Oświadczenie skierowane do ministra środowiska Jana Szyszki

Szanowny Panie Ministrze!

Oświadczenie moje dotyczy problematyki zagospodarowania Wisły i jej dorzecza oraz budowy tamy w rejonie Nieszawy.

Regulacja dolnej Wisły jest kwestią niezwykle istotną dla całego kraju. Na rzekach województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się ponad dziewięćdziesiąt obiektów hydrotechnicznych piętrzących wodę, większość z nich była wykonana jeszcze w okresie międzywojennym. Większość rzek na obszarze dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego uległa przekształceniom już pod koniec średniowiecza na skutek zabudowy piętrzeniami młyńskimi. Następnie w XIX i XX wieku powstały obiekty murowane, przeważnie z kamienia lub cegły, w których instalowano turbiny wodne początkowo napędzające młyny, tartaki, a następnie przebudowane na elektrownie wodne.

W wyniku piętrzenia wody przez obiekty hydrotechniczne, jazy, zapory, młyny wodne, elektrownie wodne, na przestrzeni kilkuset lat, powstały różnej wielkości zbiorniki o układach biocenotycznych, w wielu przypadkach bardzo podobnych do tych, jakie wykształcają się w naturalnych ekosystemach jeziornych o wodach przepływowych.

Utrzymanie tych urządzeń w obecnym stanie jest niezbędne dla zachowania ukształtowanego przez setki lat reżimu wodnego, a jakakolwiek zmiana tego reżimu doprowadzić może do gwałtownych i nieodwracalnych zmian w środowisku przyrodniczym w rejonie oddziaływania piętrzenia wody w rzece. Uwzględnia się przy tym uwarunkowania gospodarcze, do których należy ochrona przed powodzią i zaspokojenie potrzeb rolnictwa, a także energetykę wodną. Sprowadza się to głównie do wykonania takich zabiegów technicznych, aby nadać rzece podobny charakter do charakteru rzek uznanych w danym regionie za naturalne.

Odcinek Wisły poniżej Włocławka jest aktualnie zdegradowany przez erozję denną i wymaga zdecydowanej ingerencji człowieka, mającej na celu przywrócenie wartości przyrodniczych rzeki. Brak zbiornika retencyjnego w tym regionie stanowi główne zagrożenie dla środowiska. Nowe strategie ochrony środowiska formułowane przez Unię Europejską, a także między innymi przez ONZ i UNESCO, wskazują, iż oprócz ochrony przyrody niezwykle istotnym zagadnieniem jest odwrócenie zjawiska degradacji biosfery. Oznacza to, iż należałoby podjąć działania związane z inżynierią wodną, mające na celu odwrócenie procesów erozyjnych spowodowanych przez stopień wodny we Włocławku, jak i wyeliminowanie zagrożeń dla pracy tego stopnia.

Wisła ma być dostępna i bezpieczna dla wszystkich, zarówno w sferze gospodarczej, jak i przyrodniczej. Oznacza to, że konieczne jest wypracowanie porozumienia pomiędzy mieszkańcami miast i wsi nadwiślańskich reprezentowanymi przez samorządy a zwolennikami ochrony przyrody działającymi w organizacjach proekologicznych. Tym samym jak najszybciej w planach resortu środowiska winien znaleźć się rządowy program dla Wisły i jej dorzecza.

W tej sytuacji należałoby w sposób zrównoważony przyrodniczo przywrócić Wiśle rolę, jaką odgrywała przez wieki, co było związane z drogą wodną, gospodarstwami rybackimi, przetwórstwem rybnym. Od początku istnienia Polski samorządowej i na szczeblu gminnym, i później na szczeblach wyższych wiadomo - jak wskazuje aktywne uczestnictwo w różnego rodzaju opracowaniach naukowych i oceny wpływu na środowisko dokonywane przez najlepszych polskich naukowców - że jedynym sposobem zapobieżenia dalszej degradacji Wisły jest postawienie nowego stopnia wodnego w Nieszawie. Budowa stopnia byłaby w stanie zmarginalizować zjawisko erozji dennej Wisły, ustabilizować lustro wody poniżej stopnia we Włocławku, a także zminimalizować zagrożenie powodziowe. Nadto stopień mógłby dostarczyć czystą energię elektryczną i przywrócić warunki przyrodnicze, jakie były na tym odcinku Wisły przed postawieniem istniejącego do tej pory samotnego stopnia.

Uważam, że Wisła i miliony mieszkańców jej dorzecza zasługują na to, aby wspomniany program przyjął postać ustawy. Powód pragmatyczny to skuteczność takiej ustawy, tak ze względu na gwarancje, które daje forma ustawowa, jak i na konieczność całościowego, interdyscyplinarnego traktowania problematyki Wisły i jej dorzecza. Nadto należy zwrócić uwagę, iż forma ustawowa programu dla Wisły i jej dorzecza dałaby z pewnością możliwość montażu finansowego, obniżenia kosztów jednostkowych inwestycji, spowodowałaby zmniejszenie ingerencji w środowisko oraz współpracę różnej rangi i specjalności przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej.

Ograniczone zasoby wodne kraju, warunki hydrologiczne dorzecza oraz ekstremalne zjawiska klimatyczne, powtarzające się w ostatnich latach, powodują konieczność racjonalnej gospodarki zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w obszarach bilansowych.

Odrębnym problemem są zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego. Bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzi i zwierząt stanowi nadmierne stężenie azotanów w wodzie pitnej pochodzącej ze źródeł rolniczych. Zanieczyszczenie to pokrywa się z innymi zanieczyszczeniami substancjami szkodliwymi.

Warto podkreślić, że wszelkie działania dotyczące poprawy jakości wód w dorzeczu Wisły mają bezpośredni wpływ na poprawę jakości wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego. W efekcie oznacza to, że uregulowana, zabezpieczona i czysta Wisła będzie mogła nieść do morza równie bezpieczne wody rzek dorzecza.

Zwracam się do Pana Ministra o wnikliwe przeanalizowanie powyższej sprawy, zajęcie stanowiska oraz podjęcie działań, w wyniku których nastąpi poprawa czystości Wisły i jej dorzecza i zostanie ona przywrócona do pierwotnego stanu.

Józef Łyczak