ANEKS 1: Opis metody obliczania wskaźników syntetycznych dla powiatów i miast na prawach powiatu

ANEKS 1: Opis metody obliczania wskaźników syntetycznych dla powiatów i miast na prawach powiatu

Analiza porównawcza powiatów prowadzona być może w obrębie poszczególnych wskaźników opisujących ich funkcjonowanie, co pozwala na łatwość interpretacji (wskaźniki mają wymiar fizyczny), nie pozwala jednak na dokonanie globalnej oceny porównawczej (niemożność zestawiania różnych wskaźników, niebezpieczeństwo popełnienia błędu ze względu na występujące silne korelacje pomiędzy niektórymi wskaźnikami). Z drugiej strony wskazane jest uwzględnienie w analizach jak największej liczby obiektywnych wskaźników. Rozwiązaniem tego problemu jest zastosowanie zaawansowanych metod statystycznych, pozwalających na wyodrębnienie z dużej liczby wskaźników (zwanych dalej atrybutami) kilku abstrakcyjnych syntetycznych cech diagnostycznych i porównanie powiatów w obrębie tych cech.

Procedura taka wymaga:

- doboru zestawu zmiennych wykorzystanych do obliczeń,

- obliczenie na podstawie zmiennych wskaźników-atrybutów i określenie ich charakteru

- przekształcenie atrybutów do poziomu stymulant (wyższej wartości atrybutu odpowiada wyższy poziom badanego zjawiska),

- wybór metody statystycznej i wyodrębnienie jednorodnych podzbiorów atrybutów oraz wyznaczenie kilku syntetycznych agregatowych cech diagnostycznych

- przeprowadzenie analiz porównawczych w oparciu o wyodrębnione cechy syntetyczne.

Do analizy wybrano zestaw zmiennych przedstawiony w tabeli Tab. A.1.

W poszczególnych kolumnach tabeli przedstawiono: oznaczenie symboliczne zmiennej, nazwę zmiennej, źródło danych oraz uwagi dodatkowe.

Na podstawie powyższego zestawu opracowano 29 wskaźników (atrybutów). Wykaz atrybutów wraz z określeniem formuły służącej do ich obliczenia przedstawiono w tabeli Tab.A.2. Jakkolwiek może to być dyskusyjne to dla potrzeb niniejszej analizy uznano, że np. poziom zatrudnienia w administracji publicznej lub jednostkach organizacyjnych jest stymulantą. Analizie poddawany jest bowiem potencjał powiatów, a nie zasady i optymalizacja jego wykorzystywania. Jedyna cecha posiadająca charakter destymulanty wskaźnik bezrobocia, została zamieniona przez jej odwrotność, która nazwana została umownie "wskaźnikiem zatrudnienia".

Tab.A.l. ZESTAW ZMIENNYCH WYKORZYSTYWANYCH DO OBLICZENIA WSKAŹNIKÓW

symbol	Nazwa zmiennej	uwagi	źródło
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
OG 1)	Rodzaj jednostki samorządu powiatowego (powiat/miasto na pr. powiatu	m/p	wł
OG2	Umowny typ klasyfikacyjny *)	1 - 4	wł
OG3	Liczba gmin		wł.
OG4	Powierzchnia ogółem **	km kw.	GUS
DEMOGRAFIA -31.12.1999
D1	Ludność wg faktycznego miejsca zamieszk. - ogółem		GUS
D2	Ludność wg faktycznego miejsca zamieszk. - miasto		GUS
D3	Ludność w wieku przedprodukcyjnym		GUS
D4	Ludność w wieku produkcyjnym		GUS
D5	Ludność w wieku poprodukcyjnym		GUS
D6	Saldo migracji międzypowiatowej		GUS
ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE (prac. - IX.1999, bezrob. - 31.12.1999)
ZB1	PRACUJĄCY ogółem,	osób	GUS
ZB2	Bezrobotni zarejestrowani ogółem	osób	MPiPS
TRANSPORT - 31.12.1999
T 1	Drogi powiatowe - łącznie	km	GUS
T2	Drogi powiatowe w granicach administracyjnych miast	km	GUS
POMOC SPOŁECZNA - 31.12.1999
PS1	Miejsca w zakładach stacjonarnych Pomoc Społecznej ogółem	m.rzecz.	GUS
PS2	Miejsca w Domach Pomoc Społecznej (DPS)		GUS
PS3	Miejsca w DPS podległych powiatowi		GUS
OCHRONA ZDROWIA - 31.12.1999 (wg lokalizacji spzoz)
OZ1	Liczba łóżek szpitalnych ogólnych - wg lokalizacji szpitala		wł.
OZ3	Liczba poradni specjalistycznych - wg lokalizacji spzoz		wł.
OZ3	Zatrudnienie lekarzy w publ. oz - wg lokalizacji spzoz		wł.
OZ4	Zatrudnienie pielęgniarek w publ. oz - wg lokalizacji spzoz		wł.
EDUKACJA (placówki publiczne) - rok 1999/2000
ED1	Uczniowie szkół specjalnych		MEN
ED2	Uczniowie szkół ponadgimanzjalnych łącznie		MEN
ED3	Uczniowie liceów ogólnokształcących		MEN
ADMINTSTRACJA (30.06.2000)
AD1	Zatrudnienie w urzędzie łącznie	eta	wł.
AD2	Liczba służb, inspekcji i straży powiatowych	szt.	wł.
AD3	Zatrudnienie w służbach, inspekcjach i strażach	eta	wł.
POWIATOWE JEDNOSTKI - ZATRUDNIENIE - (30.06.2000)
JP 1	Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych powiatu/miasta - łącznie	eta	wł.
JP2	Zatrudnienie -Szkoły i placówki oświatowe	eta	wł.
JP3	Zatrudnienie -Pomoc Społeczna	eta	wł.
F I N A N S E (w części powiatowej) - 31.12.1999
F1	Dochody własne	tys.zł	MF
F2	Dochody własne z podatku od osób fizycznych	tys.zł	MF
F3	Dotacje na zadania samorządu terytorialnego (własne+porozumienia)	tys. zł	MF
F4	Subwencje ogółem	tys. zł	MF
F5	Subwencja oświatowa	tys. zł	MF
F6	Subwencja drogowa	tys. zł	MF
F7	W datki majątkowe udział procentowy w wydatkach ogółem) ***	%	MF

wł. - dane pochodzące z Systemu Monitorowania Administracji Publicznej MSWiA

*) 1- powiat "pełny", 2- powiat "dookólny"
3 - miasto na prawach powiatu -"samodzielne", 4-miasto na pr.pow. / stolica powiatu

**) dane GUS na podstawie publikacji "Powiaty w Polsce", W-wa, 1999

***) w przypadku miast na prawach powiatu wydatki łączne

Tab.A.2. PROPONOWANE WSKAŹNIKI (ATRYBUTY)

Lp	nazwa	poziom odn.	formuła	skrót
1	Wielkość 1 (ludność)	50.000	D1/50000	ludn
2	Wielkość 2 (liczba min)	5	OG3/5
3	Urbanizacja (wsk.ludności)	ludność	D2/D1	urban
4	Gęstość zaludnienia	pow. km.kw.	D1/OG4	gestzal
5	Saldo migracji międzypowiatowej (względne)	ludność	D6/Dl	saldomig
6	Wskaźnik bezrobocia (obliczono dopełnienie wskaźn).	ludn.wiek. prod.	ZB2/D4*	pozzatr
7	Baza (miejsca rzecz.) płac, stacjon.op. społecznej - łącznie	ludność	PS 1/D1	plps s
8	Baza miejsca rzecz. DPS - łącznie	ludność	PS2/D 1	pldps
9	Baza miejsca rzecz.) DPS - własna	ludność	PS3/D 1	pldps_wł
10	zatrudnienie (etaty) w powiatowych jednostkach PS	ludność	JP3/DI	ps_zatr
11	Publ. stacjonarna opieka medyczna (łóżka ogólne) -łącznie	ludność	OZ1/D1	lozzoz
12	publ. opieka specjalist. ambulatoryjna (poradnie) - łącznie	ludność	OZ2/D1	porzoz
13	Publ. służba zdrowia - lekarze łącznie	ludność	OZ3/D1	lekzoz
14	Publ. służba zdrowia - pielęgniarki i położne łącznie	ludność	OZ4/D1	pielzoz
15	Oświata - szkoły specjalne (uczn./wiek przedprod.)	ludn. przedprod.	ED 1/D3
16	Oświata - szkolnictwo średnie (uczn./wiek przedprod.)	ludn. przedprod.	ED2/D3	szksr
17	Oświata - szkoły ogólnokształcące (uczn./wiek przedprod.)	ludn. przedprod.	ED3/D3	szklo
18	Oświata - wsk.finansowy	ludn. przedprod.	F5/D3	oswfin
19	Oświata - wsk. zatrudnienia (jedn. własne)	ludn. przedprod.	JP2/D3	osw_zatr
20	zatrudnienie-urząd	ludność	AD1/D1	urz_zatr
21	zatrudnienie -jedn. organizacyjne łącznie	ludność	JP1/D1	jorg_zatr
22	zatrudnienie - służby, inspekcje i straże	ludność	AD3/D1	slu_zatr
23	Dochody własne	ludność	F1/D1
24	Doch.własne z podatku od osób fiz.	ludność	F2/D 1
25	Dotacje na zadania samorządu teryt.	ludność	F3/D1
26	Subwencje łącznie	ludność	F4/DI
27	Wskaźnik wydatków majątkowych	wyd.ogółem	F7
28	Drogi powiatowe dług. na mieszk.	ludność	T1/D1
29	Miejskie drogi powiatowe (dług. na mieszk.)	ludność	T2/D1

*) dla celów analizy obliczono dopełnienie wskaźnika (1-ZB2/D4)

Tabela Tab.A.2. opisuje liczbę porządkową atrybutu, poziom odniesienia, formułę służącą do obliczenia atrybutu oraz oznaczenie symboliczne atrybutu wykorzystywane w analizie statystycznej.

Do analizy przyjęto dwadzieścia atrybutów charakteryzujących zasoby (te pozycje tabeli, w który

wypełnione jest pole w kolumnie "skrót") i pięć atrybutów charakteryzujących finanse (poz.23-27).

Do wyboru cech diagnostycznych zastosowano metodę taksonomiczno-czynnikową. Za pomocą metody taksonomicznej dzieli się ogół atrybutów na podzbiory (skupienia) złożone z możliwie jednorodnych elementów, przy czym miarą jednorodności jest skorelowanie atrybutów.

Następnie wyznacza się syntetyczne wskaźniki charakteryzujące wydzielone podzbiory atrybutów. Cechą tych wskaźników jest słaba wzajemna korelacja oraz silna korelacja z atrybutami, na podstawie których zostały wyznaczone. Poza tym wskaźniki takie, aczkolwiek nieco skomplikowane w interpretacji, dają się łatwo zestawiać oraz mogą służyć do skonstruowania wskaźnika globalnego, jak również wskaźników średnich dla grup podmiotów, wydzielonych na zasadach innych niż wynikające z analizy. Cechy przyjmują wartości ujemne i dodatnie - średnia w skali kraju wynosi 0.

W wyniku wstępnych analiz zdecydowano się zastosować metodę taksonomiczno-czynnikową oddzielnie do pięciu cech odzwierciedlających finanse powiatów oraz oddzielnie do dwudziestu cech charakteryzujących zasoby powiatów w zakresie edukacji, administracji, zatrudnienia, ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz demografii.

Cechy charakteryzujące finanse powiatów okazały się słabo skorelowane i w rezultacie analizy nie zostały wyodrębnione żadne podzbiory atrybutów. Utworzona cecha o nazwie Finanse pełnić może rolę pomocniczej cechy diagnostycznej i została określona na podstawie standaryzowanych wartości tworzących ją atrybutów.

Z pozostałych 20 atrybutów wydzielone zostały metodą taksonomiczno-czynnikową cztery grupy cech podobnych:

cecha 1 (Edu+Adm)

atrybuty: urban, szksr, szkog, oswfin, osw_zatr, urz_zatr, jorg_zatr, slu_zatr

cecha 2 (Pom.Społ.):

atrybuty: plps, pldsp, plps wl, ps_zatr

cecha 3 (Zatr.+Demogr.):

atrybuty: lud, gestzal, saldomig, pozzatr

cecha 4 (Ochr.Zdr):

atrybuty: lozzoz, porzoz, lekzoz, pielzoz

Cechy powyższe, ogólnie mówiąc, odzwierciedlają zasoby powiatów w zakresie:

cecha 1 -edukacji i administracji

cecha 2- pomocy społecznej

cecha 3 - zatrudnienia ii demografii

cecha 4 - ochrony zdrowia.

Dla każdej jednostki powiatowej (powiaty i miasta na prawach powiatu) zostały obliczone wartości poszczególnych cech. Wartości czterech wydzielonych cech posłużyć mogą do obliczenia globalnego wskaźnika syntetycznego o nazwie ZASOBY obliczanego wg wzoru:

ZASOBY=(cecha1+cecha2+cecha3+cecha4)/4

Druk nr 538