Oświadczenie skierowane do minister spraw zagranicznych Anny Fotygi

W ramach reformy państwa oraz odnowy życia publicznego w Polsce pojawia się wyzwanie modernizacji służby zagranicznej oraz redefinicji priorytetów polskiej polityki zagranicznej. Wyzwanie to łączy się niewątpliwie z zadaniem ponownego określenia polskiej racji stanu w kontekście dzisiejszej sytuacji międzynarodowej. Jest to zadanie doniosłe, gdyż wiąże się z nazwaniem fundamentu określanego jako interes wspólny narodu, fundamentu nie abstrakcyjnego, bo odniesionego do realiów dnia dzisiejszego. Na jego podstawie można budować konsensus co do strategicznych priorytetów, środków, instrumentów i metod polityki zagranicznej państwa.

Pytanie o definicję polskiej racji stanu pojawia się w momencie kluczowym, decydującym o kierunku polskiej polityki zagranicznej po wstąpieniu Polski do NATO i Unii Europejskiej oraz o miejscu naszego państwa na arenie międzynarodowej. Do momentu tego doprowadziło zarówno szesnaście lat aktywnej polityki państwa polskiego w Europie i świecie, jak i ewolucja środowiska międzynarodowego, wpływającego na zmiany w polityce najważniejszych partnerów i sojuszników Polski.

Zatem za pytaniem o definicję polskiej racji stanu oraz wynikających zeń priorytetów polskiej polityki zagranicznej przemawiają obiektywne czynniki zewnętrzne i zmiany w wewnętrznej sytuacji politycznej Polski. Potrzeba namysłu nad zadaniami polskiej dyplomacji w krótkiej i długiej perspektywie ma również charakter cywilizacyjny, związany z kolejnym etapem integracji Polski ze strukturami euroatlantyckimi. O polskiej polityce zagranicznej nie sposób bowiem myśleć inaczej, jak w kategoriach europejskich, przez pryzmat członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Po pierwsze, za redefinicją celów i zadań polskiej polityki zagranicznej przemawia jakościowa zamiana w stosunkach Polski z jej partnerami i sojusznikami w strefie euroatlantyckiej. Zmiana ta jest dostrzegalna zarówno w kontekście współpracy wielostronnej na forum Unii Europejskiej, jak i w stosunkach bilateralnych. Dokonuje się ona wobec zmian politycznych zachodzących w Europie, a także w konfrontacji z problemami, przed jakimi staje Polska i jej sojusznicy.

Pogarszające się relacje Polski z Niemcami skłaniają do podjęcia zdecydowanych działań, mających na celu przywrócenie polskim stosunkom z zachodnim sąsiadem charakteru strategicznego partnerstwa. Bilateralna współpraca z Republiką Federalną Niemiec oraz jej przedłużenie w ramach Trójkąta Weimarskiego powinny stać się punktem wyjścia do realizacji polskiej polityki na Wschodzie, również wobec Federacji Rosyjskiej, a także w strefie euroatlantyckiej.

Wybory prezydenckie we Francji w 2007 r. oraz objęcie z początkiem stycznia prezydencji w Radzie Unii Europejskiej przez Republikę Federalną Niemiec stwarzają nowe możliwości rewitalizacji współpracy w ramach Wspólnoty oraz w stosunkach dwustronnych.

Zablokowanie przez Polskę negocjacji w sprawie nowej umowy regulującej stosunki Unii Europejskiej z Federacją Rosyjską wywołało w łonie państw członków Unii debatę na temat solidarności w ramach Wspólnoty i przyszłej współpracy państw na odcinku zagranicznym. Zastosowanie ostatecznego środka negocjacyjnego, jakim jest weto, nakłada na Polskę obowiązek już nie tylko biernej kontestacji braku jedności europejskiej, lecz zmusza ją do zajęcia konstruktywnego, pozytywnego stanowiska w debacie nad przyszłością Wspólnoty.

Pomarańczowa rewolucja na Ukrainie oraz wybicie się narodu ukraińskiego na niepodległość zmuszają do redefinicji polskiej polityki wschodniej, a także miejsca i roli Polski w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. W moim najgłębszym przekonaniu należałoby wypracować nowy kształt dwutorowego podejścia do naszych sąsiadów na Wschodzie, Białorusi i Ukrainy, pamiętając o roli Rosji na tym obszarze.

Planowane wycofanie polskich wojsk z Iraku oraz - w dłuższej perspektywie - wybory prezydenckie w USA w 2008 r. nakłaniają do  zastanowienia nad charakterem przyszłego strategicznego partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi.

Współpraca w ramach struktur europejskich wymaga dostosowania charakteru administracji publicznej do wymagań i roli, jaką na administrację państw członkowskich nakłada swoista konstrukcja Wspólnoty. Reforma administracji publicznej w kierunku jej uelastycznienia i usieciowienia jawi się w tym miejscu jako warunek wstępny skutecznej polityki zagranicznej w ramach Unii Europejskiej, prowadzonej już nie tylko na najwyższym, rządowym szczeblu.

Po drugie, za głębszym namysłem nad polską racją stanu i zakorzenionymi weń strategicznymi priorytetami polskiej polityki zagranicznej zdaje się przemawiać aktualna sytuacja polityczna w Polsce. Okres powyborczy stwarza szansę na wyjście z retoryki wyborczej i otwiera pole dla merytorycznej debaty publicznej na forum parlamentu. Jest więc okazja do podsumowania ostatniego roku w polskiej polityce zagranicznej oraz do zajęcia jasnego stanowiska co do jej przyszłości i wyzwań. Jest to potrzeba paląca również w kontekście przeprowadzonych reform w prawie o służbie cywilnej oraz zapowiadanych zmian w korpusie służby zagranicznej.

Po trzecie wreszcie, jest wysoce niepokojące, iż do tej pory nie przeprowadzono na forum polskiego parlamentu rzetelnej debaty nad priorytetami polskiej polityki zagranicznej. Stało się tak, mimo iż wraz ze wstąpieniem Polski do struktur Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej ponadpartyjny konsensus co do kierunku i celów owej polityki przestał istnieć. Rzec można, iż potrzeba namysłu i dyskusji nad zadaniami polskiej dyplomacji w nadchodzących latach ma dla Polski wymiar nie tylko funkcjonalny, lecz przede wszystkim cywilizacyjny.

W kontekście nakreślonych powyżej zmian w otoczeniu międzynarodowym Polski, wobec potrzeby ponownego nakreślenia wizji polskiej racji stanu i wynikających z niej priorytetów polskiej polityki zagranicznej należy podjąć namysł nad podstawowymi problemami, przed którymi staje dziś polska dyplomacja. W tym miejscu nasuwają się następujące pytania.

Jaka ma być rola Polski jako członka Unii Europejskiej? Czy jest to rola konstruktywna, wynikająca z jasno sprecyzowanego stosunku co do dalszych reform Wspólnoty? Jakie jest polskie stanowisko w kwestii ewentualnego rozszerzenia Unii oraz współpracy państw członkowskich w wymiarach bezpieczeństwa energetycznego oraz zdolności w dziedzinach obronności i wspólnej polityki zagranicznej?

Czy Polska ma pomysł na poprawę stosunków z Niemcami? Jakie konkretne działania podejmowane są w tym kierunku? Jaki ma być charakter debaty historycznej pomiędzy Niemcami a Polakami? Można wyrazić wątpliwość, czy podejmowany jest wystarczający wysiłek, aby dyskusja nad wspólną przeszłością zmierzała do pojednania, a nie do antagonizowania obu narodów.

W jakim kierunku ma się realizować polska polityka wschodnia? Jak Polska definiuje miejsce Ukrainy, Białorusi, a także Rosji, na płaszczyźnie polskich i tym samym europejskich interesów strategicznych? Jaka jest polska polityka wobec niepodległej Ukrainy? Czy Polska ma pomysł na odgrywanie aktywnej roli w kwestii białoruskiej?

Czy Polska ma wizję relacji ze Stanami Zjednoczonymi po wojnie w Iraku? Na czym ma polegać polsko-amerykańskie partnerstwo strategiczne w nadchodzącej przyszłości? Na jakim etapie realizują się polsko-amerykańskie negocjacje odnośnie do umieszczenia na terytorium Polski elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej i kiedy zapadną wiążące decyzje w tym względzie? Jak ewentualne zaangażowanie Polski w projekt tarczy wpłynie na polskie stosunki z państwami Unii, NATO oraz na relacje Polski z Federacją Rosyjską?

Biorąc pod uwagę kontekst stosunków bilateralnych z najważniejszymi partnerami i sojusznikami Polski, stwierdzić należy, że państwo polskie ma potencjał do prowadzenia aktywnej polityki regionalnej na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Czy Polska ma wizję całościowej polityki wobec regionu? Jak ma się realizować udział Polski w regionalnych strukturach multilateralnych, takich jak Grupa Wyszehradzka czy Rada Państw Morza Bałtyckiego? Czy dołożono odpowiednich starań, aby zmobilizować państwa regionu, będące członkami Unii Europejskiej, do wspólnego występowania na forach unijnych?

Jakie działania podejmuje się wobec problemu dywersyfikacji dostaw energii? Jaki jest w nich udział naszych partnerów w Unii Europejskiej? Istotne jest, aby wykazać, że niedawne decyzje dotyczące uruchomienia mostu energetycznego z Litwą oraz zaangażowania Polski we współpracę z państwami bałtyckimi w ramach projektu budowy reaktora jądrowego osadzone są na spójnym, długookresowym planie wynikającym z dobrze pojętego interesu Polski.

Czy minister właściwy do spraw zagranicznych dysponuje konkretnym i całościowym planem reformy Ministerstwa Spraw Zagranicznych? Czy kontynuowane są zmiany w kierunku ekonomizacji służby zagranicznej i przystosowania polskiej dyplomacji do wymogów współczesnych stosunków międzynarodowych? Czy realizuje się jasne i przejrzyste reguły naboru do służby zagranicznej, by zapewnić profesjonalny charakter jej członków? Jakie kryteria stosowane są w procesie wymiany kadr na szczeblu ambasadorskim? Czy program zmian w służbie zagranicznej został wpisany w kontekst reformy administracji publicznej w Polsce?

Tak zarysowane problemy są kluczowe dla wypracowania wizji polskiej racji stanu oraz wynikających z niej celów i zadań polskiej polityki zagranicznej. Od odpowiedzi na powyższe pytania zależy to, czy wokół priorytetów polskiej dyplomacji wytworzy się atmosfera ponadpartyjnego konsensusu i zgody narodowej. Od nich zależy pozycja i wizerunek Polski w świecie. Bez nich nie jest możliwe prowadzenie skutecznej polityki zagranicznej państwa.

W związku z powyższym serdecznie proszę Panią Minister o ustosunkowanie się do przedstawionych w piśmie argumentów.

Łączę wyrazy szacunku
Jarosław Gowin
senator RP