Stanowisko w związku z oświadczeniem senatora Janusza Lorenza, złożonym na 47. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 53), przekazał Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi:
Warszawa, 10 stycznia 2000 r.
Prof. dr hab. Alicja Grześkowiak
Szanowna Pani Marszałek
W nawiązaniu do pisma z dnia 22 grudnia 1999 r. znak: AG/043/484/99/IV uprzejmie przekazuję stanowisko do oświadczenia Pana Senatora Janusza Lorenza złożonego podczas 47 posiedzenia Senatu RP w dniu 16 grudnia 1999 roku w sprawie reformy rolnictwa.
Podzielam pogląd Pana Senatora o trudnej sytuacji w polskim rolnictwie, jakkolwiek podkreślam poprawę jaka nastąpiła w ostatnich miesiącach w wyniku podjętych wszechstronnych działań.
Proces zmniejszania się dochodów rolniczych rozpoczął się w 1996 r. i wynikał zarówno z przyczyn strukturalnych jak i bieżącej sytuacji na rynkach rolnych zarówno krajowych jak i zagranicznych. Głównymi przyczynami spadku dochodów rolniczych były:
- niekorzystne "nożyce cen". na skutek ograniczonego popytu na żywność ceny rolne rosły wolniej niż ceny środków produkcji dla rolnictwa. Tendencja ta występowała także w innych krajach jak na ogół była rekompensowana wysokimi dopłatami do produkcji rolnej,
- ujemne saldo obrotów w handlu zagranicznym towarami rolno-spożywczymi. Konkurencja ze strony produktów zagranicznych (często dotowanych w kraju producenta w trakcie produkcji i poprzez dopłaty do eksportu) na
rynku krajowym i na zagranicznych rynkach zbytu polskich produktów,- kryzys gospodarczy w Rosji, który spowodował gwałtowny spadek eksportu polskich produktów rolno-spożywczych do tego kraju, będącego największym ich odbiorcą.
Trudna sytuacja dochodowa wynika także z faktu rozkładania się dochodów rolniczych na zbyt dużą liczbę pracujących w rolnictwie, a także braku dostatecznych środków finansowych i systemów skutecznej interwencji na rynku rolnym, podobnych do stosowanych w krajach Unii Europejskiej.
W Polsce dotychczas nie stosowano dopłat kompensacyjnych, w znikomym stopniu ingeruje się w ceny produktów rolnych, praktycznie z wyjątkiem cukru, nie były do ostatniego roku stosowane dopłaty do eksportu. Nie występuje również kwotowanie produkcji i obowiązkowe odłogowanie gruntów, a większość produktów rolniczych wytwarzana jest bez zabezpieczenia zbytu, na ryzyko rolników. Obiektywnie trzeba stwierdzić, że sytuacja polskich rolników jest daleko gorsza niż rolników w krajach Unii Europejskiej. Integrac
ja z Unią Europejską ma na celu wyrównywanie szans.Rolnictwo w Unii Europejskiej przez ponad 40 lat miało zapewnione wysokie wsparcie i ochronę przed konkurencją. Transfery zarówno ze strony podatników, jak i konsumentów zapewniały dopływ pokaźnych środków finansowych do tego sektora. Dzięki temu możliwe było inwestowanie w nowoczesne technologie i skuteczne konkurowanie z rolnictwem państw spoza Unii. Równocześnie utrzymująca się sprzyjająca koniunktura w gospodarce państw Unii Europejskiej umożliwiała ab
sorpcję siły roboczej uwalnianej z rolnictwa.Polskie rolnictwo poniosło natomiast ciężar transformacji gospodarczej. W trudnych warunkach ekonomicznych nie było możliwe prowadzenie modernizacji gospodarstw, inwestowanie w nowe technologie, nowe maszyny i urządzenia, w tym bardzo kosztowne, zapewniające poprawę warunków sanitarnych.
Obiektywne oceny zachodnich ekspertów wskazują jednak, że polskie rolnictwo mimo to ma dobrą bazę do konkurencji w warunkach europejskich. Dotyczy to także przemysłu spożywczego. Różnorodne nasze produkty, wytwarzane przy znacznie mniejszym zużyciu środków produkcji i taniej, mają szansę po wprowadzeniu powszechnej standaryzacji, poprawie warunków sanitarnych oraz wdrożeniu wymogów fitosanitarnych i weterynaryjnych, skutecznie ko
nkurować na rynkach międzynarodowych.Charakterystyczną cechą funkcjonowania Unii Europejskiej jest jednolitość warunków we wszystkich krajach członkowskich. Dlatego też proponowany przez Pana Senatora podział produkcji rolniczej na angażującą wysokie nakłady pracy realizowaną w Polsce, a masową, wysoko zmechanizowaną prowadzoną w innych krajach Unii Europejskiej, nie jest możliwy. Podobnie z przypływem siły roboczej. Istnieją także inne przyczyny, które nie uzasadniają takiej propozycji.
W kraju mamy kilkaset tysięcy gospodarstw towarowych, które już obecnie stosując nowoczesne techniki i technologie są zdolne konkurować z gospodarstwami krajów zachodnich, a ponadto obywatele naszego kraju od wielu lat wyjeżdżali z kraju do pracy. Migracja zarobkowa jest elementem globalizacji gospodarki światowej i tego faktu nie sposób nie akceptować. Oczywiście zmienia się charakter tych wyjazdów, na bardziej zorganizowany i bezpieczny z punktu widzenia pracowników.
Nie podzielam także poglądu Pana Senatora o promowaniu w polityce rolnej gospodarstw wielkoobszarowych. Stosowane instrumenty w większości nie różnicują gospodarstw według areału, a nieliczne jak np. dopłaty do kredytów na zakup ziemi promują gospodarstwa mniejsze. Z kredytów tych mogą korzystać gospodarstwa na zakup ziemi do 100 ha.
Obecnie obserwuje się coraz większą presję towarów zagranicznych nie tylko na rynku krajowym ale i na innych rynkach. Wzrastają wymagania co do jakości produktów przy utrzymywaniu niskich cen. Jest zatem oczywiste, że sprostanie wymogom jakościowym i cenowym nie jest możliwe przy niewielkiej skali produkcji, na niewielkim areale.
Rolnictwo w Polsce wymaga pilnej przebudowy strukturalnej, co potwierdzają nie tylko eksperci, ale również coraz częściej rolnicy i społeczność wiejska. Nie wynika to jedynie z faktu dążenia Polski do integracji z Unią Europejską, ale z konieczności zwiększenia konkurencyjności polskich produktów rolno-spożywczych w skali międzynarodowej.
Cała polityka gospodarcza i strukturalna w Unii Europejskiej nakierowana jest na wyrównywanie dysproporcji pomiędzy krajami członkowskimi. Obowiązuje jednolitość rynku, swoboda przepływu kapitału i usług, a wszyscy członkowie traktowani są na równych prawach.
Analizując efekty, które przynosi i przyniesie dla Polski Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej, trzeba wskazać na jej obecne skutki, oraz efekty dla polskiego rolnictwa i wsi po uzyskaniu członkostwa.
W sytuacji, kiedy Polska nie jest jeszcze członkiem Unii Europejskiej, skutki Wspólnej Polityki Rolnej dla naszego rynku rolno-spożywczego są niekorzystne i wynikają, jak już wcześniej wspomniałem, z wysokiego wsparcia poziomu unijnego rolnictwa m. in. poprzez stosowanie wysokich barier w imporcie, subsydiów eksportowych i dotacji bezpośrednich. Jej skutki po uzyskaniu
członkostwa, będą zależeć m. in. od stopnia przygotowania polskiego rolnictwa do konkurowania na Jednolitym Rynku Unii Europejskiej i możliwości absorpcyjnych środków finansowych oferowanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Funduszy Strukturalnych.Potencjalne korzyści dla Polski po uzyskaniu członkostwa w Unii Europejskiej będą wynikać przede wszystkim z:
- wyższych cen większości towarów rolnych w Unii Europejskiej, niż w Polsce,
- dostępu do dotacji bezpośrednich, których udział w dochodach rolników Unii Europejskiej po roku 2000 znacznie wzrośnie,
- dostępu do instrumentów towarzyszących (wcześniejsze emerytury, dotacje dla rolników gospodarujących na terenach o mniej korzystnych warunkach do rozwoju rolnictwa, zalesianie, ochrona środowiska),
- dostępu do Funduszy Strukturalnych
- objęcia Polski subwencjami eksportowymi (jeżeli jeszcze będą stosowane po uzgodnieniach w aktualnej rundzie negocjacji WTO) oraz likwidacji subwencji eksportowych w handlu z Polską.
W swoim oświadczeniu przestrzega Pan Senator przed bezmyślnym przejmowaniem zachodnich wzorców. Chciałbym zapewnić, że aktualnie realizowana polityka rolna określając priorytety rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich kieruje się przede wszystkim analizą stanu polskiego rolnictwa z uwzględnieniem r
odzimych uwarunkowań klimatycznych, kulturowych, społeczno-gospodarczych.W oparciu o szczegółową ocenę sytuacji, zaniedbań i potrzeb, analizę zagrożeń i ich przyczyn oraz uwarunkowań rozwoju, Rząd przyjął 3 podstawowe dokumenty programowe, których realizacja ma zapewnić trwałą poprawę sytuacji w rolnictwie i na wsi. Są to:
Do instrumentów socjalnych, skierowanych przede wszystkim do gospodarstw słabszych, nie mających szans rozwoju w warunkach narastającej konkurencji, zaliczono: przeciwdziałanie bezrobociu, działania na rzecz rozwoju infrastruktury społeczno-technicznej na obszarach wiejskich, reformę ubezpieczeń społecznych rolników oraz regulacje w zakresie ubezpieczeń zdrowo
Dla realizacji tych zadań określony został wewnętrznie spójny zestaw celów:
- kształtowanie warunków pracy i życia ludności wiejskiej, odpowiadających standardom cywilizacyjnym i pozwalającym mieszkańcom wsi realizować ich cele ekonomiczne, edukacyjne, kulturowe i społeczne (rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, tworzenie warunków dla rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej),
- przebudowa struktur sektora rolnego, tworząca przesłanki adaptacji rolnictwa do zmieniającej się sytuacji gospodarczej i społecznej (poprawa struktury obszarowej gospodarstw, modernizacja gospodarstw rolnych, wzmocnienie pozycji rolników na rynku produktów rolnych, wdrażanie postępu biologicznego),
- kształtowanie warunków rozwoju zrównoważonego na obszarach wiejskich, ochrona zasobów środowiska naturalnego oraz wiejskiego dziedzictwa kulturowego.
Określono także oczekiwane efekty w okresie do 2006 r. i zestaw instrumentów wspierających realizację tych celów oraz źródła środków finansowych na realizację poszczególnych zadań.
- Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich - przyjęty przez Radę Ministrów 22 lipca 1999 r. jako dokument stanowiący propozycję ugody społecznej dla wspólnego - ponad podziałami politycznymi - rozwiązywania problemów rolnictwa i wsi, zarówno bieżących jak i strukturalnych, wieloletnich. Prace rządowo-związkowego Zespołu ds. Wsi nad uzgodnieniem Paktu rozpoczęły się 1 grudnia br. Powołano 5 grup roboczych, które rozpoczęły prace nad szczegółowymi rozwiązaniami.
Sądzę, że wszystkie wymienione przeze mnie dokumenty są Panu Senatorowi znane i nie ma więc potrzeby na szersze ich omawianie. Wyrażę tylko swoje głębokie przekonanie, że w 2000 roku nastąpi przyspieszona ich realizacja przy wykorzystaniu środków własnych inwestorów, środków budżetowych i z pomocy zagranicznej
Z poważaniem
Z up. MINISTRA ROLNICTWA
I ROZWOJU WSI
Leszek Kawski
PODSEKRETARZ STANU