Warszawa, 1998 .08.28

W związku z otrzymanym za pośrednictwem Marszałka Senatu oświadczeniem złożonym przez pana Senatora na 19. posiedzeniu Senatu w dniu 6 sierpnia 1998 r., w kwestii złożenia zawiadomienia o przestępstwie z art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników (Dz.U. Nr 142, poz. 702 , z późn. zm.), popełnionym przez p. Zofię N., nauczycielkę z Sieradza, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Następnie p. Zofia N. w dniu 10.04.1998 r. złożyła w urzędzie skarbowym formularz PIT-34 (zeznanie o wysokości dochodu osiągniętego w 1997 r. przez osobę samotnie wychowującą dzieci) i jednocześnie ponownie dokonała aktualizacji danych objętych zgłoszeniem identyfikacyjnym (poprzez złożenie formularzy NIP-3 oraz NIP.-6), ponownie wpisując na tych dokumentach niewłaściwy numer NIP, tj. numer, który jak następnie ustalono - został nadany Urzędowi Gminy we Wróblewie, wykonującym w stosunku do niej funkcje płatnika podatku dochodowego od osób fizycznych.

Powyższe zawiadomienie miało mieć w założeniu charakter dyscyplinujący podatników. Błędy związane z wykonaniem obowiązków ewidencyjnych określonych ustawowo, w tym błędy związane z podaniem przez podatnika niewłaściwego numeru NIP odnotowywano stosunkowo często. Zważywszy na dużą liczbę podatników, błędy takie powodowały znaczne utrudnienia w pracy Urzędu Skarbowego w Sieradzu i automatycznie wydłużały okres podejmowania poszczególnych czynności urzędowych, m.in. dokonywanie zwrotów podatków na rzecz podatników, w tym także tych, którzy zawsze prawidłowo podawali swoje numery NIP.

Ordynacja podatkowa wprawdzie zezwala na skorygowanie przez podatnika określonych błędów i uniknięcie w ten sposób konkretnych sankcji, jednakże w przepisach ordynacji chodzi o sankcje podatkowe (naliczenie wyższego podatku, odsetki od źle wyliczonego i wpłaconego w kwocie niższej od należnej podatku) oraz karne skarbowe (najczęściej grzywna), natomiast w odniesieniu do czynów określonych w art. 16 ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatków, penalizującego przestępstwa publicznoskargowe zagrożone sankcją karną (a nie podatkową lub karną skarbową) ma zastosowanie prawo karne materialne (kodeks karny) oraz procesowe (kodeks postępowania karnego), nie przewidujące zasadniczo konstrukcji stanowiącej odpowiednik rozwiązania przyjętego w Ordynacji podatkowej.

W świetle jednoznacznych, obowiązujących przepisów prawa karnego materialnego i procesowego nie ulega wątpliwości, iż naczelnicy urzędów skarbowych nie są uprawnieni do badania, czy w konkretnym przypadku podanie przez podatnika niewłaściwego numeru NIP stanowi umyślne podanie fałszywego numeru w rozumieniu art. 16 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy, czy też jest to zwykła pomyłka. Tym bardziej, iż badanie takie i podjęte na jego podstawie rozstrzygnięcia naczelników mogłyby mieć daleko idące konsekwencje karne, z przesądzeniem o karalności i niekaralności włącznie.

Z drugiej strony, z art. 256 kodeksu postępowania karnego wyraźnie wynika zarówno dla osób fizycznych, jak i dla instytucji, obowiązek informowania stosownych organów o fakcie popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu (a takimi właśnie przestępstwami są czyny spenalizowane w art. 16 powołanej ustawy), przy czym przewidziano w zasadzie w żadnej formie wyjątków zwalniających z powyższego obowiązku. Co więcej, w przypadku nie zawiadomienia o powyższym fakcie, pomimo powzięcia o nim wiadomości, konsekwencje karne może ponieść osoba ukrywająca przestępstwo, w tym przypadku naczelnik urzędu skarbowego.

Jednocześnie oczywiste jest, iż nawet gdyby urzędy skarbowe były ustawowo umocowane do skutecznej kwalifikacji określonego czynu jako przestępstwa ze względu na kryterium umyślności korzystniejsze i bezpieczniejsze dla podatników jest podejmowanie tego typu decyzji przez organy i osoby posiadające specjalistyczne przygotowanie prawnicze w dziedzinie prawa karnego, czego trudno oczekiwać od naczelników urzędów skarbowych. Tym bardziej, iż w przypadku podejmowania wiążących decyzji w tego typu sprawach na poziomie urzędów skarbowych trudno byłoby uniknąć pewnej niejednolitości rozstrzygnięć w skali kraju.

Do naczelników urzędów skargowych właśnie wskutek obserwowanej praktyki w prokuratorach, zazwyczaj umarzających postępowania w omawianych sprawach, przeważnie z uwagi na znikomy stopień społecznego niebezpieczeństwa zarzucanego czynu zostało wystosowane pismo Ministerstwa Finansów zalecające jak najdalej idącą wstrzemięźliwość w kierowaniu zawiadomień o popełnieniu przestępstwa i wyjątkową wnikliwość w badaniu dokładności tego typu informacji, uzyskiwanych przez urzędy skarbowe, mając na względzie praktyczną i oczywistą konieczność rozłożonego w czasie wdrożenia całego systemu ewidencji i identyfikacji podatników, łącznie z popularyzacją w społeczeństwie wiedzy o obowiązkach podatników.

Niezależnie od powyższego, co do zasady w pełni podzielam postulaty wyrażone w oświadczeniu Pana Senatora, wskazujące na zasadność umarzania postępowań przygotowawczych w podobnych sprawach jeszcze przed rozpoznaniem takich spraw przez sądy, o ile w konkretnej sprawie rzeczywiście występuje znikomy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu lub też nie występuje on w ogóle.

Nadto, niezależnie od kwestii zasadności prowadzenia postępowań przygotowawczych w takich sprawach, istotne jest, iż w obecnym stanie prawnym za podanie fałszywego numeru NIP grozi kara grzywny (jako kara samoistna) orzekana przez sąd powszechny na podstawie przedmiotowej ustawy, w granicach przewidzianych w kodeksie karnym. Natomiast w przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości i Ministerstwo Finansów projekcie Kodeksu karnego skarbowego przewidziano dla czynu polegającego na podaniu błędnego numeru NIP, kwalifikowanego jako zwykłe wykroczenie skarbowe, zagrożenie karą grzywny. W świetle powołanego projektu, w tych przypadkach, gdy osoba sprawcy oraz okoliczności popełnienia takiego wykroczenia nie będą budzić wątpliwości, powyższa kara grzywny będzie mogła być wymierzana również w formie mandatu karnego przez pracownika urzędu skarbowego, do wysokości nie przekraczającej podwójnej wysokości najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Warunkiem wymierzenia grzywny w drodze mandatu karnego miałoby jednak być wyrażenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu. W przypadku braku takiej zgody organ uprawniony do jego nałożenia będzie mógł wystąpić z aktem oskarżenia do sądu w trybie przewidzianym w projektowanym kodeksie karnym skarbowym.

z up. Ministra Finansów

Podsekretarz Stanu

Jan Rudowski