Na wspólnym posiedzeniu zebrały się Komisja Rodziny i Polityki Społecznej oraz Komisja Ustawodawcza.

W pierwszym punkcie porządku dziennego posiedzenia senatorowie rozpatrzyli wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 października 2006 r. dotyczący ustawy o pomocy społecznej (sygnatura akt K 30/05).

W rozpatrywanym wyroku trybunał orzekł o niezgodności z konstytucją art. 8 ust. 5 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej w zakresie, w jakim "przepis ten uniemożliwia uznanie za dochód - w odniesieniu do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach określonych w przepisach o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne - kwoty niższej od najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a jeżeli z tytułu prowadzenia tej działalności nie istnieje obowiązek ubezpieczenia społecznego - kwoty niższej od najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne".

Podsumowując wyrok, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

• wprowadzone przez ustawodawcę kryterium różnicujące sytuację prawną ewentualnych beneficjentów pomocy społecznej wiąże warunki objęcia opieką społeczną z przesłanką wybraną dowolnie i arbitralnie, bez rzeczywistego związku z sytuacją materialną i życiową potencjalnie uprawnionego;
• zaskarżony przepis wprowadza zróżnicowanie, które nie ma racjonalnego uzasadnienia. Nie pozostaje ono w żadnym związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma, oraz nie tylko nie służy realizacji tego celu i treści, ale wręcz koliduje z celem, treścią i istotą instytucji pomocy społecznej;
• zróżnicowanie będące konsekwencją zaskarżonego przepisu nie pozostaje w żadnym związku z tymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi, które mogłyby ewentualnie uzasadnić odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Jedną z takich zasad konstytucyjnych jest zasada sprawiedliwości społecznej (art. 2 konstytucji).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż art. 8 ust. 5 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej jest niezgodny z art. 2 (zasada sprawiedliwości społecznej), art. 32 (zasada równości wobec prawa) i art. 71 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (zasady polityki społecznej państwa).

Szczegółową informację na temat wyroku, a także założenia projektu ustawy wykonującego to orzeczenie przedstawili Piotr Radziewicz i Bożena Langner z Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu. Wysłuchano także wyjaśnień udzielanych przez wicedyrektor Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej Krystynę Wyrwicką.

Uwzględniając brzmienie sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz motywy jego uzasadnienia, zaproponowano, by wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3 października 2006 r. polegało na nadaniu art. 8 ust. 5 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej następującej treści:

"5. W stosunku do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą: [...]

2) opodatkowaną na zasadach określonych w przepisach o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne - za dochód przyjmuje się zadeklarowaną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a jeżeli z tytułu prowadzenia tej działalności nie istnieje obowiązek ubezpieczenia społecznego, przyjmuje się kwotę zadeklarowaną w oświadczeniu tej osoby."

W opinii senackiego biura legislacyjnego, proponowana zmiana eliminuje kategorię podmiotów, którą ustawodawca wyodrębnił w sposób wadliwy. Przyjął mianowicie, że relewantnym kryterium wyodrębnienia powinna być forma opodatkowania osoby, podczas gdy kryterium zgodnym z konstytucją - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - jest rzeczywista wysokość dochodów osoby (tzw. kryterium dochodowe).

Znowelizowany przepis umożliwia uznanie za dochód - w odniesieniu do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach określonych w przepisach o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne - również kwotę niższą od najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Sposób ustalania dochodu, który warunkuje prawo do pomocy społecznej, powiązany został więc z faktyczną sytuacją życiową (materialną) osób ubiegających się o świadczenie pieniężne.

W głosowaniu połączone komisje zdecydowały o podjęciu inicjatywy ustawodawczej dotyczącej projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej. Do reprezentowania komisji w dalszych pracach nad tym projektem ustawy upoważniono senator Ewę Tomaszewską.

W drugim punkcie porządku dziennego posiedzenia rozpatrywano wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2006 r. dotyczący ustawy o pomocy społecznej (sygnatura akt P 23/05).

W rozpatrywanym wyroku trybunał orzekł o niezgodności z konstytucją art. 27 ust. 1, 2 i 3 ustawy o pomocy społecznej "w zakresie, w jakim uniemożliwia nabycie prawa do zasiłku stałego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym osobie zdolnej do pracy, niezatrudnionej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny".

Senatorowie zapoznali się ze szczegółową informacją senackiego biura legislacyjnego dotyczącą tego wyroku oraz potrzeby podjęcia inicjatywy ustawodawczej wykonującej postanowienia orzeczenia TK. Wysłuchano także wyjaśnień wicedyrektor K. Wyrwickiej z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

W opinii senackiego biura legislacyjnego stwierdzono, że wbrew sugestii prezesa Trybunału Konstytucyjnego, zawartej w piśmie do marszałka Senatu z 29 listopada 2006 r., w którym wskazuje on na potrzebę "podjęcia prac ustawodawczych w związku z treścią przyjętego rozstrzygnięcia", wydaje się, że - biorąc pod uwagę brzmienie sentencji wyroku oraz treść jego uzasadnienia - de lege lata nie istnieje potrzeba podjęcia działań ustawodawczych, które miałyby na celu wykonanie wyroku z 15 listopada 2006 r.

Po pierwsze, należy mieć na uwadze, że wyrok dotyczy przepisu, który - wraz z całą ustawą o pomocy społecznej (z 1990 r.) - został uchylony z porządku prawnego w 2004 r. W sensie prawnym nie ma więc bezpośredniego przedmiotu nowelizacji (nie sposób zmieniać przepis, który nie ma substratu w postaci jednostki redakcyjnej tekstu aktu normatywnego).

Po drugie, w zakresie, w jakim art. 27 ustawy o pomocy społecznej (z 1990 r.) nadal stanowi podstawę prawną czynności prawnych, a więc jest źródłem praw i obowiązków niektórych osób, może być stosowany przez organy państwa w kształcie normatywnym nadanym mu przez wyrok trybunału. "Orzeczenie zakresowe" wyeliminowało zatem z systemu prawa niekonstytucyjną normę, nie uchyliło jednak całego przepisu. Sądy i organy administracji publicznej mogą rozstrzygać sprawy w oparciu o przepis pozostawiony w tekście ustawy o pomocy społecznej (z 1990 r.), z pominięciem niekonstytucyjnej normy, która została derogowana przez Trybunał. Z punktu widzenia procesów stosowania prawa - po wejściu w życie wyroku nie mamy do czynienia z konstrukcyjną luką w prawie.

Po trzecie, faktyczne znacznie art. 27 ust. 1, 2 i 3 ustawy o pomocy społecznej (z 1990 r.) ogranicza się do spraw "w toku" oraz spraw, które w wyniku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu mogą zostać wznowione (art. 190 ust. 4 Konstytucji). Skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie zawitym jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego). Praktyczne znacznie problemu nie jest więc znaczne, a z biegiem czasu dojdzie do jego całkowitego wygaszenia (do osób ubiegających się o pomoc społeczną bez wyjątków będzie miała zastosowanie ustawa o pomocy społecznej z 2004 r.).

Komisja Rodziny i Polityki Społecznej oraz Komisja Ustawodawcza po wnikliwym rozpoznaniu sprawy oraz z uwagi na uchylenie zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny przepisu z porządku prawnego ustawą z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej uznały za niecelowe podejmowanie działań ustawodawczych w tym zakresie. Informację na ten temat przekazano marszałkowi Senatu.