Podczas posiedzenia Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą zaakceptowano projekt inicjatywy ustawodawczej dotyczącej ustawy o opiece Senatu nad Polonią i Polakami za granicą. Proponowana ustawa zmienia ustawę z 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej i ustawę z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.

Jak stwierdzono w uzasadnieniu przyjętego projektu, szczególne zainteresowanie Senatu sprawami Polonii i Polaków za granicą oraz udzielanie pomocy finansowej w tym zakresie stanowi jedną z charakterystycznych cech działalności drugiej izby polskiego parlamentu. Ustawa o opiece Senatu nad Polonią i Polakami za granicą ma na celu uregulowanie tej działalności z uwzględnieniem dotychczasowej praktyki, doświadczeń i dorobku Senatu w budowaniu więzi między krajem a Polonią i Polakami w świecie.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że odrodzony w 1989 r. Senat powrócił do historycznej tradycji z okresu międzywojennego i ponownie objął opieką środowiska polonijne i polskie poza granicami.

Dotychczasowe działania Senatu skupione są przede wszystkim na pomocy Polakom zamieszkałym w krajach położonych za wschodnią granicą w zachowaniu poczucia tożsamości narodowej, przy jednoczesnej dbałości o wzrost prestiżu polskiej grupy etnicznej w krajach ich osiedlenia. Działania te dotyczą dziedziny oświatowej, w szczególności upowszechnienia języka polskiego i wiedzy, kultywowania polskiej tradycji i obyczaju, ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego, organizacji wypoczynku letniego dzieci i młodzieży pochodzenia polskiego, udziału w kursach i szkoleniach zawodowych oraz w imprezach sportowych i turystycznych.

W uzasadnieniu przyjętego projektu przypomniano, że działalność Senatu w omawianym zakresie nie została dotychczas uregulowana w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, nie licząc wzmianki w art. 3 ust. 5 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Od 1990 r. w ustawach budżetowych w części dotyczącej wydatków Kancelarii Senatu umieszczane są środki przeznaczone na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą. Środki te są wykorzystywane w trybie zlecania zadań organizacjom pozarządowym i przyznawania dotacji celowych na ich wykonanie na podstawie przepisów ustawy o finansach publicznych oraz uregulowań legislacji wewnętrznej.

Zdaniem wnioskodawców, podjęcie inicjatywy ustawodawczej jest w pełni uzasadnione, biorąc pod uwagę, iż podstawą prawną wydatkowania określonych środków z budżetu państwa nie może być wyłącznie ich coroczne wyodrębnianie w ustawie budżetowej w ramach budżetu Kancelarii Senatu ze wskazaniem, że mają być przeznaczone na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą. Konieczne jest wprowadzenie wyraźnych normatywnych podstaw podejmowania przez Senat aktywności w tym zakresie. Uregulowanie w projekcie ustawy różnych aspektów finansowania zadań związanych z opieką nad Polonią i Polakami za granicą będzie ponadto spełnieniem wymogu płynącego z art. 216 ust. 1 konstytucji, zgodnie z którym środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Wykonywanie zadań związanych ze wspieraniem Polonii koresponduje z wyrażoną w art. 6 ust. 2 konstytucji zasadą udzielania przez Rzeczpospolitą Polską pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

Odnosząc się do celowości ustawowej regulacji przedmiotowej materii w uzasadnieniu projektu zauważono, że dotychczasowa praktyka funkcjonuje bez większych zastrzeżeń. Jednak, w opinii wnioskodawców, jednoznaczne i konsekwentnie działania prowadzone wobec Polaków zamieszkałych za granicą nie mogą być uzależnione od zmiennych zapatrywań politycznych. Przyjęcie projektowanej ustawy ustabilizuje stan prawny i będzie działać stymulująco na siły polityczne, obligując je do przestrzegania zasad zawartych w ustawie.

Skutkiem uchwalenia ustawy będzie kompleksowa regulacja procedury zlecania zadań Senatu w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą organizacjom pozarządowym i przyznawania dotacji na ich wykonywanie. Oprócz uporządkowania systemu prawa ustawa przyczyni się do optymalizacji działania organów władzy publicznej na rzecz koordynacji i racjonalnego rozdziału środków budżetowych przeznaczonych na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą.

W projekcie zachowano funkcjonujący dotychczas, na podstawie uchwały nr 27 Prezydium Senatu z 23 grudnia 2005 r., trójstopniowy system rozpatrywania wniosków o zlecenie zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za Granicą:

- wstępnej oceny wniosku będzie dokonywał szef Kancelarii Senatu zgodnie z zasadami sformułowanymi w art. 13 i 14 projektu; w wypadku wniosku składanego przez organizację zagraniczną w tej wstępnej fazie będzie uczestniczył także konsul właściwy dla siedziby organizacji, którego obowiązkiem będzie przesłanie wniosku szefowi Kancelarii wraz z opinią w zakresie celowości zlecenia zadania (art. 24);

- drugim etapem będzie rozpatrzenie wniosku przez właściwą komisję senacką w celu wydania opinii dla Prezydium Senatu (art. 15);

- w następnej kolejności wniosek będzie przedmiotem obrad Prezydium Senatu, które będzie podejmowało decyzję w przedmiocie zlecenia zadania i wysokości udzielonej dotacji (art. 16); na podstawie uchwały prezydium szef Kancelarii będzie zawierał z organizacją pozarządową umowę w sprawie zlecenia zadania (art. 18).

Ustawa szczegółowo reguluje kwestie kontroli wykorzystania dotacji udzielonych na wykonanie zleconych zadań, do sprawowania której zobowiązuje przepis art. 153 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. Celem kontroli przeprowadzanej przez Kancelarię Senatu będzie sprawdzenie prawidłowości wykorzystania otrzymanej dotacji pod względem zgodności z przeznaczeniem oraz stosunku pomiędzy wysokością wykorzystanej dotacji a stopniem wykonania zadania przewidzianego do finansowania dotacją, prawidłowości i terminowości realizacji zleconego zadania oraz wykonania innych obowiązków wynikających z umowy.

Nowością w stosunku do obecnej praktyki jest umożliwienie w projekcie zlecania przez Prezydium Senatu zadań "polonijnych" zagranicznym organizacjom zrzeszającym mniejszość polską, zarejestrowanym zgodnie z przepisami prawa obcego. Obecnie zadania w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą są zlecane wyłącznie organizacjom pozarządowym (tj. podmiotom utworzonym na podstawie prawa polskiego). Umożliwienie ich zlecania także zagranicznym organizacjom zagranicznym - poprzez bezpośredni kontakt dysponenta środków publicznych z faktycznym wykonawcą zadania - przyczyni się do bardziej efektywnego, celowego i oszczędnego dokonywania wydatków z budżetu państwa. Projekt przewiduje, że organizacji zagranicznej będzie można zlecić wyłącznie zadanie o charakterze programowym (niemające charakteru inwestycyjnego), a w składaniu przez organizację zagraniczną wniosku o zlecenie zadania będzie pośredniczył konsul (stąd niezbędna zmiana ustawy o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej). W myśl projektu, dotacja przyznana organizacji zagranicznej nie będzie mogła obejmować kosztów niezbędnych do poniesienia w celu prawidłowej realizacji zadania.

W zakresie nowelizacji ustawy o finansach publicznych projekt zmierza do wyłączenia stosowania jednej z zasad gospodarki finansowej obowiązującej w toku wykonywania budżetu państwa, w myśl której zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty - w odniesieniu do zlecania zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Wspomniana zasada wyboru najkorzystniejszej oferty nie jest stosowana przy zlecaniu tego rodzaju zadań. Szczególny tryb ich zlecania opiera się bowiem na inicjatywie organizacji pozarządowych, będącej rezultatem postulatów środowisk polonijnych, a nie na ogłaszaniu konkursu ofert. Odmienność tę respektuje wspomniany art. 3 ust. 5 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa, nie licząc nieznacznych skutków finansowych, które być może będą związane z dodatkowymi obowiązkami nałożonymi na konsulów.

Przedmiot projektowanej ustawy pozostaje poza obszarem regulacji prawa Unii Europejskiej.

Na przedstawiciela wnioskodawcy - Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą wybrano senatora Piotra Zientarskiego.

W drugim punkcie porządku dziennego posiedzenia Komisja Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą zapoznała się ze stanem prac nad projektem pakietu ustaw polonijnych.

Prace nad projektami ustaw: o ustalaniu polskiego pochodzenia oraz o Karcie Polaka, o obywatelstwie polskim, o zmianie ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu RP oraz o zmianie ustawy o wyborze prezydenta omówił sekretarz Zespołu Międzyresortowego ds. Polonii i Polaków za Granicą Michał Dworczyk.

Na zakończenie posiedzenia Komisja Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą rozpatrzyła i zaopiniowała następujące wnioski o dotacje z budżetu Kancelarii Senatu na wykonanie zadań państwowych na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą:

1. Wnioski o zlecenie zadań państwowych o charakterze programowym i przyznanie dotacji na ich wykonanie

- Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" w Warszawie: Dofinansowanie działalności Polskiego Centrum Informacji i Kultury w Dublinie. Całkowity koszt realizacji zadania - 1 282 930 zł, wnioskowana kwota dotacji - 172 414 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 25 000 zł. Komisja postanowiła zaproponować Prezydium Senatu przyznanie kwoty dwukrotnie wyższej - 50 000 zł.

- Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" w Warszawie: Dofinansowanie kosztów wydawniczych "Dziennika Polskiego", "Dziennika Żołnierza" oraz "Tygodnika Polskiego". Całkowity koszt realizacji zadania - 623 506 zł, wnioskowana kwota dotacji - 131 034 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 60 000 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" w Warszawie: Zakup środków trwałych dla organizacji polskich i polonijnych poza granicami kraju. Całkowity koszt realizacji zadania - 35 485 zł, wnioskowana kwota dotacji - 29 946 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 29 946 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Fundacja "Oświata Polska za Granicą" w Warszawie: Zakup strojów ludowych dla młodzieżowego zespołu polonijnego w Nowym Sołońcu, w Rumunii. Całkowity koszt realizacji zadania - 11 450 zł, wnioskowana kwota dotacji - 11 450 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 11 450 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Fundacja "Na Obcej Ziemi" w Długiej Szlacheckiej: Czarny Teatr w Warszawie. Całkowity koszt realizacji zadania - 15 870 zł, wnioskowana kwota dotacji - 10 000 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 10 000 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Stowarzyszenie Doradców Gospodarczych "Pro-Akademia" w Łodzi: "Paczki z darami świątecznymi (żywność, książki, odzież, leki, artykuły higieniczne i gospodarcze) dla polskich kombatantów żyjących na Wschodniej Ukrainie i Republice Mołdawii". Całkowity koszt realizacji zadania - 64 900 zł, wnioskowana kwota dotacji - 54 000 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 20 000 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Fundacja "Na Obcej Ziemi" w Długiej Szlacheckiej: Partnerstwo szkół - edycja 2006 etap 1 - poznajmy się. Całkowity koszt realizacji zadania - 48 120 zł, wnioskowana kwota dotacji - 32 520 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje nie przyznawać dotacji. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

2. Rozpatrzenie wniosków o zlecenie zadań państwowych o charakterze inwestycyjnym i przyznanie dotacji na ich wykonanie

- Rezygnacja przez Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" w Warszawie z wykonania zadania inwestycyjnego pn. Zakończenie budowy Domu Polskiego z częścią muzealną w Kirowogradzie, na Ukrainie. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przychylić się do prośby Stowarzyszenia "Wspólnota Polska". Komisja poparła opinię zespołu.

- Zmniejszenie przyznanej Stowarzyszeniu "Wspólnota Polska" w Warszawie dotacji na zadanie pn. Rozbudowa Szkoły Podstawowej w Jekabpilsie, na Łotwie. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przychylić się do prośby Stowarzyszenia "Wspólnota Polska". Komisja popiera opinię zespołu.

- Zwiększenie przyznanej Stowarzyszeniu "Wspólnota Polska" w Warszawie dotacji na realizację następujących zadań:

- Nazwa zadania: Remont Szkoły Podstawowej w Czużakampiach, na Litwie. Przyznana dotacja - 100 214 zł, wnioskowane zwiększenie środków finansowych o 7834 zł, łączna kwota dotacji po zwiększeniu - 108 048 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać kwotę 7834 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadania: Remont Szkoły Podstawowej w Kamionce, na Litwie. Przyznana kwota dotacji - 193 497 zł, wnioskowane zwiększenie środków finansowych o 16 875 zł, łączna kwota dotacji po zwiększeniu - 210 372 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać kwotę 16 875 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadania: Remont Biblioteki Polskiej w Kiszyniowie, w Mołdawii. Przyznana kwota dotacji - 53 476 zł, wnioskowane zwiększenie środków finansowych - 45 241 zł, łączna kwota dotacji po zwiększeniu - 98 717 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać kwotę 45 241 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadania: Remont Przedszkola w Solecznikach, na Litwie. Przyznana kwota dotacji - 570 749 zł, wnioskowane zwiększenie środków finansowych - 26 620 zł, łączna kwota dotacji po zwiększeniu - 697 369 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać kwotę 126 620 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadania: Budowa Domu Kultury Polskiej z częścią oświatową w Barze, na Ukrainie. Przyznana kwota dotacji - 80 000 zł, wnioskowane zwiększenie środków finansowych - 64 170 zł, łączna kwota dotacji po zwiększeniu - 144 170 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje odłożyć rozpatrzenie wniosku. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

Nowe wnioski Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" w Warszawie:

- Nazwa zadania: Remont kościoła w Wierszynie, w Rosji. Wnioskowana kwota dotacji - 38 220 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 38 220 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadana: Remont kościoła w Izmailu, na Ukrainie. Wnioskowana kwota dotacji - 130 000 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 100 000 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadania: Remont lokalu dla Stowarzyszenia Kulturalnego w Bekescsaba, na Węgrzech. Wnioskowana kwota dotacji - 16 000 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 16 000 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Nazwa zadania: Wymiana instalacji elektrycznej i oświetlenia w gimnazjum w Niemenczynie, na Litwie. Wnioskowana kwota dotacji - 27 380 zł. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznać 27 380 zł. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.

- Remont Biblioteki Polskiej im. I. Domeyki w Buenos Aires, w Argentynie (II etap);

- Budowa Domu Polskiego w Campo do Tenente, w Brazylii;

- Rozbudowa Szkoły Podstawowej w Egliszkach, na Litwie;

- Remont klas w Szkole Ogólnokształcącej w Iwano-Frankowsku, na Ukrainie;

- Remont Kościoła w Biełastoku koło Tomska, w Rosji;

- Remont Kościoła w Tobolsku, w Rosji;

- Roboty wykończeniowe sali przy kościele w Szaróweczce, na Ukrainie;

- Remont pomieszczeń dla Centrum Polsko-Ukraińskiego w Chmielnickim, na Ukrainie.

Zespół Finansów Polonijnych proponuje przychylić się do próśb Stowarzyszenia "Wspólnota Polska". Komisja poparła opinię zespołu.

Zespół Finansów Polonijnych proponuje przychylić się do prośby Stowarzyszenia "Wspólnota Polska". Komisja poparła opinię zespołu

- Wniosek Fundacji "Światło-Życie" w Katowicach o zlecenie zadania państwowego pn. Remont Ośrodka "Marianum" w Carlsbergu, w Niemczech. Zespół Finansów Polonijnych proponuje przyznanie dotacji w wysokości 30 000 zł na zakup materiałów budowlanych. Komisja przychyliła się do opinii zespołu.