Warszawa, 14 lutego 2001 r.

Fundacje posiadają osobowość prawną i majątek umożliwiający realizację celów określonych w statucie, często odciążających państwo i jednostki samorządu terytorialnego w wypełnianiu zadań publicznych. Autonomiczny charakter działania fundacji i znaczna swoboda w realizacji celów statutowych podlega jedynie ograniczeniom ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. Nr 46 z 1994 r., poz. 203) oraz statutu fundacji. Na takich samych podstawach prawnych działa powstała w 1991 r. w wyniku umowy między rządami Polski i Niemiec Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, mimo że jej zadania wykraczają poza zwykle dobrowolne świadczenie pomocy.

Celem Fundacji zapisanym w statucie jest świadczenie pomocy ofiarom prześladowań nazistowskich oraz prowadzenie innych działań na rzecz tych osób. Szczególnie w odniesieniu do drugiego etapu udzielanej przez Fundację pomocy, związanej ze świadczeniami z tytułu pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy - Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie jako organizacja partnerska niemieckiej Fundacji "Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość, występuje jako instytucja pośrednicząca pomiędzy Fundacją niemiecką a ofiarami prześladowań nazistowskich. Wynika to jednoznacznie z § 10 ust. 1 przyjętej przez parlament Niemiec 17 lipca 2000 r. ustawy o utworzeniu Fundacji "Pamięć, Odpowiedzialność, przyszłość": "przyznanie jednorazowych świadczeń dla osób uprawnionych na podstawie § 11 następuje za pośrednictwem organizacji partnerskich". Jako organizację partnerską Fundację obowiązują generalne kryteria podziału otrzymanych środków i zasady ich rozdzielania przyjęte przez Fundację niemiecką. Poza tym ograniczeniem Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, będąca podobnie jak inne fundacje podmiotem prawa cywilnego ma pełną swobodę w podejmowaniu decyzji dotyczących świadczonej pomocy. Prowadzi działalność w oparciu o przepisy ustawy o fundacjach i statutu. Wszelkie kwestie nie wynikające wprost z ustawy są uregulowane w statucie i wiążą organy Fundacji. Statut określa potencjalnie uprawnionych do korzystania ze świadczeń Fundacji. Ocena dokumentów składanych przez osoby ubiegające się o przyznanie świadczenia należy do kompetencji Komisji Weryfikacyjnej będącej organem statutowym Fundacji. Od rozstrzygnięć Komisji osobom występującym o świadczenie przysługuje odwołanie do Odwoławczej Komisji Weryfikacyjnej, której orzeczenia są ostateczne. Jest to jedyny środek odwoławczy służący zainteresowanym w postępowaniu przed Fundacją. Przedstawiony tryb postępowania jest zgodny z § 19 niemieckiej ustawy o utworzeniu Fundacji "Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość" zobowiązującej organizacje partnerskie do powołania niezależnych organów rozpatrujących zażalenia.

Zgodnie z art. 75 Kodeksu Postępowania Administracyjnego jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem, mogą to być zatem zarówno dokumenty, zeznania świadków, jak i inne nienazwane środki dowodowe. Przyjęta w ustawodawstwie polskim zasada prawdy obiektywnej wymaga, aby dopuścić jako dowód w sprawie wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia stanu faktycznego. Przepisy prawa wewnętrznego a więc statuty, regulaminy nie mogą wprowadzać żadnych ograniczeń środków dowodowych. Zupełnie inną kwestią jest ocena dowodów. Zarówno organizacje i instytucje w postępowaniu administracyjnym jak i sądy w postępowaniu sądowym mają prawo do swobodnej oceny dowodów. W przyjętej koncepcji chodzi o to aby organ, na którym spoczywa obowiązek ustalenia prawdy nie był skrępowany żadnymi przepisami co do wartości poszczególnych rodzajów dowodów i mógł swobodnie, zgodnie z własną oceną danego dowodu ustalić stan faktyczny.

Zaostrzenie od kwietnia 1994 r. kryteriów oceny zeznań świadków przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie wynika z konieczności zachowania daleko posuniętej rzetelności w ustalaniu uprawnień odbiorców przyznawanych przez Fundację świadczeń.

Należy pamiętać, że osoby ubiegające się o świadczenie muszą swoje prawo udokumentować a nie tylko uprawdopodobnić, co mogłoby prowadzić do nadużyć. Osoby, które nie są w stanie sprostać przyjętym przez Fundację wymaganiom mogą liczyć na pomoc fundacji zarówno jeśli chodzi o informację jak i poszukiwanie odpowiednich dokumentów.

Obowiązujący stan prawny wyklucza możliwość dochodzenia na drodze sądowej roszczeń wobec Fundacji, gdyż nie mają one charakteru sprawy cywilnej. Dopuszczalność drogi sądowej w rozumieniu postępowania cywilnego kształtuje pojęcie sprawy cywilnej, o którym mowa w art. 1 kpc. Sprawa należy do kategorii spraw cywilnych, jeżeli treść łączących strony stosunków rodzi ich wzajemne prawa i obowiązki, albo tworzy stan prawny wprowadzając potrzebę ochrony interesów podmiotów w nim uczestniczących. W znaczeniu materialnym sprawa cywilna mogłaby przybrać postać powództwa o odszkodowanie, a co za tym idzie należałoby przyjąć, że między stronami istnieje węzeł obligacyjny. Takiej relacji brak pomiędzy Fundację Polsko-Niemieckie Pojednane a poszkodowanymi przez nazistowskie Niemcy obywatelami Polski.

Na Fundacji nie ciąży obowiązek odszkodowawczy a wypłacana pomoc ma charakter świadczenia charytatywnego. Taki obowiązek nie ciąży również na Państwie Polskim, zatem nie może być mowy o jakiejkolwiek formie przekazania, względnie przejęcia obowiązków między tymi podmiotami (Uchwała Sądu Najwyższego z 31 marca 1998 r. III ZP 44/97, OSNAP 1998/16/472). Rozwiązanie umożliwiające odwoływanie się od decyzji Fundacji do sądu może zaistnieć jedynie w wyniku odpowiedniego zapisu w statucie Fundacji. Wniosek o wpis do rejestru Fundacji zmiany statutu dopuszczającej odwołanie do sądu znajduje się w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy. Uwzględnienie go przez Sąd będzie oznaczało dopuszczalność drogi sądowej w pewnym zakresie.

Janusz Niedziela

Sekretarz Stanu