Tak oto rozpętał się największy pożar w historii ludzkości, w czasie którego zginęło ponad 50 milionów ludzi. Tak rozpoczęła się wielka wojna narodów, która spustoszyła świat i podzieliła go na wrogie obozy. Pozostawiła ruiny, zgliszcza, miliony ofiar, tragedie, wielką ludzką gorycz i rozpacz.

Pozostawiła też o niej gorzką, trwającą do dziś pamięć Polaków, którzy pierwsi podjęli nierówną walkę w obronie niepodległości i niezależności.

Nadal nie zabliźnione są rany tej wojny. Jej negatywnym skutkiem jest choćby toczona obecnie dyskusja w sprawie tzw. centrum przeciw wypędzeniom.

Żołnierze Westerplatte okazali wielki hart ducha, siłę wewnętrzną, patriotyzm, przywiązanie do wolności. Ich śladem szli wszyscy polscy żołnierze, walczący na frontach II wojny światowej. Oddali Ojczyźnie to, co najcenniejsze - własne życie. Jednak ofiara krwi nie poszła na marne.

Z najwyższą czcią i szacunkiem chylę dziś głowę przed bohaterami tamtych zmagań, przed obrońcami Ojczyzny, którzy walczyli w dniach tragicznego września na Westerplatte i na innych polach bitew II wojny światowej.

Są takie miejsca na ziemi, na polskiej ziemi, w których duch wolności znajduje schronienie u pokoleń Polaków. Takim miejscem jest Westerplatte. Niechaj ten skrawek polskiej ziemi na zawsze pozostanie w pamięci jako miejsce narodowego heroizmu naszego narodu.

Światowe Forum Mediów Polonijnych stanowi okazję do pogłębienia wiedzy o Polsce, poznania aktualnej polskiej polityki zagranicznej i jej głównych priorytetów, możliwości polskiej gospodarki, a także walorów kraju, które warto promować za granicą.

Dziś spotykamy się w Wieliczce - obiekcie wyjątkowej klasy, od 25 lat znajdującym się na liście UNESCO. Niebawem poznacie Państwo Lubelszczyznę - tam też zapewne zobaczycie perły naszego dziedzictwa narodowego, warte upowszechnienia w krajach Waszego zamieszkania.

Ogłaszam otwarcie XI Światowego Forum Mediów Polonijnych.

Spotykamy się na inauguracji obchodów XI Forum Mediów Polonijnych, i ja, jako Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej V kadencji, postaram się w syntetycznym skrócie przedstawić Państwu podstawowe zagadnienia dotyczące relacji między Senatem a Polonią.

Jak powszechnie wiadomo, Polacy i ich potomkowie rozsiani są po całym naszym globie. Nie ma chyba miejsca na świecie, gdzie byśmy nie spotkali Polaków. Przyczyny tego rozproszenia są bardzo różne.

W historii Polski ruchy migracyjne zawsze ściśle związane były z sytuacją społeczno-polityczną kraju. Początki liczącej się emigracji z ziem polskich sięgają końca XVIII wieku i związane są głównie z Powstaniem Kościuszkowskim i zaborami.

Znaczniejsza fala uchodźstwa nastąpiła w XIX wieku. Polacy kilkakrotnie podejmowali próby odzyskania niepodległości. Po trzech największych powstaniach: listopadowym, krakowskim i styczniowym wielu działaczy politycznych znalazło się na emigracji. Wielu z nich na obczyźnie poświęciło się działalności politycznej, propagandowej, a także kulturalnej.

Przełom XIX i XX wieku to głównie okres emigracji o podłożu ekonomicznym. Bieda, nadmiar ludności wiejskiej - wśród której występował bardzo wysoki poziom bezrobocia utajonego - brak ziemi i brak jakichkolwiek perspektyw były przyczyną masowej emigracji zarobkowej "za chlebem". Przed I wojną światową większość emigrantów kierowała się do Stanów Zjednoczonych, ale także do Brazylii, Kanady i Niemiec, szukając nowych, lepszych warunków życia.

Okres II wojny światowej to okres zsyłek i masowych wysiedleń ludności polskiej. Lata wojny, zmiany granic, związane z tym migracje spowodowały, że wielu Polaków - mimo że nie zmienili swego miejsca zamieszkania - dziś są poza granicami Polski.

Jak więc widać wojenne i powstańcze losy, widmo głodu i nędzy, decyzje władców i polityków państw ościennych przez ponad dwa stulecia rozrzucały Polaków po wszystkich stronach świata, pozbawiając ich Ojczyzny.

Dziś Polacy i ich potomkowie żyją na półkuli wschodniej od Murmańska, Workuty aż po Tasmanię w Australii, żyją także na półkuli zachodniej od Alaski po Przylądek Horn, ze Wschodu na Zachód - od Władywostoku i Japonii aż po Kalifornię i Vancouver. W skali światowej stanowią, po Chińczykach, Włochach i Niemcach, jedną z największych emigracji.

Trudno jest jednoznacznie podać liczbę Polaków mieszkających poza granicami kraju ojczystego. Szacuje się - w zależności od przyjmowanych kryteriów - że od 10 do 17 milionów Polaków i osób mających polskie korzenie żyje poza granicami Polski.

Reprezentujecie Państwo polonijne środki masowego przekazu, jak mówiło się kiedyś, media polonijne - jak mówi się dziś.

I chcę powiedzieć, że tak jak trudno podać dokładną liczbę Polaków i ich potomków poczuwających się do więzi z Polską na świecie, tak również nie zaryzykowałbym podania dokładnej liczby tytułów prasy, którą wydawali Polacy za granicą w ciągu dwóch wieków - jednodniówek, kwartalników, miesięczników, tygodników, dzienników.

Tak jak jednoczyły Polaków w różnych krajach świata polskie kościoły, świetlice i Domy Polskie, polskie sklepy czy nazwy ulic, tak trwałą formę tych wspólnot wzięła na siebie prasa wychodźcza.

Każdy z nas pamięta choćby z lekcji historii wielką publicystykę Wielkiej Emigracji - pisarze, poeci, politycy, eks-żołnierze - byli jej twórcami.

Emigracja - głównie ekonomiczna - tworzyła polskie tytuły na zachodniej półkuli.

Już w 1842 r. w Nowym Jorku wychodzą cztery numery "Poland Historical, Monument and Pictures" Pawła Sobolewskiego i Eustachego Wyszyńskiego. W 1863 r. Komitet Centralny Polski wydaje tygodnik "Echa z Polski", w 1870 r. wychodzi "Orzeł Polski".

Bliskie mi Chicago, którego rozwój badałem i opisałem w książce "Chicago. Portret miasta", od lat siedemdziesiątych XIX wieku było miejscem wydania wielu czasopism.

W 1873 r. Władysław Dyniewicz - zecer, wydaje "Gazetę Polską", która przekształca się w nowoczesny - jak na owe czasy - dom wydawniczy z księgarnią, domem wysyłkowym, a po kilkunastu latach podejmuje pierwszą próbę wydania gazety codziennej.

Michał Kruszka wydaje w 1888 roku dziennik "Kurier Polski", który wychodził w Milwaukee do 1963 r. Z tej racji Kruszka został wybrany w 1890 roku do senatu stanu Wisconsin.

Na początku XX wieku - jak zauważa krajowy obserwator - lud polski w Ameryce czyta daleko więcej niż w Starym Kraju.

Kilka polskich czasopism w Ameryce dobiega do setki lub przekroczyło stulecie istnienia.

W końcu XIX wieku (1892) mamy już "Gazetę Polską w Brazylii", w 1904 roku "Głos Kanadyjski", a w 1913 "Echo polskie" - w Argentynie.

Wielcy autorzy czasów wojny i powojenni - od reportaży Pruszyńskiego, pisarstwa Wańkowicza, poprzez wielki dorobek paryskiej "Kultury", myśl polityczna ośrodka Giedroycia - w Londynie "Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza", "Wiadomości Literackie" - to dorobek czasopism na emigracji, którego przecenić się nie da.

A ileż można powiedzieć o roli radia dla diaspory polskiej w wielu krajach. Całkiem współczesne dzieje - to telewizja z jej szerokim oddziaływaniem.

Dziś władze krajowe i organizacje pozarządowe wielce cenią sobie dorobek telewizji "Polonia", która dociera już do większości z tych państw, w których są telewizyjne ośrodki polonijne. Elektroniczne środki przekazu stwarzają coraz większe możliwości.

Choć jestem absolwentem Wydziału Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, nie chciałbym przypominać zbyt wiele z bogatej historii prasy polonijnej. Macie Państwo wiedzę bardziej dokładną, zwłaszcza jeśli chodzi o dzieje polskiej prasy w państwach, w których żyjecie.

Pozwólcie, że teraz przejdę do spraw związanych z Senatem. Do działań Senatu na rzecz Polonii i Polaków za granicą.

W przeszłości z inicjatywy Senatu II Rzeczypospolitej Polskiej zbierano co roku niebagatelne sumy, które służyły wspieraniu polskości na terenach plebiscytowych oraz udzielaniu systematycznej pomocy dla rozwijającej się oświaty w największych skupiskach polonijnych.

Od czasu przewrotu majowego wszystkie społeczne i państwowe struktury prowadziły działania zmierzające do integracji środowisk polonijnych, a głównym narzędziem polityki integracyjnej miał być długo przygotowywany I Zjazd Polaków z Zagranicy.

II Zjazd Polaków z Zagranicy doprowadził do powstania w 1934 roku Światowego Związku Polaków z Zagranicy - Światpolu - skupiającego wszystkie - oprócz Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej - środowiska polonijne. Prezesem Światpolu został Marszałek Senatu Władysław Raczkiewicz. Światpol nie tylko przejął wszystkie obowiązki Rady Organizacyjnej, ale także znacznie je poszerzył.

Organizowano różnego rodzaju kursy i szkolenia dla młodzieży polonijnej. Współpracowano z organizacjami kulturalno-oświatowymi na Obczyźnie. Wszystko to sprzyjało umacnianiu więzi Polonii z krajem ojczystym.

Odrodzony w 1989 roku Senat III Rzeczypospolitej Polskiej nawiązał do zaangażowania Senatu w sprawy polonijne w okresie międzywojennym. W naturalny sposób stał się spadkobiercą tradycji sprawowania patronatu nad Polonią i Polakami za granicą.

Obecnie środki budżetu państwa przeznaczane corocznie na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą znajdują się w budżecie Kancelarii Senatu, stanowiąc tym samym materialny wyraz tego patronatu. W bieżącym roku jest to suma 46.265.000 zł.

Utworzenie w 1990 r. Stowarzyszenia "Wspólnota Polska", wśród którego członków-założycieli, obok Marszałka Senatu prof. Andrzeja Stelmachowskiego, znalazło się wielu senatorów i dostojników kościelnych, zapoczątkowało proces odbudowy zaufania środowisk polonijnych do znajdującego się u progu transformacji ustrojowej państwa polskiego.

Politykę polonijną Senatu można zamknąć w pięciu głównych sferach: działalność Marszałka Senatu, prace Prezydium Senatu, działania Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą, aktywność poszczególnych senatorów oraz działalność plenarna izby. W wielu przypadkach działania Marszałka, Prezydium i Komisji są wspólne lub dopełniają się wzajemnie.

Marszałek, stojąc na straży praw i godności Izby, jest jednocześnie - z racji swej funkcji - opiekunem, głównym patronem Polaków i Polonii rozsianych po całym świecie.

Z działalności jego wynika wiele inicjatyw oraz ważnych wydarzeń, które związane są rozległym obszarem spraw polonijnych.

Gospodarkę środkami finansowymi, tryb i zasady zlecania zadań państwowych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą reguluje ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych.

Analiza dotychczasowych decyzji Prezydium Senatu dotyczących dystrybucji środków budżetowych w minionych latach wykazuje określoną, wyraźną tendencję. Początkowo priorytetowe znaczenie nadawano udzielaniu pomocy Polakom na Wschodzie, co było w pełni uzasadnione.

Dynamiczny proces odradzania się polskości, głównie na terenach byłego ZSRR, potrzebował wsparcia.

Istotna jest pomoc Senatu stymulująca rozwój małej przedsiębiorczości, doskonalenie zawodowe, kulturę rolnictwa, samorządność oraz upowszechnianie wiedzy o przyjętych w świecie standardach w dziedzinie ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych.

W ostatnich latach uwaga Prezydium Senatu w większym niż dotychczas stopniu zaczęła koncentrować się na realizacji postulatów i potrzeb Polonii i emigracji z krajów zachodnich. Współpraca z tymi środowiskami ma odmienny charakter, niż w przypadku Polaków żyjących na Wschodzie. Wynika to z faktu, że Polonia zachodnia funkcjonuje od dziesięcioleci w państwach o ugruntowanym systemie demokratycznym.

Taka sytuacja wpływała na poziom organizacji tych środowisk i pozwalała na zdobycie dużego doświadczenia w działalności społecznej, kulturalnej, a także politycznej.

Polonia zachodnia oczekuje przede wszystkim wsparcia ze strony państwa polskiego dla swoich działań i inicjatyw podejmowanych wobec władz kraju zamieszkania. Oczekuje poparcia dla tendencji integracyjnych w poszczególnych regionach świata - jest to widoczne w ostatnim czasie głównie w Europie i Ameryce Południowej - w dokumentowaniu dorobku intelektualnego oraz w ochronie dziedzictwa materialnego polskiej emigracji.

O przeznaczeniu tych środków decyduje Prezydium Senatu, uwzględniając każdorazowo specyfikę środowiska i jego potrzeb. Potrzeb, jeżeli uwzględnić napływające do Senatu wnioski, jest trzykrotnie więcej aniżeli środków finansowych na ich zaspokojenie.

Podstawowym założeniem w tych działaniach Senatu jest wspieranie inicjatyw pobudzających aktywność własną środowisk polonijnych i polskich w świecie, dofinansowywanie tych działań, a nie tylko udzielanie dotacji.

Chodzi o to, aby pozostające w dyspozycji Senatu środki budżetowe państwa służyły budowaniu autorytetu tych środowisk w krajach ich osiedlenia. Jednym z przykładów jest program pomocy stypendialnej dla młodzieży polskiego pochodzenia, studiującej w krajach zamieszkania, realizowany przez Senat od dwóch lat przy udziale Fundacji Semper Polonia.

Jak już wspomniałem poza działalnością Marszałka Senatu i pracami Prezydium Senatu bardzo istotną rolę w relacjach Senat-Polonia odgrywa senacka Komisja Emigracji i Polaków za Granicą.

W okresie swego istnienia odrodzony Senat niejednokrotnie dawał wyraz powadze, z jaką traktuje postulaty środowisk polonijnych i polskich ze Wschodu i Zachodu, na licznych forach krajowych i zagranicznych. Systematyczne działania podejmowane przez Senat, były odpowiedzią na wiele z nich i w istotnym stopniu kreowały politykę państwa polskiego wobec polskiej diaspory w świecie.

Z tej perspektywy jako ważne wydarzenie należy ocenić plenarne posiedzenie Senatu III kadencji w maju 1997 roku, poświęcone w całości problemom Polonii i Polaków poza granicami.

Posiedzenie to zaowocowało podjęciem uchwały Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie więzi Polaków i Polonii z Macierzą.

Również delegaci na II Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy, który odbył się w dniach 28 kwietnia - 2 maja 2001 roku, wysunęli szereg postulatów dotyczących sytuacji Polonii.

Między innymi postulowano, aby Parlament RP przyjął ustawy gwarantujące równouprawnienie Polonii i Polaków z zagranicy z rodakami w kraju oraz aby ustanowił dzień 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą.

Pierwszą inicjatywą ustawodawczą Senatu V kadencji było ustanowienie 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą. W ten szczególny sposób zaznaczono jedność wszystkich Polaków mieszkających w kraju i żyjących poza jego granicami.

Senat IV kadencji zapoczątkował uwieńczone sukcesem prace parlamentu i rządu nad zmianą ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, która umożliwiła udział w II turze wyborów prezydenckich obywatelom polskim zamieszkałym na stałe poza granicami kraju oraz nad ustawą o repatriacji.

Dnia 28 kwietnia 1999 roku Senat przyjął trzy projekty ustaw: o obywatelstwie, o repatriacji i o Karcie Polaka i trybie stwierdzania przynależności do Narodu Polskiego osób narodowości polskiej lub polskiego pochodzenia.

Podstawowym celem Karty Polaka było stworzenie przywilejów ojczyźnianych oraz potwierdzenie przynależności do Narodu Polskiego:

- byłych obywateli Rzeczypospolitej oraz ich potomków,

- i tych, którzy poprzez pochodzenie i kontynuację tradycji narodowych na obczyźnie czują się Polakami.

Celem ustawy o Karcie Polaka i trybie stwierdzenia przynależności do Narodu Polskiego osób narodowości polskiej lub polskiego pochodzenia było "wzmocnienie więzi naszych Rodaków na obczyźnie z ojczyzną, uznając, że należy im się głęboki szacunek i zadośćuczynienie moralne za utratę obywatelstwa polskiego".

Wówczas, w obecności najwyższych władz państwa polskiego, z Prezydentem RP na czele, poszukiwano form współdziałania między krajem a Polonią.

Pomysł debaty zrodził się z potrzeby wspólnej refleksji nad sformułowaniem priorytetów w pracy organów Senatu na rzecz Polonii i Polaków za granicą. Debatę uważnie śledziły nie tylko media krajowe.

- zapewnienie Polonii i Polakom za granicą praw mniejszości narodowej w krajach zamieszkania,

- rozwijanie nauki języka polskiego i w języku polskim w miejscu zamieszkania Polaków za granicą, ze szczególnym uwzględnieniem krajów, w których przez długie lata nasi rodacy nie mieli możliwości nauki języka ojczystego i kształcenia się w języku ojczystym,

- rozszerzanie oddziaływania polskiej prasy, radia i telewizji, a także polskojęzycznych, w tym polonijnych, środków przekazu informacji,

- wspieranie działalności gospodarczej, naukowej i twórczości artystycznej osób polskiego pochodzenia,

- tworzenie sprzyjającego klimatu społecznego i zaplecza gospodarczego dla realizacji ustawy o repatriacji.

Realizując, wygłaszane w czasie zjazdów i spotkań, postulaty środowisk polonijnych i polskich ze świata - z udziałem naszych rodaków w kraju i za granicą - uchwałą Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2002 roku została powołana Polonijna Rada Konsultacyjna przy urzędzie Marszałka Senatu.

Marszałek Senatu powołał 9 osób na członków Rady spośród zgłoszonych przez organizacje i środowiska polonijne ze wszystkich kontynentów.

Rada wyraża opinie w sprawach istotnych dla Polonii i Polaków za granicą na temat projektów aktów normatywnych dotyczących Polonii i Polaków za granicą, o kierunkach działań Senatu i jego organów w sprawach Polonii i Polaków za granicą.

Pierwsze posiedzenie Rady - pod przewodnictwem Marszałka Senatu - odbyło się 16 grudnia 2002 roku. Uczestniczyli w nim przedstawiciele rządu z Ministrem Spraw Zagranicznych Włodzimierzem Cimoszewiczem.

- Rada zapoznała się z informacją dotyczącą kierunków finansowania przez Senat pomocy dla Polonii i Polaków za granicą w 2003 roku.

- Szef Urzędu ds. Repatriacji Cudzoziemców przedłożył informację o projektowanych działaniach repatriacyjnych Urzędu w 2003 roku.

Realizowany przez rząd, a koordynowany przez Ministra Spraw Zagranicznych, program zawiera dziewięć kierunków działań. Oto one:

1. działania dla zapewnienia Polonii i Polakom za granicą prawa i możliwości kultywowania polskości w państwach ich zamieszkania, rozwijania kontaktów z krajem oraz korzystania ze wszystkich praw mniejszości narodowych,

2. dążenie do podniesienia rangi i znaczenia Polonii i mniejszości polskich za granicą,

4. rozwijanie aktywności młodego pokolenia Polonii,

5. rozszerzenia dostępu i możliwości Polonii i Polaków za granicą do nauczania i doskonalenia języka polskiego,

7. stwarzanie Polonii i Polakom za granicą warunków do jak najszerszego dostępu do dóbr polskiej kultury narodowej,

8. pozyskiwanie Polonii i Polaków za granicą do wspierania polskich interesów państwowych i narodowych zgodnych z interesami państw zamieszkania,

Działania rządu stanowiące znaczną część polityki państwa we współpracy z Polonią i Polakami z zagranicy prowadzone są w ścisłej konsultacji z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, Parlamentem, ze szczególnym uwzględnieniem Senatu, kościołami i związkami wyznaniowymi, instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi.

Przedstawiłem, siłą rzeczy skrótowo, prace Senatu w jego relacjach z Polonią. Chcę jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że naszym naczelnym dążeniem jest, aby prace Senatu i środki, jakimi dysponuje Senat, mogły jak najlepiej służyć zaspokajaniu stale rosnących i dynamicznie zmieniających się potrzeb środowisk polonijnych.