Oświadczenie na jubileusz stuczterdziestolecia Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" 1867-2007

Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" powstało we Lwowie 7 lutego 1867 roku. Celem Towarzystwa był nie tylko rozwój kultury fizycznej zgodny z zasadą mens sana in corpore sano (w zdrowym ciele zdrowy duch), ale i zwrócenie uwagi Polaków na sprawy narodowe i wychowanie patriotyczne, a przede wszystkim przywrócenie wiary w sens walki o niepodległość po tragedii powstania styczniowego. Już w krótkim czasie po utworzeniu Towarzystwa należało do niego kilkadziesiąt tysięcy ludzi. W 1910 r. na Zlocie Grunwaldzkim w Krakowie było ponad siedem tysięcy osób, a w pokazach sportowo-bojowych ćwiczyło ponad trzy tysiące sokołów. Przez całą drugą połowę XIX wieku i prawie do końca lat dwudziestych XX wieku budowano na zniewolonych ziemiach polskich - i to niemal wyłącznie ze składek i darowizn społecznych - setki pięknych sokolni, będących wielofunkcyjnymi budynkami przeznaczonymi do uprawiania sportu, będących także siedzibami bibliotek, teatrzyków, chórów itp. Innymi słowy były to miejsca służące integracji Polaków w celu pogłębiania świadomości narodowej i przygotowania społeczeństwa do kierowania bytem samodzielnego państwa w najistotniejszych dla niego dziedzinach. "Sokół" tworzył nowożytną historię walki (na przełomie XIX i XX wieku) o wolną Polskę. Sokoli wpisali się w zbrojną walkę o odzyskanie niepodległości. Brawurowa szarża II szwadronu 2 Pułku Ułanów pod dowództwem rotmistrza Zbigniewa Dunin-Wąsowicza, złożonego z krakowskich sokołów pod Rokitną, sokola Straż Obywatelska podczas obrony Lwowa, Żelazna Brygada Legionów, a później słynna Błękitna Armia generała Józefa Hallera to tylko nieliczne przykłady wielkiego bohaterstwa polskiego sokolstwa. Historia "Sokoła" to początki dziejów polskiego skautingu, harcerstwa, sportu i historia pierwszych polskich klubów sportowych. W Krakowie na przykład w dniu 14 lipca 1892 roku z okazji II Zlotu Sokolego rozegrano w Parku Jordana pierwszy międzymiastowy mecz piłkarski pomiędzy Krakowem a Lwowem.

Po okresie II wojny światowej "Sokół" wznowił swoją działalność, ale na krótko. W latach 1947-1949 ówczesne władze i Urząd Bezpieczeństwa Publicznego podjęły decyzję o likwidacji Towarzystwa i represjonowaniu jego członków. "Sokół" przestał istnieć jako legalna organizacja, ale trwał i przetrwał w pamięci Polaków. Kilkakrotnie w czasach tak zwanej odwilży politycznej podejmowano próby jego reaktywowania, ale bezskutecznie, ponieważ komunistyczne władze konsekwentnie do tego nie dopuszczały.

Dopiero wiele lat później, po żmudnych staraniach, w 1989 roku Towarzystwo zostało reaktywowane i przywrócono mu dawny status. Niestety, wkrótce okazało się, że i w wolnej Polsce Towarzystwo spotkało się z niebagatelnymi trudnościami. W większości wypadków lokalne władze przede wszystkim nie chciały reaktywowanym organizacjom zwrócić zagrabionego majątku, który bardzo chętnie i szybko przekazywano natomiast na inne cele. Zwłaszcza na południu Polski, w Małopolsce, na Podkarpaciu, gdzie prawie w każdej większej miejscowości zachowały się zabytkowe sokolnie, wywłaszczono dawnych prawowitych właścicieli i majątek przejęły gminy, przeznaczając zwykle budynki na cele gospodarczo-handlowe, co w krótkim czasie doprowadziło zabytkowe gmachy do kompletnej dewastacji. Stało się tak i nadal się dzieje, ponieważ w dalszym ciągu obowiązują decyzje administracyjne o likwidacji sokolich Towarzystw wydane w czasach komunistycznego reżimu w latach 1946-1949, które sądy administracyjne niechętnie uchylają,  zwracając obiekty dawnym właścicielom. Decyzje likwidujące Towarzystwa Gimnastyczne "Sokół" generalnie wiązały się z rażącym naruszeniem prawa, co ujawniają sądy, ale sformalizowany tryb ich działania, jak i zaszłości wynikające z upływu czasu, a przede wszystkim związane z naturalnymi zejściami dawnych członków powodują, że reaktywowanym Towarzystwom nie jest przywracany majątek.

Tak jednak nie musi być, czego przykładem jest zabytkowy budynek "Sokoła" w Krakowie. Gmach Towarzystwa, który powstał według projektu Karola Knausa, stanął w 1889 r. za rogatką Wolską (dziś ulica Piłsudskiego), w roku 1894 rozbudowany według projektu Teodora Talowskiego, wrósł w pejzaż i historię stołeczno-królewskiego Krakowa, pomimo dewastacji w latach PRL i dziś, zmagając się z wieloma trudnościami, tętni życiem pełen gwaru ćwiczącej młodzieży i usportowionych seniorów. Rozwija zainteresowanie uprawianiem sportu i kultywuje patriotyczne tradycje swoich założycieli. Prowadzi wiele sekcji sportowych, w tym sekcje gimnastyki rekreacyjnej, artystycznej, sportowej i akrobatycznej. Osiąga także sukcesy w gimnastyce wyczynowej i organizuje cykliczne międzynarodowe zawody sportowe oraz obozy sportowo-rekreacyjne. Prowadzi osiemnaście grup sekcyjnych, a w nich jednoczy około czterystu pięćdziesięciu osób - ćwiczącej młodzieży i seniorów. Tutaj w jubileuszowym roku odbył się zlot towarzystw sokolich.

Towarzystwo ponadto gromadzi cenne pamiątki sokole, remontuje swoje obiekty, wydaje "Przegląd Sokoli", organizuje Zloty Sokole, Zawody Kościuszkowskie, opiekuje się młodzieżą i Polakami z Kresów dawnej Rzeczypospolitej, pokazuje piękno ojczystego kraju i blisko współpracuje z polskim sokolstwem poza granicami kraju. Niewątpliwie tak właśnie mogłyby działać dla dobra naszej Ojczyzny również i inne Towarzystwa Gimnastyczne "Sokoła" w Polsce, gdyby podjęto skuteczne działania na szczeblu ustawodawczym ułatwiające procedurę zwrotu dawnego ich majątku. W każdym razie trzeba podjąć działania zmierzające do ochrony tych zabytkowych budynków, stanowiących istotny historyczny element bogactwa narodowego, przed powszechną dewastacją jaka ma niestety miejsce obecnie.

Oświadczenie niniejsze kieruję poprzez trybunę Senatu RP do tych patriotów, którym bliski jest los "Sokoła", którzy chcą i mogą wesprzeć jego działalność, szczególnie w roku jubileuszowym.

senator Piotr Boroń