W związku z otrzymanym przy piśmie Pani Marszałek Nr AG-43-230-2000-IV z dnia 26 lipca 2000 r. oświadczeniem Senatora Tadeusza Rzemykowskiego podczas 62 posiedzenia Senatu RP w dniu 20 lipca 2000 roku w sprawach dotyczących wykorzystania środków z budżetu państwa na budowę i remonty dróg publicznych oraz kontroli użytkowników ruchu drogowego, uprzejmie informuję, że Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej podziela troskę o poprawę stanu technicznego dróg publicznych w Polsce, a w zakresie poruszonych problemów przedstawiam następujące wyjaśnienie.

Zgodnie z ustawą o finansowaniu dróg publicznych wraz z późn. zm. wysokość nakładów na sieć drogową uzależniona jest od wielkości planowanych na dany rok wpływów państwa z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. Wydatki związane z budową, modernizacją,, utrzymaniem i ochroną dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych w 2000 r. ustalono w wysokości nie mniejszej niż 30% planowanych wpływów z akcyzy. Z tej kwoty 60% środków ustawa kieruje na drogi samorządowe (wojewódzkie, powiatowe oraz drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe w 65 miastach na prawach powiatu), a pozostałe 40% na drogi krajowe, zarządzane przez Generalną Dyrekcję Dróg Publicznych. Dysponentem środków przeznaczonych na drogi krajowe jest Generalny Dyrektor Dróg Publicznych.

W 2000 r. struktura wydatków na drogi publiczne z podatku akcyzowego od paliw silnikowych (planowanego w wysokości 12867 mln zł) przestawia się następująco:

w tym:

- drogi samorządowe - 18% (2316 mln zł)

z tego:

- subwencja na drogi krajowe wojewódzkie i

powiatowe w miastach na prawach powiatu - 3,2% (414 mln zł)

Z informacji zebranych za 1999 r. wynika, że zarządcy dróg samorządowych przeznaczają na drogi tylko około 70% środków zaplanowanych na ten cel subwencji ogólnej.

Mając powyższe na uwadze, wielkość środków ze wszystkich źródeł finansowania, tj. z budżetu, międzynarodowego. transportu drogowego, środków kredytowych i grantów, skierowanych na roboty nawierzchniowe na sieci dróg krajowych szacowana jest w br. na 510 mln zł (przy całkowitym budżecie GDDP na ten rok w wysokości 3.330 mln zł). Jest to kwota czterokrotnie mniejsza od najpilniejszych potrzeb.

W opinii administracji drogowej zarówno państwowej jak i samorządowej zwiększenie udziału w akcyzie od paliw silnikowych środków na drogi byłoby niewątpliwie korzystne dla poprawy istniejącej sytuacji finansowej drogownictwa. Ten sam cel ma również propozycja zwiększenia opodatkowania paliw silnikowych oraz nabywców pojazdów silnikowych. Jednakże wszystkie nowe propozycje w tym zakresie wymagają wszechstronnych analiz, szczególnie w aspekcie wpływu na ograniczenie zjawisk inflacyjnych.

W trosce o ograniczenie skali niszczenia dróg przez pojazdy nienormatywne o przekroczonych naciskach osi oraz przekroczonej dopuszczalnej masie całkowitej, a także wobec nie podjęcia przez Policją sprawdzania tych parametrów podczas kontroli pojazdów, Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych rozpoczęła w 1992 r. kontrolne ważenie pojazdów ciężarowych. Ważenia dokonują pracownicy rejonów dróg krajowych w asyście funkcjonariuszy Policji, którzy zatrzymują pojazdy i kierują na miejsce ważenia. Obecność Policji jest niezbędna ze względu na bezpieczeństwo pracowników zarządów dróg dokonujących kontroli pojazdów i możliwość skutecznego zatrzymania pojazdu i nakazania kierowcy poddania się kontroli. Przewoźnicy, których pojazdy okażą się nienormatywne i którzy nie posiadają wymaganych zezwoleń, są obciążani w drodze decyzji administracyjnych podwyższonymi opłatami drogowymi. W 1998 r. zostało zważonych 23470 pojazdów ciężarowych oraz wydanych zostało 2150 decyzji administracyjnych.

Sytuacja uległa diametralnemu pogorszeniu, gdy w dniu 6 maja 1999 r. został ogłoszony wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 kwietnia 1999 r. (Dz.U. Nr 40, poz. 411), w którym Trybunał orzekł, że § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 października 1996 r. w sprawie opłat drogowych (Dz.U. Nr 123, poz. 578 ze zm. - już wówczas nie obowiązującego) jest niezgodny z art. 2 i 92 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i art. 13 ust. 4 ustawy z dna 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. Nr 14, poz. 60 ze zm.). Przedmiotowy wyrok ma zastosowanie do spraw wszczętych pod rządami przepisów ww. rozporządzenia z 1996 r.

Od 5 kwietnia 1998 r. obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 marca 1998 r. w sprawie opłat drogowych (Dz.U. Nr 40, poz. 230). Sprawy wszczęte od tego dnia były rozstrzygane na podstawie nowych przepisów.

Pomimo, iż ww wyrok Trybunału dotyczy wyłącznie rozporządzenia z 1996 r., Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie powołując się właśnie na ten wyrok początkowo stwierdzał nieważność, a następnie uchylał decyzje Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych i decyzje Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej oraz właściwych organów I instancji wydane na podstawie przepisów nowego rozporządzenia. Uzasadniając swoje stanowisko Naczelny Sąd Administracyjny stwierdzał, że nowe rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie opłat drogowych również narusza zakres ustawowego upoważnienia oraz stanowi przepis o charakterze represyjnym, bowiem określone opłaty stanowią wielokrotność opłaty podstawowej, a więc nie można ich uznać jako opłaty "podwyższone".

Taki stan rzeczy, znany szerokiej rzeszy przewoźników powoduje, że prowadzona kontrola pojazdów przez pracowników rejonów dróg krajowych stała się nie efektywna. Jest to wysoce demoralizujące i powoduje, że przewoźnicy bezkarnie poruszają się po drogach publicznych pojazdami nienormatywnymi bez zezwolenia niszcząc i tak już znacznie wyeksploatowane drogi, a w przypadku zatrzymania skutecznie odwołują się od decyzji administracyjnych nakładających opłaty podwyższone.

W celu usprawnienia ważenia pojazdów wewnątrz kraju, w Sejmie jest rozpatrywany rządowy projekt ustawy o powołaniu Inspekcji Transportu Drogowego, która wzorem innych państw europejskich zajmowałaby się m.in. kontrolą pojazdów na drogach publicznych. Inspekcja ta wyposażona byłaby w niezbędne uprawnienia i środki techniczne przekazane przez GDDP.

- określenie warunków wydawania zezwoleń na przejazd pojazdów nienormatywnych,

Z wyrazami szacunku