Posiedzenie Zespołu zostało zorganizowane wspólnie z Instytutem Rybactwa Śródlądowego w Olszynie.

Porządek posiedzenia:

1. Seminarium naukowe:

2. Możliwości i szanse rozwoju gospodarstwa rybackiego "Piękna Góra" w Giżycku

3. Wizyta studialna w zakładzie rybactwa jeziorowego z doświadczalnym ośrodkiem zarybieniowym "Dgał" Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Giżycku.

Ad. 1

W trakcie seminarium wysłuchano wystąpienia prof. Bogusława Zdanowskiego, poświęconego problemom ochrony jezior województwa warmińsko-mazurskiego. Gospodarkę rybacką w województwie prowadzi się głownie na jeziorach, na ich łącznej powierzchni około 113,7 tys. ha, a więc praktycznie na wszystkich przepływowych, większych zbiornikach. Do produkcji ryb wykorzystuje się głównie 6200 ha powierzchni zbiorników nieprzepływowych, w tym stawów hodowlanych - 3400 ha.

Gospodarkę rybacką reprezentują różne formy własności - spółki i gospodarstwa prywatne oraz Polski Związek Wędkarski. Wiodąca rolę odgrywa 20 dużych podmiotów powstałych wskutek transformacji gospodarczej.

Dostępność czystych wód dla gospodarki rybackiej na jeziorach jest z natury ograniczona. Większość jezior to zbiorniki o zaawansowanym stopniu eutrofizacji. Na obszarze województwa nie występują jeziora oligotroficzne, natomiast w znaczącej liczbie jeziora eutroficzne (56%) i politroficzne (18%). Są to jeziora znacznie już wypłycone, o małej przezroczystości wody, odtlenione w strefach przydennych. Wieloletnie zaniedbania w ochronie jezior, umożliwiające ich bezpośrednie zanieczyszczenie oraz niepodejmowane w porę działania ograniczające nadmierny spływ biogenów ze zlewni, przyczyniły się do bezpowrotnej utraty przez wiele jezior naturalnych walorów przyrodniczych i użytkowych, w tym również rybackich. Stan czystości tych zbiorników poprawić może jedynie ich rekultywacja - zabieg kosztowny, długotrwały, kłopotliwy i niepewny.

Podczas posiedzenia o stanie i perspektywach bazy wylegarniczo-podchowowej ryb mówił doc. Zdzisław Zakęś, którego zdaniem istnieją realne szanse wykorzystania funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Narzędziem Wspólnej Polityki Rybackiej kształtowania rybactwa jest Finansowy Instrument Wspierania Rybactwa, w ramach którego można uzyskać środki dla rybactwa zgodnie z zasadami wykorzystania funduszy strukturalnych.

W ramach tych funduszy przewiduje się możliwość uzyskania dofinansowania m.in. na: modernizację istniejących obiektów hodowlanych, instalowanie zamkniętych obiegów wody i innego sprzętu, podnoszenie standardów higieny do wymagań Unii Europejskiej, a więc działań inwestycyjnych, w których doskonale plasuje się wylęgarnictwo.

Efektywność wykorzystania funduszy Unijnych zależeć będzie od zaangażowania gospodarstw rybackich ale również od działalności Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Wystąpienie doc. Arkadiusza Wołosa poświęcone było funkcji zarybienia jezior w ekorozwoju województwa warmińsko-mazurskiego. Gospodarka zarybieniowa prowadzona przez gospodarstwa rybackie województwa jest zgodna z podstawowymi kryteriami ekorozwoju, spełnia wszystkie cele zabiegu zarybiania, a przy tym stanowi znaczący udział w ogólnopolskiej jeziorowej gospodarce zarybieniowej.

Ze względu na stymulację rozwoju wędkarstwa i turystyki wędkarskiej oraz pozytywny wpływ na ekosystemy jeziorowe spełnia bardzo ważną funkcję ekorozwoju województwa i dlatego winna być traktowana jako strategiczna i najważniejsza gałąź śródlądowej gospodarki rybackiej.

O odłowach ryb z jezior i o transformacji gospodarki rybackiej w województwie mówił mgr Tomasz Czerwiński, który swoje wystąpienie zakończył stwierdzeniem, iż prowadzenie efektywnej gospodarki rybackiej wymaga bardzo szybkiego reagowania na zmiany zachodzące w ekosystemach jezior.

Wystąpienie doc. Tadeusza Krzywosza dotyczyło kormorana czarnego i jego wpływu na gospodarkę rybacką. Zdecydowana większość kolonii kormorana zlokalizowana jest nad jeziorami, które żerujące spotykane są od połowy kwietnia do początków listopada.

W warunkach krajowych przyjęto, iż dzienna porcja ryb zjadana przez dorosłego kormorana wynosi około 350 g, a jedna para kormoranów wprowadza średnio 2 sztuki potomstwa. Łączny roczny pobyt pary kormoranów, gniazdujących i wprowadzających dwoje młodych, skutkuje zjedzeniem 243 kg ryb. W 2001 r. na obszarze 19500 ha występowało 6418 kormoranów które łącznie zjadły 397 ton ryb. Część ofiar kormoranów umyka im, a potem ginie w następstwie odniesionych ran.

Rosnącej populacji kormorana towarzyszy spadek połowów ryb w rzekach i zbiornikach śródlądowych oraz pogarszanie się struktury gatunkowej ryb. Połowy płoci i okonia, dominantów w diecie kormorana, systematycznie spadają. Zwalniającą się po nich nisze zajmują bardziej uciążliwe dla środowiska leszcze i krąpie, które pomimo masowego występowania nie odgrywają w diecie kormorana większej roli. W tej sytuacji siłą rzeczy rośnie presja kormorana na inne często cenne gatunki zwłaszcza ryb drapieżnych i koregonidów, które w dużej mierze rekrutują się z zarybień.

Prócz obserwacji bezpośrednich potwierdzeniem tej sytuacji jest spadek efektywności zarybień. Utrzymanie się obserwowanego trendu doprowadzi do zaniechania kosztownych a nieefektywnych zarybień będących w coraz większym stopniu formą dokarmiania kormoranów. Konsekwencją tego będzie degradacja tych wód. Inny rodzaj szkód powodowany przez kormorany to wybieranie i kaleczenie ryb tkwiących w sieciach, uszkadzanie sieci, poddawanie ryb nadmiernemu stresowi wywołanemu nasiloną penetracją kormoranów, co powoduje zakłócenia w żerowaniu, ucieczkę bentofagów z litoralu do strefy pelagicznej. Niewątpliwe szkody przynosi również stwierdzone u kormorana nosicielstwo pasożytów ryb: kolcogłowów, tasiemców, nicieni i przywr.

Kolonie kormoranów powodują również straty w zasiedlanych przez nie drzewostanach, które giną w wyniku oddziaływania odchodów na roślinność i glebę. Ofiarą kormoranów pada coraz częściej materiał zarybieniowy cennych gatunków ryb hodowany wpuszczany do wód w celu utrzymania ich populacji w warunkach pogarszającego się środowiska. Zagraża to ustąpieniem tak cennych gatunków rzecznych jak łososie, trocie, pstrągi, lipienie i brzany. W jeziorach zagrożone są sieje i sielawy, których populacje utrzymywane są w zdecydowanej większości jezior tylko dzięki prowadzonym od blisko stu lat zarybieniem, oraz ryby drapieżne mogące kontrolować nadmierny rozwój pogłębiającego eutrofizację wód "chwastu rybiego" i poprawiać stan zdrowotny ichtiofauny poprzez eliminowanie chorych osobników.

Kormoran nie jest w stanie w pełni zastąpić ryb drapieżnych w roli regulatora populacji ryb w zbiorniku. Eliminując ryby drapieżne powoduje on, że nie spełnią one pożądanej i oczekiwanej roli w środowisku. Przy spadającej efektywności zarybień realne staje się ich zaniechanie z przyczyn ekonomicznych, co zaowocuje spadkiem różnorodności biologicznej naszych wód.

W toku dyskusji uczestnicy seminarium sformułowali następujące wnioski:

  1. Istniejące regulacje prawne powodują iż obecnie stopień obciążenia jezior przez ścieki na obszarze województwa jest ograniczony. Jednak oddanie do użytku nowych oczyszczalni ścieków, modernizację starych, wyposażenie ich w instalacje do usuwania fosforu, jak również budowę systemów wodno-kanalizacyjnych należy zaliczyć do pozytywnych przedsięwzięć zapobiegających pogarszaniu się stanu środowiska w jeziorach.

  2. Jeziora można skutecznie chronić tylko w warunkach podjęcia kompleksowych działań na obszarze całych zlewni jezior, uwzględniając wielorakie aspekty antropopresji, w tym przede wszystkim wpływ rolnictwa i rekreacji.

  3. Należy ograniczyć niszczenie sfery brzegowej i zanieczyszczenie jezior przez "dziko" rozwijającą się infrastrukturę turystyczną i rekreacyjną.

  4. Należy dokonać zmiany w użytkowaniu ziemi w zlewniach bezpośrednich jezior, jak też zabudowa obrzeży jezior przez obiekty rekreacyjno-turystyczne (ośrodki wypoczynkowe, kampingi, domki letniskowe, przystanie żeglarskie, pomosty) wymagają dokonania oceny ich oddziaływania na jeziora, będącej z kolei podstawą kompleksowo opracowanych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.

  5. Gospodarowanie zasobami ichtofauny (odłowy, zarybienia, restytucja gatunków) jest ważnym narzędziem ochrony i monitorowania stanu środowiska jezior. Opłaty dzierżawne za użytkowanie powinny być zatem dostosowywane do aktualnego stanu środowiska poszczególnych jezior.

  6. Stworzenie linii kredytowych umożliwiających realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rybactwie śródlądowym m.in. polegających na budowie, modernizacji wylegarni i obiektów rybackich pod katem spełnienia wymogów sanitarno-weterynaryjnycj oraz rozwój produkcji materiału zarybieniowego ryb reofilnych (świnka, brzana, kleń, jaź, boleń), jak również rzadkich i chronionych (sum, szczupak, sandacz, certa, miętus, łosoś, troć, jesiotr, pstrąg potokowy, lipień i inne) poprzez budowę, wyposażenie i modernizację wylęgarni i przechowalni ryb.

  7. Umożliwienie uzyskania dofinansowania na modernizację istniejących obiektów handlowych, instalowanie zamkniętych obiektów wody i innego sprzętu, podnoszenie standardów higieny do wymagań Unii Europejskiej.

  8. Jeziorowa gospodarka zarybieniowa prowadzona jest prawidłowo i jest zgodna z trzema podstawowymi kryteriami ekorozwoju, tzn. jest ekologicznie bezpieczna, a jednocześnie społecznie pożądana i ekonomicznie uzasadniona. Charakteryzuje się bardzo szerokim spektrum gatunkowym, przy czym wysoki odsetek gospodarstw stosuje zarybienia najważniejszymi gatunkami - litoralowymi (szczupak, lin, karaś), koregonidami (sielawa i sieja), drapieżnikami (sandacz, sum, węgorz), oraz - głównie z myślą o wędkarzach - karpiem.

  9. Materiał zarybieniowy wprowadzony do jezior Warmii i Mazur stanowi znaczny udział w całkowitej ogólnopolskiej ilości materiału zarybieniowego wprowadzonego do jezior, przy czym stosuje się w zarybieniach głównie materiał młodociany (wylęg i narybek), co może świadczyć o relatywnie zadawalającej kondycji ekologicznej ekosystemów jeziorowych Warmii i Mazur.

  10. Konieczne wydaje się opracowanie przez ichtiologów i ornitologów wspólnego stanowiska co do potrzeby, skali i sposobów ograniczenia populacji kormorana w kraju.

Ad. pkt 2

Gospodarstwo posiada łącznie wód o powierzchni 11 tys. ha. Zbiorniki te są naturalnymi tarliskami i matecznikami niektórych gatunków ryb. Ryby pozyskiwane w gospodarstwie to głównie szczupak, sandacz, węgorz, leszcz oraz płoć.

Przedsiębiorstwo prowadzi wstępne przetwórstwo, posiada wylęgarnię oraz wędzarnię z zastosowaniem tradycyjnych i nowych metod wędzenia ryby. Gospodarstwo posiada własne punkty sprzedaży swoich produktów.

Kierownictwo gospodarstwa przedstawiło możliwości i kierunki rozwoju gospodarstwa, w ściślej współpracy z władzami samorządowymi i Oddziałem Terenowym Agencji Nieruchomości Rolnej w Olsztynie.

Ad. pkt 3

Zakład posiada: laboratoria, kompleks 4 stawów ziemnych o łącznej powierzchni ok. 1 ha, kompleks 9 stawów betonowych o powierzchni 200 m2 każdy i 19 stawów betonowych o powierzchni 100 m2 każdy, hale podchowowe z kilkunastoma obiegami recyrkulacyjnymi wyposażonymi w baseny, wylęgarnie z aparatami inkubacyjnymi, a także filtry biologiczne, osadniki i kolumny natleniające. Obiegi są zasilane wodą ze studni głębinowych. Stawy napełniane są wodą jeziorową przy pomocy pomp. Własne zaplecze pozwala na prowadzenie prac naukowo-badawczych, doświadczeń, prac hodowlanych.

Zakład prowadzi prace polegające na poszukiwaniu i upowszechnianiu metod doskonalenia produkcji rybackiej w jeziorach, jak również stosowania metod gospodarki rybackiej do zachowania bioróżnorodności i ochrony cennych gatunków ryb. Pracownia zajmuje się biotechnologią rozrodu i hodowli suma europejskiego, sandacza, szczupaka, okonia oraz raków.

Prowadzi intensywny chów gatunków w obiegach recyrkulacyjnych oraz prace nad wdrażaniem sztucznego rozrodu, inkubacji i podchowu cennych gatunków ryb jeziorowych i raków.