Warszawa, 12 maja 1999 r.

I REFORMA EDUKACJI

Pan Senator kierując się własną negatywną oceną dotychczasowych wdrażanych przez Rząd RP reform, występuje z wnioskiem o przesunięcie terminu wprowadzenia reformy edukacji na 2000 rok.

- zorganizowano w kuratoriach pomoc dla gmin w projektowaniu nowej sieci szkolnej;

- uruchomiono monitorowanie tworzenia sieci;

- przeanalizowano kandydatury na stanowisko dyrektorów szkół;

- zadbano o przekaz informacji o reformie kierowany do nauczycieli i rodziców (wydawanie zeszytów "Biblioteczki reformy", uruchomienie telefonicznej linii informacyjnej, druk materiałów reklamowych, opracowania scenariuszy lekcji przeznaczonych dla uczniów klas VI);

- poinformowano rodziców o zamiarze likwidacji niektórych szkół i przeprowadzono negocjacje w tej sprawie;

- przygotowano dokumentację związaną z przekształceniem organizacyjnym dotychczasowych szkół podstawowych oraz tworzenia gimnazjów;

- powierzono stanowiska dyrektorów gimnazjów.

Warto zauważyć, że najpoważniejsza, trudna i pociągająca za sobą istotne konsekwencje przemiana w oświacie, dokonała się już w dniu 1 stycznia 1999 roku. Było to przejęcie szkół i placówek oświatowych przez samorządy. Z niemałym trudem, w toku licznych negocjacji, powstały plany nowej sieci szkolnej, racjonalnej i stwarzającej nadzieję na poprawę warunków nauczania. Plany te zostały zatwierdzone, władze samorządowe powołały dyrektorów nowoutworzonych gimnazjów. Obecnie próba wstrzymania reformy odczytana być może jako brak zaufania do decyzji władz samorządowych, których uchwały były w ostatnich miesiącach dowodem rzeczywistego przejęcia odpowiedzialności za szkolnictwo na własnym terenie. Chęć anulowania decyzji samorządowych może być kojarzona z nawrotem do centralnego kierowania oświatą. Wysiłek rządu powinien być w całości i z mobilizacją wszystkich sił kierowany na wszechstronne wspomaganie władz samorządowych w niełatwym zadaniu, które przypadło im wykonać w sytuacji, gdy fundusze resortu od lat są niewystarczające.

Od polityków i pracowników resortów wymaga się oparcia prognoz nie o transformację obaw, lecz rzetelną analizę błędów i niepowodzeń dokonujących się przemian, zwiększającą szanse powodzenia własnych przedsięwzięć. Taka analiza dokonywana jest w MEN. Skutki wprowadzanych zmian są monitorowane w sposób ciągły. Wyniki monitorowania są do chwili obecnej pozytywne. Dokonujące się w ramach reformy gruntowne przemiany rodzą wprawdzie problemy, których rozwiązanie wymaga wysiłku oraz liczne niedogodności; wszystkie one mają jednak charakter przejściowy i są niewygórowaną ceną za spodziewane efekty kształcenia w zreformowanej szkole.

Jednym z głównych celów reformy jest wyrównanie szans młodzieży wiejskiej. Szkoła obecna od lat szans takich nie daje. Młodzież pochodząca ze wsi i małych miast, liczących do 20 tys. mieszkańców, stanowi 50% populacji całej młodzieży w wieku 19-24 lat; tylko 2% tej młodzieży studiuje (dane za 1998 rok). Sytuacja ta dla obecnego kształtu szkolnictwa jest bardzo zła. W związku z tym, przy znacznym udziale Ministerstwa Edukacji Narodowej, powstał międzyresortowy projekt programu wyrównania szans edukacyjnych i kulturalnych na wsi, ujęty nazwą "Pakt dla wsi". Wynikające z projektu zadania dla resortu edukacji są częścią reformy. Wysunięte przez Pana Senatora twierdzenia nie znajdują więc uzasadnienia.

III - stać się w przyszłości bazą do stworzenia zespolonego z nim liceum profilowanego, usytuowanego na wsi;

Za sprawą eksperymentu, pełniącego w reformie rolę pilotażową, w części Polski szkoły ponadpodstawowe od dwóch lat opierają rekrutację nie na egzaminach, lecz na deklaracji uczniów, dysponujących wiedzą o swoich możliwościach trafiającej do szkół średnich, zwłaszcza młodzieży wiejskiej. Wskaźnik uczniów, którzy ubiegać się będą w przyszłości o świadectwo maturalne osiągnął na tych terenach poziom 81%. Jest to wskaźnik zadowalający, porównywalny ze wskaźnikami na zachodzie Europy, świadczy o prawidłowych kierunkach podjętych działań.

Prowadzona reforma służby zdrowia jest przedsięwzięciem złożonym, z którego rozmaitych cech zdają sobie sprawę jej inicjatorzy, a pomału zaczynają sobie zdawać sprawę zarówno świadczeniodawcy (lekarze, szpitale itp.) jak i świadczeniobiorcy (pacjenci, zarazem ubezpieczeni). Nie można się oprzeć wrażeniu, iż w oczach większości podmiotów uczestniczących w tym przedsięwzięciu reforma kojarzyła się z przekonaniem, iż w gruncie rzeczy wszystko będzie po dawnemu, tylko do systemu wejdzie więcej pieniędzy i w związku z tym nie będzie kłopotów z realizacją oczekiwań wszystkich podmiotów uczestniczących. Tymczasem reforma powoduje istotne zmiany w funkcjonowaniu służby zdrowia. Fakt, iż obowiązują nowe regulacje prawne, z którymi niezgodne są dotychczasowe nawyki uczestniczenia w opiece zdrowotnej, wywołuje w niektórych podmiotach poczucie zagubienia czy niezrozumiałości systemu. Czas zmieni tę sytuację.

W zmienionej sytuacji prawnej kasy chorych są reprezentantami przede wszystkim interesów ubezpieczeniowych i ich zadaniem jest możliwe oszczędnie wydawać powierzone ich pieczy środki finansowe na zakup odpowiednich świadczeń zdrowych. Kasy chorych nie są organem założycielskim dla zakładów opieki zdrowotnej i nie jest ich obowiązkiem dbać o stan finansowy samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej. Fakt, iż te zakłady nie uzyskują od kas chorych takiej kwoty, która ich zdaniem jest im niezbędna, nie jest "winą" kas chorych, gdyż nie jest nigdzie zapisane, iż obowiązkiem kasy chorych jest zapewnić zakładom tyle środków ile oczekują. Zakłady powinny się dostosować do zmienionych warunków funkcjonowania. Kasy chorych nie pełnią roli "parabudżetu państwa" dla tych zakładów. Nie można też być przekonanymi, iż jedynym zamiarem kas jest przyprzeć zakłady do muru i narzucić im "głodowe" stawki. Wszędzie, gdzie wprowadzono system opłacania nie instytucji ale usług, te ostatnie znaczącą poprawiły się. I właśnie to jest głównym zadaniem reformy.

Warto też zwrócić uwagę na fakt, iż o zmniejszonych w stosunku do ubiegłego roku środkach na opiekę zdrowotną mogą mówić z własnego doświadczenia niektóre istniejące w ubiegłym roku zakłady zdrowotne. Ich własne doświadczenie nie jest jednak miarodajne w odniesieniu do wielkości globalnej środków przeznaczonych na opiekę zdrowotną w tym roku, gdyż "na rynek" jako świadczeniodawcy weszło cały szereg prywatnych zakładów zdrowotnych w ubiegłym roku nie istniejących (np. prywatne praktyki lekarskie i pielęgniarskie). W związku z tym nie przewiduje się zmniejszenia dostępności do świadczeń zdrowotnych i pogorszenia opieki nad pacjentami, a przeciwnie - stopniową poprawę w tym zakresie.
Kasy chorych w zapisie ustawowym zostały pozbawione możliwości prowadzenia (długofalowej) polityki zdrowotnej, do której prowadzenia zostały uprawnione inne podmioty (np. samorządy terytorialne). W tej chwili jednak, w zastępstwie tamtych podmiotów, politykę tę zmuszone są uprawiać, choć inni ją krytykują.

Wreszcie kwestia finansów kas chorych. Są tu dwa zagadnienia do rozwiązania - pierwsze dotyczy określenia niezbędnych do względnie poprawnego funkcjonowania kas chorych środków przeznaczonych przede wszystkim na zakup odpowiedniej ilości właściwych świadczeń zdrowotnych. Ustanowiono wysokość składki na poziomie 7,5%. Wielu uważa, iż jest to wielkość zbyt mała i przedtem też takie przekonanie głosiło. Większość zdecydowała inaczej i w tej chwili toczy się proces weryfikacyjny trafności tej decyzji. Trudno - wobec tworzenia się dopiero nowego systemu i związanych z tym trudności - twierdzić, iż jest to na pewno zbyt mało, gdyż wymuszona przez reformę zmiana struktury organizacyjnej służby zdrowia i zmiana zachowań zdrowotnych i leczniczych ubezpieczonych może doprowadzić do sytuacji, gdy wielkość ta może się okazać wystarczająca.

Drugim zagadnieniem jest tutaj ściągalność składki. Jest ona zawsze po części wynikiem gry między pobierającymi składkę kasami chorych a płacącymi ją ubezpieczonymi, których skłonność do unikania wszelkich obciążeń na rzecz społeczności (realizacja zapisanej w ustawie zasady solidaryzmu) może osiągnąć bardzo wysoki poziom. Ustawodawca winien oczywiście przewidywać wynik tej gry i być może założona ściągalność składki na poziomie 98,9% była wyrazem jego nadmiernej ufności w stosunku do obywateli (ubezpieczonych). Remedium może być wzmożona działalność kontrolna i egzekucyjna kas chorych w stosunku do zalegających ze składkami, bądź zwiększenie składki. Wreszcie trzeba sobie zdawać sprawę z tego, iż pewne zapisy ustawowe (np. art. 169g zmniejszający wysokość składki do poziomu płaconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych) były wprowadzane w ostatnim momencie i - nie kwestionując ich etycznego uzasadnienia - trzeba sobie zdać sprawę z ich działania w kierunku zmniejszenia przychodów kas chorych (nie kompensowanych od razu odpowiednim zwiększeniem wysokości składki). To i wiele innych powodów doprowadziło do sytuacji, iż przychody ze składek na poziomie całego systemu wyniosły w miesiącu lutym ok. 77% przychodów przewidywanych, w marcu - ok. 88% przewidywanych, w kwietniu - 90% przewidywanych na ten miesiąc przychodów ze składek.

III. PRZYGOTOWANIE ZUS

W okresie od 1 stycznia 1999 do 31 marca 1999 wpłynęło do ZUS ponad 43,5 mln dokumentów papierowych (w tym 26 mln dokumentów zgłoszeniowych oraz 11,3 mln dokumentów rozliczeniowych). 4,6 tys. zestawów dokumentów zostało dostarczone w postaci elektronicznej na dyskietkach i CD ROM. Aktualnie w ZUS trwają intensywne prace związane z przetworzeniem dostarczonych przez płatników dokumentów. Nowe procedury pracy oraz technologie obsługujące ten proces są na bieżąco weryfikowane i udoskonalane. Zakończono procesy zakupu sprzętu niezbędnego dla zrealizowania Kompleksowego Systemu Informatycznego. Dostarczone do ZUS dokumenty rozliczeniowe za styczeń i luty i marzec 1999 r. zostały przygotowane w 340-tu terenowych jednostkach organizacyjnych ZUS i w postaci wsadów i przekazane do 37 Oddziałów Ośrodków Przetwarzania, gdzie są skanowane, rozpoznawane (zamieniane w postać znakową) oraz korygowane na stanowiskach korekty znakowej i logicznej.

Od 5 marca uruchomiono pracę na stanowiskach skanowania i korekty dokumentów na dwie zmiany oraz w dni wolne od pracy (soboty i niedziele). W lutym bieżącego roku Oddziałowe Ośrodki Przetwarzania realizowały zadania w trybie wdrożeniowo-szkoleniowym przygotowując ponad 300 pracowników do pracy w systemie OCR (przetwarzania dokumentów papierowych do postaci elektronicznej) oraz administrowania innymi systemami. Do dnia 31.03.1999 r. przetworzone zostały dokumenty rozliczeniowe za miesiąc styczeń i luty oraz przesłane drogą teletransmisji do Centralnego Ośrodka Obliczeniowego, gdzie zostały poddane dalszemu przetwarzaniu. W dniu 12.04.99 r. przekazano wyniki przetwarzania w postaci raportów księgowych i statystycznych. W maju sukcesywnie uruchamiane będą stanowiska korygujące błędy zgłaszane przez płatników podczas wypełniania dokumentów, a następnie stanowiska konta płatników i konta ubezpieczonych w zakresie udzielania informacji o stanie kont oraz prowadzenie przez ZUS dochodzenia należności. Przewiduje się, że w kwietniu zostanie zakończone przetwarzanie dokumentów zgłoszeniowych, które stanowić będą podstawę dla zakładania kont płatników i ubezpieczonych. Powinno to umożliwić przekazanie pierwszych składek do otwartych funduszy emerytalnych w miesiącu maju.

IV. REFORMA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Wyrażona przez Pana Senatora opinia na temat reformy administracji publicznej ma charakter czysto polityczny, nie zaś merytoryczny. Reforma administracji publicznej została wprowadzona po odpowiednim przygotowaniu i jest kontynuacją przemian, zapoczątkowanych na szczeblu gminnym w 1990 r. Wiele uprawnień administracji rządowej zostało przekazanych do województw i powiatów:

- samorząd powiatowy przejął kompetencje wojewody i rejonowych organów administracji rządowej oraz związane z tymi kompetencjami środki finansowe,

Jednym z głównych celów reformy była decentralizacja zarządzania środkami publicznymi. Z prognozowanych wyliczeń wynika, że koszty reformy powinny zwrócić się już w drugim roku od jego wprowadzenia. Nikt nie kwestionuje, że samorząd gminny jest sprawniejszy i tańszy, niż administracja rządowa. Gminy mogą się poszczycić pięciokrotnie większą od administracji rządowej skłonnością do inwestowania, przy ponad 30% oszczędności środków. Jestem przekonany, że samorząd powiatowy i samorząd województwa powinien również dobrze gospodarować pieniędzmi.

Reforma administracji publicznej wprowadzona przez rząd Jerzego Buzka zapewnia:

- większą efektywność instytucji świadczących usługi publiczne zarówno w skali ogólnokrajowej, jak i lokalnej;

- wykreowanie instrumentów prowadzenia polityki regionalnej;

- przystosowanie organizacji terytorialnej kraju do standardów Unii Europejskiej.

Otóż w polskim systemie prawnym to nie ministrowie - według woli - przekazują samorządowi terytorialnemu swe kompetencje lecz dokonuje tego Parlament w drodze ustawodawczej. Zespolenie administracji specjalnych - na szczeblu powiatu - pod zwierzchnictwem starosty jest właśnie tym aktem przekazania części uprawnień ministrów władzom samorządowym.