Biuro Polonijne

Warszawa, 22 - 26 września 2007 roku

III Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy jest ważnym i doniosłym wydarzeniem zarówno dla Rodaków mieszkających w Polsce jak i na świecie.

Władze Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, sprawującego opiekę na Polonią i Polakami za granicą, informują uczestników III Zjazdu, a poprzez nich polskie środowiska w ich krajach osiedlenia, o stanie realizacji postulatów wysuniętych przez delegatów II Zjazdu w 2001 r.

Prezentowany materiał dotyczy jedynie realizacji uchwał zjazdowych, powiązanych z patronacką i opiekuńczą funkcją Senatu wobec Polonii i Polaków za granicą. Uchwały odnoszące się do działalności Kościoła i postulaty dotyczące rządu, ze względu na podział kompetencji pomiędzy władzami, nie są przedmiotem tego opracowania.

Opieka nad Harcerstwem Polskim Poza Granicami Kraju była zawsze jednym z priorytetów odrodzonego Senatu. Wspieranie przez Senat programów Stowarzyszenia "Wspólnota Polska", Fundacji "Pomoc Polakom na Wschodzie", głównych organizacji harcerskich (ZHP, ZHR) oraz akcji różnych Organizacji Kresowych doprowadziło w latach 1992-1998 do odrodzenia Harcerstwa Polskiego na Wschodzie. Budowa nowych stanic harcerskich, akcja letnia w Polsce oraz działalność dydaktyczna (kursy i szkolenia dla instruktorów harcerskich ze Wschodu) zaowocowały rozkwitem działalności polskiego harcerstwa na Łotwie, Litwie, Ukrainie i Białorusi. Pomoc Senatu umożliwiająca reprezentantom ze Wschodu udział w Światowych Zlotach Harcerstwa oraz zorganizowanie przez Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" VII Światowego Zlotu Harcerskiego w Warszawie w 2004 roku, sprzyjała i sprzyja integracji polskich środowisk harcerskich poza granicami. Udział w tych imprezach rozbudza uczucia patriotyczne wśród młodzieży, dające uczestnikom poczucie wspólnoty narodowej, a dla reprezentantów ze Wschodu jest dodatkowym bodźcem do pracy organizacyjnej. Podobne funkcje pełnią organizowane również przez Stowarzyszenie Zloty Młodzieży Polonijnej "Orle Gniazdo".

W celu realizacji tej uchwały w maju 2001 r. odbyło się specjalne posiedzenie Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą, którego celem było podsumowanie wyników II Zjazdu Polonii i Polaków z Zagranicy oraz analiza możliwości wykonania uchwał zjazdowych. W trakcie prac Komisji zapadła decyzja dotycząca podjęcia inicjatywy ustawodawczej w sprawie ustanowienia 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą. Od czerwca 2001 r. do stycznia 2002 r. trwała droga legislacyjna, która zakończyła się 20 marca 2002 r. na 17 posiedzeniu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej uchwaleniem ustawy o ustanowieniu 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą.

Od początku działalności odrodzonego Senatu, przedstawiciele Izby Wyższej Parlamentu, w kontaktach bilateralnych z władzami krajów osiedlenia, poruszają kwestie dotyczące przestrzegania praw mniejszości narodowych, wspierania przez te kraje działalności organizacji polskich lub polonijnych zgodnie z postanowieniami zawartymi w traktatach międzynarodowych.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej IV kadencji, uznając słuszność oczekiwań polskiej diaspory, a szczególnie Polaków na Wschodzie w zakresie wzmocnienia więzi łączących ich z Macierzą, przedstawił na 25. posiedzeniu Senatu 11 i 16 grudnia 1998 roku, projekt ustawy o Karcie Polaka i trybie stwierdzenia przynależności do Narodu Polskiego osób polskiego pochodzenia lub narodowości polskiej. Senacka inicjatywa formalnie narodziła się 12 listopada 1998 r. w Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą, której przewodniczyła wówczas senator Janina Sagatowska.

Proces legislacyjny nie został zakończony przed upływem III Kadencji Sejmu, zaś Senat V Kadencji i Sejm IV Kadencji nie podjęły na nowo tej inicjatywy.

W czasie trwania V Kadencji Sejmu, z inicjatywy rządu, powrócono do idei Karty Polaka, którą zmodyfikował Międzyresortowy Zespół ds. Polonii i Polaków za Granicą przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów powołany do koordynowania działań organów administracji rządowej realizującej zadania w zakresie współpracy z Polonią i Polakami żyjącymi za granicą.

7 września 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej na 47. posiedzeniu uchwalił ustawę o Karcie Polaka, którą 8 września 2007 r. przekazał do rozpatrzenia Senatowi. 14 września br. Izba Wyższa Parlamentu, na 39. Posiedzeniu, przyjęła ustawę bez poprawek, co oznacza, że po podpisaniu jej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w życie po upływie  6 miesięcy od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Promocja polskiej kultury i gospodarki, to również jeden z priorytetów Senatu. Wspierając zadania od lat realizowane przez Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" oraz Fundację "Pomoc Polakom na Wschodzie", Senat aktywnie włącza się w realizację tego aspektu polityki zagranicznej i kulturalnej. Organizacja wystaw, sympozjów, konferencji naukowych oraz występów artystycznych, odbywających się często pod patronatem Marszałka Senatu przyczynia się do propagowania polskiej kultury i nauki za granicą oraz do budowania pozytywnego obrazu Polski i mniejszości polskiej w świecie.

Senat RP od trzynastu lat, wspierając wraz z Radą Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa działania Stowarzyszenia "Wspólnota Polska", jest jednym z najważniejszych gwarantów realizacji powyższej uchwały. Do ważniejszych aspektów opieki Senatu nad Polonią i Polakami za granicą należy finansowanie przez Senat zadań inwestycyjnych. Ochrona zabytków polskiej sztuki i architektury poza Macierzą, to również niezwykle istotna, a zarazem bardzo specyficzna część tego typu zadań. W tym celu Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" powołało w 1993 r. Ośrodek ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturowego poza Granicami Kraju. Specjalistyczna działalność Ośrodka była i jest możliwa głównie dzięki aktywnej polityce Senatu w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego poza granicami oraz docenianiu faktu jak wielką rolę dla pełnego obrazu naszej kultury materialnej, tak bardzo uszczuplonej w ostatnich dwóch stuleciach przez zabory, wojny i powstania, mają zabytki polskiej kultury znajdujące się poza krajem.

Jednym z elementów służących ochronie dziedzictwa narodowego i umacnianiu Polski oraz polskości poza granicami są dobrze wyposażone bazy lokalowe, w których prowadzona jest działalność edukacyjna i kultywowana pamięć o historii naszego kraju i jego wartościach. Senat Rzeczypospolitej Polskiej od wielu lat wspiera budowy i remonty szkół polskich poza granicami, domów kultury polskiej oraz siedzib organizacji polskich, głównie w krajach b. ZSRR i Europy Środkowo-Wschodniej. Najlepszym przykładem ww. działalności są liczne inicjatywy inwestycyjne Senatu, do których należą: budowa Domu Polskiego w Campo do Tente i w Guarani das Missoes w Brazylii, szkoły z przedszkolem w Pojana Mikuli w Rumunii, szkoły z polskim językiem nauczania w Szepietówce na Ukrainie, remont Domów Polskich w Jabłonkowie i Karwinie w Czechach, czy zakup historycznego domu Józefa Mackiewicza w Czarnym Borze na Litwie w celu utworzenia placówki muzealnej.

Pomoc finansowa Izby Wyższej Parlamentu obejmuje także liczne zabytki - polskiej lub z Polską związanej - sztuki sepulkralnej, wśród których wymienić należy choćby kościół pobrygidkowski (obecnie Sióstr Nazaretanek) w Grodnie, malowidła ścienne w katedrze lwowskiej, bramę wejściową z ok. poł. XIX wieku, z dekoracyjnymi wierzejami żelaznymi z 1762 r. na cmentarzu rzymskokatolickim, zwanym "Polskim" w Żytomierzu czy pomnik upamiętniający w Bierezowce w Mołdowie śmierć Stanisława Żółkiewskiego, wielkiego hetmana i kanclerza koronnego.

Programy wspierania polskich mediów za granicą stanowią co roku ok. 10% budżetu Kancelarii Senatu, przeznaczonego na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą. Media polonijne wspiera zwyczajowo Stowarzyszenie "Wspólnota Polska", zaś polskie media na Wschodzie otacza opieką Fundacja "Pomoc Polakom na Wschodzie", która w ostatnich latach przedstawiła nowy program współpracy z polskimi mediami ulokowanymi w świecie. Warto wspomnieć również o będącym miejscem wymiany myśli i doświadczeń dziennikarzy polonijnych, Światowym Forum Mediów Polonijnych, które jest współfinansowane przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej. W 2007 r. odbyło się XV jubileuszowe Forum, na którym, jak co roku, rozdano nagrody Fidelis Poloniae za zasługi dla Polaków i Polonii światowej.

Ogromna liczba tytułów polskich mediów na świecie sprawia, że tylko niektóre z nich mogą zostać objęte programem współpracy i pomocy. Senat wraz z organizacjami pozarządowymi, realizującymi programy opieki nad polskimi mediami za granicą, monitoruje na bieżąco ich potrzeby i problemy.

Odpowiedzią na postulat wyrażony w powyższej uchwale jest dotowany przez Senat program stypendialny realizowany przez Fundację "Semper Polonia". Z roku na rok rośnie liczba krajów objętych tym programem. Oprócz motywacji do nauki program ten pomaga również w tworzeniu przyszłego polskiego lobby na świecie. Jego absolwenci stanowią również naturalny rezerwuar przyszłych działaczy organizacji polonijnych i polskich za granicą.

W momencie przyjmowania tej uchwały ani Polska, ani Litwa nie były państwami członkowskimi UE. Obecnie, we wzajemnych relacjach pomiędzy Polską i Litwą, kwestie swobód mniejszości narodowych są określane przez traktaty i umowy bilateralne, podlegają też europejskim standardom wypracowanym przez Radę Europy, mogą również być przedmiotem interwencji na forum instytucji europejskich takich jak Komisja czy Parlament Europejski.

Wśród zadań inwestycyjnych wspieranych przez Senat rozwój szkolnictwa polskiego na Litwie zajmuje niezwykle poczesne miejsce. Remonty rozbudowy i adaptacje polskich szkół średnich, podstawowych oraz przedszkoli pojawiają się co roku w katalogu zadań realizowanych przez Stowarzyszenie "Wspólnota Polska". Podobnie co roku, w miarę możliwości budżetu, kolejne polskie placówki oświatowe na Litwie otrzymują nowe wyposażenie, czego przykładem może być choćby Gimnazjum J. Śniadeckiego w Solecznikach na Litwie.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej IV Kadencji, uznając potrzebę zmiany ordynacji wyborczej na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27 września 1990 roku, w zakresie umożliwienia obywatelom polskim przebywającym za granicą głosowania w drugiej turze wyborów prezydenckich, 11 maja 1999 r. przekazał do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt zmiany ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Senacka inicjatywa była realizacją postulatów zgłoszonych na I Zjeździe Polonii i Polaków z Zagranicy w sierpniu 1992 r. w Krakowie.

Nawiązując do opinii wygłoszonych przez uczestników Zjazdu, Senat zaproponował wykreślenie zapisu ograniczającego prawo Polaków mieszkających za granicą do czynnego udziału w drugiej turze wyborów prezydenckich. Jednocześnie miał na celu dostosowanie ww. ordynacji do ich prawa politycznego wynikającego z art. 62 ust. 1 Konstytucji RP, który mówi o tym, że "obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat".

Sejm rozpatrzył senacką inicjatywę wraz z trzema innymi projektami i 28 kwietnia 2000 roku, na 76. posiedzeniu uchwalił ustawę o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw.

Dotychczasowe przepisy nie gwarantowały Polakom mieszkającym poza Macierzą prawa głosu w drugiej turze wyborów prezydenckich, co tworzyło niepotrzebny dysonans w kontaktach Polonii z władzami RP oraz przeczyło zarówno chęci rozbudzania i utrwalania ich postaw obywatelskich, jak i utrzymywania symetrycznych kontaktów z Rodakami.

Wkład Senatu w rozwiązanie tego problemu jest ogromny, bowiem zrodził nową jakość polityczną w relacjach polskiej diaspory z Ojczyzną i, co więcej, wpisał się w tradycję opieki Izby Wyższej Parlamentu nad Polonią i Polakami za granicą.

Czujność Senatu w zakresie przestrzegania praw politycznych wszystkich obywateli polskich, bez względu na kraj ich osiedlenia, nabiera dziś szczególnego znaczenia w kontekście przystąpienia Polski (1 maja 2004 roku) do Unii Europejskiej gwarantującego nam m.in. swobodę przepływu osób, z której Polacy intensywnie korzystają.

Wybory organizowane zgodnie z zasadami określonymi w nowelizacji są ważnym czynnikiem integrującym Polaków za granicą i gwarantującym ciągłość podtrzymywania więzi z Ojczyzną.

21 czerwca 2002 roku, na mocy uchwały podjętej na 19. posiedzeniu Izby Wyższej Parlamentu, została powołana przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej Polonijna Rada Konsultacyjna przy Marszałku Senatu.

Utworzenie Rady wypełniło zobowiązania Senatu wobec przedstawicieli Polonii i Polaków za granicą oraz organizacji działających na ich rzecz, poczynione przez przedstawicieli Senatu w czasie II Zjazdu Polonii i Polaków z Zagranicy oraz na plenarnym posiedzeniu Senatu 30 kwietnia 2002 roku, w całości poświęconym debacie polonijnej.

Mobilizacja Senatu, w zakresie powołania do życia Rady, stanowi wyraz głębokiej troski i potrzeby dialogu z polską diasporą oraz ma na celu zacieśnienie współpracy między organizacjami polonijnymi, służące budowaniu jedności i poczucia solidarności wśród Rodaków, szczególnie w kontekście częstego łamania podstawowych praw Polaków w ich krajach osiedlenia (np. Białoruś).

Rada, jako organ doradczy Marszałka, jest swoistym oknem na polonijny świat. Pomaga w ukierunkowaniu działań Senatu na wyzwania, przed jakimi stoi społeczność polska żyjąca poza Macierzą tak, by kroki podejmowane przez Izbę Wyższą Parlamentu w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą były spójne i możliwie najlepiej służyły orędownikom spraw polskich poza granicami kraju.

Zarazem plenarne posiedzenia członków Rady pozwalają na wymianę doświadczeń i dają wszystkim organizacjom skupiającym Polaków rozsianych po świecie, poprzez reprezentujących ich przedstawicieli, możliwość wypowiadania się w jednym miejscu i czasie o problemach diaspory polskiej ze wszystkich regionów geograficznych. Należy podkreślić, że zakres i waga poruszanych przez Radę spraw, potrzeba konsultowania i rozwiązywania ich z udziałem Senatu jest najlepszym dowodem na celowość kontynuowania przez ten organ tradycji, jaką jest opieka nad Rodakami za granicą.

Uchwała Senatu z 21 czerwca 2002 r. w sprawie utworzenia Polonijnej Rady Konsultacyjnej określa w szczególności zadania Rady, tryb i organizację jej prac, a także skład osobowy.

Zgodnie z tą uchwałą zadaniem Polonijnej Rady Konsultacyjnej jest wyrażanie opinii:

• w sprawach istotnych dla Polonii i Polaków za granicą,

• na temat projektów aktów normatywnych dotyczących Polonii i Polaków za granicą,
• kierunkach działań Senatu i jego organów w sprawach Polonii i Polaków za granicą.

Członków Rady, w liczbie nie większej niż dwunastu, powołuje i odwołuje Marszałek Senatu spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje i środowiska polonijne. Marszałek Senatu może powoływać w skład Rady również inne osoby ze środowisk polonijnych. Kadencja Rady odpowiada okresowi kadencji Senatu.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej sprawując opiekę nad Polonią i Polakami za granicą podejmuje działania związane ze zjawiskiem wzmożonej migracji zarobkowej Polaków do krajów Unii Europejskiej. Izba Wyższa Parlamentu identyfikuje potrzeby, jakie stwarza nowa sytuacja i przynajmniej częściowo zaspokaja je poprzez przyznawanie organizacjom pozarządowym dotacji na realizację odpowiednich zadań.

Pierwszym krokiem, jaki Senat powziął w ramach rozpoznawania zjawiska najnowszej fali przepływów demograficznych, było zainicjowanie dyskusji dotyczącej wyzwań, jakie migracje zarobkowe Polaków do krajów Unii Europejskiej stawiają przed Państwem. 20 października 2006 r. w gmachu Parlamentu odbyła się w konferencja pod patronatem Marszałka Senatu, Bogdana Borusewicza, której celem była wymiana poglądów ekspertów ośrodków badawczych, instytucji państwowych, władz kościelnych oraz organizacji pozarządowych i środowisk polonijnych zainteresowanych nową sytuacją polskiej diaspory w świecie. Pierwszy panel poświęcono weryfikacji mitów związanych z tym zjawiskiem, prognozom demograficznym oraz procesowi transnacjonalizacji we współczesnym świecie. Drugą część spotkania wypełniła prezentacja działań planowanych przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Edukacji Narodowej, Pracy i Polityki Społecznej, Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. W trzecim panelu głos zabrał przedstawiciel Senackiej Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą oraz Prezydent Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych. Spotkanie stworzyło podstawy do międzyresortowej współpracy na rzecz "nowej emigracji".

Kolejnym ważnym wydarzeniem, dającym możliwość odkrycia nowych aspektów sytuacji i wskazania potrzeb migrantów, było posiedzenie utworzonej przy Marszałku Senatu Polonijnej Rady Konsultacyjnej. Podczas zebrania, które odbyło się 13 marca 2007 roku, członkom Rady przedstawione zostały strategie resortów Edukacji Narodowej, Szkolnictwa Wyższego i Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych wobec Polonii i Polaków za Granicą, ze szczególnym uwzględnieniem nowej fali migracyjnej do krajów Unii.

W trakcie posiedzenia Rady, doradca Premiera ds. Polonii i Polaków za Granicą, Michał Dworczyk, omówił stan prac nad pakietem ustaw dotyczących społeczności polskiej żyjącej poza Macierzą przygotowywanych przez Międzyresortowy Zespół ds. Polonii i Polaków za Granicą. Delegat Konferencji Episkopatu Polski ds. duszpasterstwa Polonii i Polaków za Granicą zaprezentował działalność Polskiej Misji Katolickiej w polskiej diasporze.

Przedstawiając stanowisko Polonijnej Rady Konsultacyjnej Prezydent Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych, Tadeusz Pilat wysoko ocenił działania władz polskich wobec nowej fali emigracji do krajów Unii Europejskiej. Zwrócił uwagę na potrzeby w obszarze kształcenia dzieci i młodzieży oraz monitorowania zjawiska.

22 czerwca 2007 r. Prezydium Senatu na podstawie Uchwały nr 383 powołało Zespół Doradców do Spraw Migracji Ekonomicznej Obywateli Polskich do państw Członkowskich Unii Europejskiej, który pełni funkcję organu opiniodawczo-doradczego przy Marszałku Senatu. W zakres jego działań wpisuje się wyrażanie opinii w sprawach procesów i zjawisk towarzyszących migracji ekonomicznej obywateli polskich do państw członkowskich Unii Europejskiej oraz o kierunkach działań Senatu i jego organów w sprawach związanych z migracją. W skład Zespołu zostali powołani wybitni przedstawiciele nauki, krajowych organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele środowisk polonijnych zajmujący się tą problematyką.

Podstawę do przyznawania dotacji na rzecz środowisk "nowych" migrantów z Polski w krajach Unii Europejskiej stanowi Uchwała nr 252 Prezydium Senatu z 6 lutego 2007 r. która jako jeden z kierunków działań na rzecz Polonii i Polaków za granicą w roku 2007, określa rozpoznanie nowych zjawisk i potrzeb rodzących się w związku z ruchami migracyjnymi Polaków w ramach Unii Europejskiej.

Wykonując zapis tej Uchwały Senat przyznał dotację Fundacji Pomocy Wzajemnej "Barka" na utworzenie Centrów Integracji Migrantów Zarobkowych w Londynie i Dublinie oraz za pośrednictwem Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" na wykonanie zadań o charakterze programowym następującym organizacjom polonijnym.

• Polskiemu Centrum Informacyjno-Doradczemu w Madrycie, na założenie punktu informacyjnego i działalność na rzecz nowej emigracji,
• Polskiemu Centrum Informacji i Kultury w Dublinie na dofinansowanie wydania informatora dla nowej emigracji, działalności kulturalnej i utrzymania lokalu,
• Poradni Psychologicznej w Dublinie, na dofinansowanie organizacji bezpłatnej pomocy psychologicznej dla nowoprzybyłych Polaków w Irlandii oraz organizację warsztatów psychologicznych,
• Polskiemu Ośrodkowi Społeczno-Kulturalnemu w Dublinie na obsługę punktu informacyjnego dla nowej emigracji,
• Zjednoczeniu Polskiemu w Wielkiej Brytanii na dofinansowanie punktu informacyjnego dla nowej emigracji,

• Polskiemu Centrum Informacyjno Doradczemu w Rzymie na utworzenie i prowadzenie centrum informacyjnego dla nowej emigracji.