Oświadczenie skierowane do ministra edukacji i nauki Michała Seweryńskiego

W latach 2004-2005 na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Instytut Spraw Publicznych podjął prace nad przygotowaniem nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach wszystkich typów. Obecnie instytut ten opublikował drugi, poprawiony w wyniku dyskusji społecznej projekt tej podstawy. Zgodnie z założeniami decyzję o jej wprowadzeniu ma podjąć w bieżącym roku minister edukacji i nauki.

W stosunku do obowiązującego obecnie dokumentu (rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół - DzU 2002 nr 51 poz. 458) autorzy projektu nie uwzględnili ścieżek edukacyjnych, w tym edukacji zdrowotnej i edukacji ekologicznej. Edukacja zdrowotna, jako obowiązkowy element kształcenia ogólnego, po raz pierwszy w historii szkolnictwa w Polsce została wprowadzona do podstaw programowych w 1997 r. Utrzymano ją w reformie programowej systemu edukacji w 1999 r. - i modyfikowano w latach 2001 i 2002 - co było sukcesem i szansą dla zdrowia społeczeństwa polskiego.

Zdrowie jest wartością dla człowieka i zasobem dla społeczeństwa. Celem edukacji zdrowotnej jest umożliwianie ludziom nabywania kompetencji do ochrony, utrzymania i doskonalenia nie tylko własnego zdrowia, ale także innych ludzi. Powinna ona obejmować wszystkie wymiary zdrowia: fizyczny, psychiczny, społeczny i duchowy. Istotą współczesnej edukacji zdrowotnej jest nie tyle przekazywanie wiedzy, ile przede wszystkim kształtowanie właściwych postaw oraz umiejętności życiowych (osobistych i społecznych), umożliwiających dokonywanie wyborów sprzyjających zdrowiu oraz podejmowanie działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia zdrowego środowiska. Potrzeba intensyfikacji edukacji zdrowotnej wynika z wciąż niekorzystnych w Polsce, w porównaniu do rozwiniętych krajów Europy, wskaźników zdrowia ludności, w tym dzieci i młodzieży.

Edukacja zdrowotna jest prawem każdego dziecka. Jest ona niezbędna:

- dla pozytywnego przystosowywania się do zmian (zadań) rozwojowych i wyzwań codziennego życia oraz budowania zasobów dla zdrowia w dzieciństwie i młodości oraz w dalszych latach życia;

- dla zapobiegania zaburzeniom oraz zachowaniom ryzykownym dla zdrowia i rozwoju; edukacja zdrowotna stanowi fundament szkolnego programu profilaktyki;

- dla przygotowania (wzmacniania) młodych ludzi do życia w gwałtownie zmieniającym się świecie, w którym istnieje wiele starych i nowych zagrożeń dla zdrowia.

Edukacja zdrowotna w szkole nie może sprowadzać się do zagadnień z zakresu anatomii, fizjologii człowieka oraz chorób i ich zapobiegania, włączonych do różnych przedmiotów. Takie rozwiązanie uniemożliwi uświadomienie młodym ludziom, że zdrowie dotyczy nie tylko jednostki, lecz ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju społecznego. Trudno wyobrazić sobie społeczeństwo obywatelskie nieposiadające świadomości i umiejętności działania na rzecz zdrowia jako zasobu społecznego. W tym kontekście założenie, że edukację zdrowotną realizować będzie nauczyciel biologii i wychowania fizycznego, należy uznać za tradycyjne, biomedyczne podejście. Jest ono niezgodne  z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia i innych organizacji międzynarodowych (UNICEF, UNFPA), a także z rozwiązaniami przyjętymi w Unii Europejskiej oraz europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie (utworzonej przez WHO, Radę Europy i Komisję Europejską). Polska od 1992 r. jest bardzo aktywnym jej członkiem.

Edukacja zdrowotna w szkole jest to proces zaplanowanych, skoordynowanych działań, powiązanych z polityką szkoły i jej programem wychowawczym oraz programem profilaktyki. Wymaga to koordynacji i udziału w jej realizacji wszystkich nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz rodziców. Program edukacji zdrowotnej w szkole obok aspektów biomedycznych powinien uwzględniać inne istotne z punktu widzenia uwarunkowań zdrowia aspekty: psychospołeczne, behawioralne i środowiskowe (czynniki społeczne, ekonomiczne, kulturowe, ekologiczne, polityczne). W realizacji programu niezbędne jest stosowanie metod aktywizujących i interaktywnych sprzyjających skutecznemu uczeniu się.

Przedłożone argumenty wskazują na potrzebę utrzymania obowiązku realizacji w szkole edukacji zdrowotnej jako wyodrębnionego zadania. W przypadku, gdy utrzymana zostanie propozycja likwidacji ścieżek edukacyjnych, istnieje konieczność wyodrębnienia nowego przedmiotu. W wielu krajach Europy (między innymi w Anglii, Finlandii, Irlandii, Walii) wprowadzany jest obecnie odrębny przedmiot zamiast dotychczasowych programów "międzyprzedmiotowych" edukacji zdrowotnej. Najkorzystniej byłoby, aby nowy przedmiot łączył treści dotychczasowych ścieżek edukacyjnych: "edukacja prozdrowotna", "edukacja ekologiczna" i "wychowanie do życia w rodzinie". Proponuję roboczą nazwę tego przedmiotu: "zdrowie - rodzina - środowisko".

Wprowadzenie tego integrującego przedmiotu nie zwalnia innych nauczycieli z uwzględniania w programach swoich przedmiotów treści dotyczących szeroko rozumianego zdrowia oraz oddziaływań wychowawczych w tym zakresie. Przyjęcie tego rozwiązania umożliwi uruchomienie kształcenia nauczycieli tego przedmiotu - profesjonalnej kadry, przygotowanej także do koordynacji szkolnego programu profilaktyki oraz innych działań na rzecz zdrowia w szkole i współdziałającej z nauczycielami innych przedmiotów, pielęgniarką szkolną oraz organizacjami i specjalistami w społeczności lokalnej. Wiele szkół wyższych posiada obecnie kadrę nauczycieli akademickich przygotowaną do kształcenia nauczycieli w tym zakresie.

Szanowny Panie Ministrze! Zwracam się z ogromną prośbą, aby powyższą sprawą zajął się Narodowy Instytut Wychowania. Promocja zdrowia mogłaby się stać jedną z mocnych stron działalności tego instytutu i przyczynić się do podnoszenia stanu zdrowia naszej młodzieży.

Z wyrazami szacunku
Janina Fetlińska