Podczas wspólnego posiedzenia Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Praw Człowieka i Praworządności przeprowadzono pierwsze czytanie zgłoszonego przez grupę senatorów projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Projekt zgłoszony przez grupę senatorów omówił i uzasadnił senator Aleksander Bentkowski. Pozytywną opinię o projekcie przedstawił sędzia Wojciech Ulitko z Departamentu Legislacyjno-Prawnego w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Jak stwierdzono, konieczność przygotowania projektowanej ustawy wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 5 lipca 2005 r. Wyrok dotyczył niezgodności z konstytucją art. 50 § 3 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Trybunał orzekł, że przepis ten jest niezgodny z art. 78 i art. 176 ust. 1 w związku z art. 41 ust. 1 konstytucji w zakresie, w jakim nie przewiduje zażalenia na postanowienie o zamianie kary porządkowej grzywny na karę pozbawienia wolności.

Sąd może ukarać karą porządkową grzywny w razie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie (art. 49 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych). Od postanowienia o ukaraniu karą porządkową przysługuje zażalenie.

Brak natomiast możliwości zaskarżenia orzeczenia wydanego na podstawie art. 50 § 3 tej ustawy, co narusza konstytucyjne prawo do zaskarżenia orzeczenia pierwszoinstancyjnego (art. 78 konstytucji), oraz do rozpatrzenia sprawy w postępowaniu dwuinstancyjnym (art. 176 ust. 1 konstytucji). W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 50 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych ingerencja sądu w konstytucyjnie chronioną sferę wolności osobistej (art. 41 ust. 1 konstytucji) następuje bez uprzedniego merytorycznego zbadania przez sąd powodów, które sprawiły, iż osoba ukarana grzywną nie wykonała ciążącego na niej obowiązku. Trybunał Konstytucyjny uznał, iż fakt, że ukaranie karą porządkową następuje na podstawie i w trybie przepisów Prawa o ustroju sądów powszechnych, a nie na podstawie procedur sądowych regulujących rozpoznawanie określonych spraw, nie usprawiedliwia braku zachowania standardów zasadniczego postępowania sądowego.

Wydanie postanowienia o zamianie kary porządkowej na porządkową karę pozbawienia wolności skutkuje naruszeniem wolności osobistej człowieka. Niezgodność zakwestionowanego przepisu z art. 41 ust. 1 konstytucji wiąże się z faktem pozbawienia wolności na podstawie niezaskarżalnego postanowienia sądu, a zatem w trybie, który nie odpowiada wymogom sprawiedliwej procedury.

Zaproponowana przez grupę senatorów regulacja zawiera nowe brzmienie art. 50 § 3, w myśl którego decyzja o zamianie kary porządkowej grzywny na karę pozbawienia wolności będzie podlegała weryfikacji przez sąd drugiej instancji. Pozwoli to na zbadanie przyczyn nieuiszczenia grzywny i ocenę, czy w określonych okolicznościach wymierzenie kary pozbawienia wolności jest celowe.

Zaproponowane w projekcie rozwiązanie ustawowe dotyczące postępowania sądowego, a takim jest postępowanie o ukaraniu karą porządkową, uwzględnia wymogi wynikające z art. 176 ust. 1 konstytucji, w myśl którego postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne. Sąd wydający postanowienie o zamianie kary porządkowej grzywny na karę pozbawienia wolności nie jest sądem odwoławczym. Z tego względu konieczne jest przyznanie zainteresowanym dalszych środków prawnych, umożliwiających kwestionowanie orzeczenia sądu.

Projektowana regulacja zakłada, że przy zamianie kary grzywny na karę pozbawienia wolności sąd będzie brał pod uwagę rodzaj przewinienia, warunki osobiste ukaranego oraz stopień jego winy. Od postanowienia w tym zakresie będzie przysługiwało zażalenie. Projekt ustawy przewiduje odpowiednie stosowanie art. 50 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych, z którego wynika, że zażalenie przysługuje do sądu bezpośrednio przełożonego, a gdy zostało wydane przez sąd apelacyjny - do Sądu Najwyższego. Ponadto przywołany przepis przewiduje, że do zażalenia stosuje się przepisy o postępowaniu właściwe w sprawie, w której zastosowano karę porządkową; w wypadku wniesienia zażalenia sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, może wstrzymać wykonanie kary porządkowej.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego przepis art. 50 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych traci moc obowiązującą 30 czerwca br. W projekcie ustawy zaproponowano wejście nowego rozwiązania w życie z tym dniem.

Ponadto w uzasadnieniu stwierdzono, że przedmiot projektowanej ustawy pozostaje poza obszarem regulacji prawa Unii Europejskiej.

Ze względu na proces legislacyjny w dyskusji zaproponowano zmianę terminu wejścia w życie proponowanej nowelizacji Prawa o ustroju sądów powszechnych - na 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy. W głosowaniu wniosek ten uzyskał akceptację połączonych komisji.

Połączone komisje po rozpatrzeniu projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadziły do niego zaakceptowaną poprawkę i wniosły o przyjęcie przez Senat tego projektu wraz z proponowaną zmianą. Na sprawozdawcę stanowiska komisji w tej sprawie wybrano senatora Jarosława Chmielewskiego.