Warszawa, dn. 26 kwietnia 1999 r.

W odpowiedzi na oświadczenie Senatora RP Pana Józefa Kuczyńskiego, złożone na 31 posiedzeniu Senatu RP w dniu 4 marca 1999 r., skierowane do Prezesa Rady Ministrów, w sprawie reperkusji międzynarodowych związanych z lokalizacją placówki Straży Granicznej w Puńsku, uprzejmie przesyłam przygotowane w porozumieniu z Ministrem Spraw Zagranicznych następujące wyjaśnienia.

Decyzja o lokalizacji placówki SG uwarunkowana jest analizą topograficzną, komunikacyjną i finansową oraz przede wszystkim operacyjnym rozpoznaniem. Wyniki analiz ujawniły konieczność uzupełnienia sieci strażnic na granicy z Republiką Litwy o placówki w Pińsku i Płaskiej. W 1995 r. na tym odcinku granicy zatrzymano 627 cudzoziemców, w 1996 r. - 450, w 1997 - 567, natomiast w 1998 r. 324. Od 1992 r. zatrzymano w tym regionie 40,52% cudzoziemców, którzy podjęli próbę nielegalnego przekroczenia granicy państwa na wschodzie, mimo iż odcinek z Litwą stanowi tylko 8,2% tej długości. Teren ten jest poważnie zagrożony przestępczością graniczną, polegającą na zorganizowanym przerzucaniu nielegalnych migrantów (najwięcej w przeliczeniu na kilometr granicy w porównaniu z innymi, sąsiednimi państwami) oraz przemycie akcyzowanych towarów. W latach 1995-1998 na terenie gminy Puńsk dochodziło do większości bezkarnych przekroczeń granicy (poza przejściami granicznymi).

Straż Graniczna stara się od 1992 r. o zorganizowanie strażnicy w miejscowości Puńsk. Taką lokalizację zakładał zatwierdzony na początku 1993 r. przez Komendanta Głównego Straży Granicznej "Harmonogram realizacji przedsięwzięć w zakresie uszczelniania granicy państwowej w latach 1993-1995". W kwietniu 1992 r. wystąpiono o sprzedaż odpowiedniego obiektu, jednak zamiary te zostały natychmiast oprotestowane przez organizacje Litwinów w Polsce. Kolejne wystąpienia do władz lokalnych spotykały się albo z odmową, albo z propozycjami nie spełniającymi wymogów Straży Granicznej. Do takich należało wskazanie lokalizacyjne z 1995 r. w Smolanach, gdzie nie istniała droga dojazdowa do przyszłego obiektu.

W 1998 r. Straż Graniczna rozpoczęła zabiegi o pozyskanie w zarząd części puńskiej nieruchomości, będącej w dyspozycji Zespołu Opieki Zdrowotnej w Sejnach. W pierwszej połowie br. Podlaski Oddział SG uzyskał informację, że dyrektor tamtejszego ZOZ-u, w związku ze znacznymi kosztami utrzymania zarządu nad nieruchomością Skarbu Państwa, na której zlokalizowany jest Gminny Ośrodek Zdrowia w Puńsku, wystąpił do władz gminy o jego komunalizację. Władze gminy nie wyraziły na to zgody. W dniu 3 listopada 1998 r. Urząd Rejonowy w Sejnach wydał pozytywną decyzję w sprawie przyznania Straży Granicznej części przedmiotowej nieruchomości. Chciałbym podkreślić, iż lokalizacja straży SG w części obiektu zajmowanego przez Gminny Ośrodek Zdrowia w Puńsku nie zakłóciłaby funkcjonowania tej placówki. Straż Graniczna zamierza ponadto wyremontować kotłownie obsługującą cały obiekt a w dalszym etapie zmodernizować ją pod kątem bezpieczeństwa ekologicznego. Planowane jest wybudowanie oczyszczalni ścieków. Biorąc powyższe pod uwagę, w mojej ocenie, ewetualna lokalizacja straży w Gminnym Ośrodku Zdrowia mogłaby przyczynić się do poprawienia jego stanu, z czego skorzystaliby również mieszkańcy Puńska. W dniu 11 marca 1999 r. na spotkaniu komendanta Głównego SG z przedstawicielami Rady Gminy Puńsk oraz z Wojewodą Podlaskim dyskutowano o możliwościach rozwiązania konfliktu. Wobec zdecydowanego sprzeciwu mieszkańców Puńska, Straż Graniczna rozważa możliwość odstąpienia od zajęcia części Gminnego Ośrodka Zdrowia, o ile zostałoby wskazane inne miejsce na terenie Puńska.

Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską z dnia 26 kwietnia 1994 r. o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy zawiera art. 24 ust. 2, który stanowi, iż strony będą współpracować w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, terroryzmu, przestępczości gospodarczej, nielegalnego handlu narkotykami i bronią oraz nielegalnego handlu dziełami sztuki, naruszeń bezpieczeństwa cywilnej żeglugi powietrznej i morskiej, wytwarzania i wprowadzania do obiegu fałszywych środków płatniczych, a także nielegalnej migracji. Natomiast art. 17 cytowanego traktatu zapewnienia osobom stale zamieszkującym na terytorium stron umowy, a posiadającym obywatelstwo jednej z nich, wszystkie prawa człowieka, które są przyznawane takim osobom zgodnie z powszechnie uznawanymi zasadami i szczegółowymi normami prawa międzynarodowego oraz prawami państwa, w którym osoby te zamieszkują. Za jedną z norm prawa międzynarodowego, która będzie stosowana także wobec mniejszości litewskiej, jest prawo do bezpieczeństwa, zapisane m.in. w artykule 5 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, uznawane również przez Konstytucję RP. Biorąc pod uwagę dane, świadczące o dużej skali przestępczości granicznej, wydaje się, iż lokalizacja strażnicy w tym rejonie ma swoje uzasadnienie. Placówka SG w Puńsku przyczyniłaby się przede wszystkim do zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców oraz wzmocnienia ochrony interesów całego państwa. Oprócz tego, ochrona polsko-litewskiej granicy musi spełniać standardy Układu z Schengen, do czego zmierza między innymi takie umiejscowienie strażnicy.

Nawiązując do zasygnalizowanych w oświadczeniu reperkusji międzynarodowych informuję, iż w trakcie trwania przedmiotowego sporu, przez stronę litewską były podejmowane interwencje na wysokim szczeblu państwowym. Marszałek Sejmu Republiki Litewskiej V. Landsbergis skrytykował w dniu 14 grudnia 1998 r. decyzję władz polskich o utworzeniu w budynku przychodni lekarskiej strażnicy SG. W dniu 17 grudnia 1998 r. kwestia Puńska została omówiona podczas spotkania na Litwie Premiera RP Pana Jerzego Buzka z politykami litewskimi. W trakcie roboczej wizyty Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w Wilnie, w dniach 19-20 lutego 1999 r., kwestię tę poruszył Prezydent Republiki Litewskiej V. Adamkus. Podczas posiedzenia Komitetu Konsultacyjnego przy Prezydentach RL i RP w Wilnie w dniach 1-2 marca br., Minister Kancelarii Prezydenta RP Pan A. Majkowski wskazał na potrzebę przeprowadzenia w dniu 26 lutego br. rozmów ze społecznością litewską w Puńsku i zapewnił o woli znalezienia kompromisowego, uwzględniającego interesy obu stron, rozwiązania. Organizacje mniejszości litewskiej w Polsce wystosowały list otwarty skierowany do Prezydenta Republiki Litewskiej, Przewodniczącego Sejmu RL, Premiera RL, w którym zawarta została prośba o pomoc w rozwiązaniu zaistniałego problemu.

Pragnę zauważyć, iż zgodnie z informacjami, jakie posiada Ministerstwo Spraw Zagranicznych, nie są znane przykłady negatywnych konsekwencji dla mniejszości polskiej na Litwie, spowodowanych konfliktem wokół strażnicy. Do MSZ-u nie dotarły również sygnały, dotyczące wypowiedzi polityków litewskich, uzależniające sytuację mniejszości polskiej od rozwiązania tego problemu. Ewentualne pojawienie się takiej zależności spotkałoby się z odpowiednią reakcją strony polskiej. Stosowanie zasady wzajemności w polityce wobec mniejszości narodowych jest bowiem niezgodne z międzynarodowymi standardami. Prawa mniejszości narodowych należą do niezbywalnych praw człowieka, nie mogą zatem stanowić przedmiotu przetargu politycznego.