęcona jest właśnie temu wielkiemu Polakowi, którym bez wątpienia był Stanisław Staszic.

Również jubileusz innego wielkiego Polaka Mikołaja Kopernika - w 530. rocznicę jego urodzin i 460. rocznicę śmierci - Senat uczcił i w dniu 8 sierpnia 2003 roku podjął uchwałę w sprawie uczczenia jego pamięci. Tu w Senacie, w tym samym miejscu co dzisiaj, otworzyliśmy wystawę poświęconą Kopernikowi.

Zapewne nie jestem odosobniony w przeświadczeniu, że nasze wystawy przybliżają nam, współczesnym, dorobek wcześniejszych pokoleń, eksponując ich wybitne osiągnięcia.

Jestem przekonany, że dzisiejsza wystawa przybliży sylwetkę oraz ogromny dorobek Stanisława Staszica, a jej tytuł: "Staszic - być narodowi użytecznym" w pełni odzwierciedli postawę życiową tego wybitnego Polaka. Sądzę, że słowa te, także i my przyjmiemy za motto naszego zawodowego i społecznego działania.

Idąc do sali posiedzeń Senatu, mieliście Państwo okazję przeczytać następujące słowa: "Być Narodowi użytecznym". Są to słowa naszego wybitnego rodaka Stanisława Staszica i stanowią myśl przewodnią wystawy o nim.

Zastanawiam się, czy słowa tego wielkiego Polaka i patrioty nie stanowią także kwintesencji tematu naszych obrad?

Obradujemy w 250. rocznicę urodzin gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcy Legionów Polskich we Włoszech, patrona "Mazurka Dąbrowskiego", tej najbardziej znanej polskiej pieśni patriotycznej, która stała się hymnem narodowym.

O patriotyzmie mówi się dość trudno. To słowo, podobnie jak kilka innych w naszym języku, zarezerwowane jest jak gdyby na specjalne, uroczyste i podniosłe okazje. Takie, które odnoszą się do postaw, czynów i stanów emocjonalnych niecodziennych.

Na co dzień nie mówi się o patriotyzmie. Bo czym w ogóle jest dziś patriotyzm? Jak my, współcześni - a przede wszystkim nasza młodzież, wychowana w czasach pokoju i niepodległości - rozumiemy to pojęcie?

Jak wszyscy wiemy, encyklopedyczna definicja patriotyzmu mówi, że jest to miłość do ojczyzny, do własnego narodu, połączona z gotowością do poświęceń dla nich.

Ale o jakim poświęceniu możemy mówić dzisiaj, kiedy Polska jest niepodległa, a burzliwe dzieje naszego narodu są na szczęście faktami historycznymi?

Sądzę, że nasz współczesny patriotyzm to przede wszystkim sprawa naszego języka, tradycji kulturowych, związku z naszymi korzeniami. Wszystko to wiąże się mocno z poczuciem tożsamości narodowej. Wszystko to wyraża się za pomocą symboli narodowych, które są oznakami odrębności narodu i przynależności do niego. Z tego powodu są one otaczane szczególnym szacunkiem i poważaniem. Należą do nich: godło, barwy narodowe i hymn. Symbole te zawsze były i są bliskie naszym sercom.

Ta miłość do ojczyzny, do tego, co polskie, to właśnie sens patriotyzmu także i dzisiaj.

Współczesny patriotyzm wymaga na pewno innego rodzaju poświęceń niż w przeszłości. Zapewne wymaga: uczciwości, pracowitości, działań na rzecz wspólnego dobra.

Mówić trzeba dlatego, by - zwłaszcza nowe pokolenia - nie traciły wiedzy o przeszłości w zalewie kultury masowej i standaryzacji wzorców. Aby nie ulegały one łatwemu złudzeniu, że oto można i należy już budować przyszłość na innym budulcu niż ten, który przez całą historię stanowił o naszej narodowej i państwowej tożsamości oraz sile. Aby nie mylono ojczyzny z rynkiem, a narodowych wartości z pieniądzem.

Tak bliskie, jak chyba nigdy wcześniej, zetknięcie się z kulturą, tradycją i obyczajami innych nacji, jest twórcze i pożyteczne wtedy, kiedy reprezentujemy wartości własne i możemy nimi wspomagać wspólnotę. Wspólna Europa ani oczekuje, ani dąży do unifikacji.

Szanuje natomiast różnorodność, tożsamość narodów i przez tę różnorodność chce budować swoją siłę.

Szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie postaw patriotycznych dzieci i młodzieży na wszystkich etapach edukacji.

Dodam jeszcze coś, o czym nie mówi się zbyt często. A mianowicie mam na myśli kondycję moralną narodu, uczciwość obywatelską, poczynając od jednostek, aż po instytucje gospodarcze i państwowe.

Dziś o państwie i narodzie, jego pozycji międzynarodowej, stanowi umiejętność odczytywania "znaków czasu", odczytywanie w porę kierunku, w którym idzie świat, dostrzeganie symptomów zmian i nadążanie za nimi. Wszystko to wpływa na jakość polityki, sposób jej pojmowania i uprawiania.

To z pewnością nie wszystkie kwestie, które składają się na treść współczesnego patriotyzmu, jako postawy mającej na celu dobro swojego narodu i państwa.

Ale czy to oznacza, że trzeba odłożyć do lamusa etos patriotyczny Polaków? Oczywiście, że nie. Bo to dzięki Polakom Polska cieszyła się przez wieki wolnością, niepodległością i suwerennością, a w chwilach ciężkich doświadczeń, długiej nocy zaborów, nadzieją na lepsze czasy?

Cel zawsze był i jest ten sam: dobro narodu, ojczyzny, państwa. Wspólne dobro, pojmowane coraz szerzej w miarę uświadamiania sobie, że obok "małej" i "dużej" ojczyzny, także w integrującej się Europie, musimy - i chcemy - mieć świadomość swej tożsamości narodowej i kulturowej.

"Kto ty jesteś? Polak mały!

Jaki znak twój? Orzeł biały!...".

Nasza dzisiejsza konferencja jest jedną z prób poszukiwania odpowiedzi na pytania o patriotyzm w wymiarze współczesnym, a szczególnie jego miejsce w systemie edukacyjnym.

Jestem przekonany, że współczesnym pedagogom i młodzieży nie obce jest budowanie dumy narodowej i poczucia godności osobistej w oparciu o przeszłość, o nasze tradycje.

Dziękuję Państwu za uwagę i życzę owocnych obrad.