Organy Senatu V Kadencji dokładają starań, aby gospodarowanie środkami budżetowymi przeznaczonymi na pomoc Polonii i Polakom za granicą odbywało się racjonalnie i zgodnie z celami polityki państwa polskiego wobec polskiej diaspory w świecie - służy temu m.in. wprowadzenie nowej procedury zlecania zadań państwowych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą.

Kancelaria Senatu, działając każdorazowo na mocy uchwał Prezydium Senatu, podejmowanych w oparciu o opinię Komisji Emigracji i Polaków za Granicą, zleca wykonanie zadań państwowych o dwojakim charakterze: programowym i inwestycyjnym. Wydanie opinii przez Komisję Emigracji i Polaków za Granicą poprzedzają szerokie konsultacje resortowe, w których obligatoryjnie uczestniczy Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz podległe mu placówki dyplomatyczno-konsularne, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwo Kultury, a także - w zależności od przedmiotu dotacji inne organy administracji państwowej. Przedstawiciele resortów uczestniczą w pracach Zespołu Finansów Polonijnych, powołanego przez Szefa Kancelarii Senatu, jako organ doradczy.

Przedstawione powyżej działania są ukierunkowane na kompleksowe rozpoznanie potrzeb Polonii i Polaków za granicą. Zmierzają również do koordynowania działań w celu jak najbardziej racjonalnego rozdziału środków budżetowych przeznaczonych na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą i mają na celu wspieranie środowisk polonijnych i polskich za granicą w ich przedsięwzięciach na rzecz wzrostu prestiżu polskiej grupy etnicznej w krajach osiedlenia, rozwoju oświaty i upowszechniania języka polskiego, kultywowania polskiej tradycji i obyczaju, ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego, organizacji wypoczynku letniego dzieci i młodzieży, udziału w kursach i szkoleniach zawodowych oraz w imprezach sportowych i turystycznych.

Przedmiotem troski Senatu jest również tworzenie warunków lokalowych dla działalności polskich i polonijnych organizacji poza granicami kraju, głównie na Wschodzie oraz poprawa warunków funkcjonowania placówek oświatowych (głównie szkół) prowadzących nauczanie języka polskiego i innych przedmiotów ojczystych (historia i geografia Polski). Służy temu finansowanie tzw. zadań inwestycyjnych. W latach 2002 - 2005 Kancelaria Senatu finansowała bez mała 207 inwestycji, w tym, m.in. budowę szkół polskich w Mościskach, Gródku Podolskim i Strzelczyskach na Ukrainie, Podstawowej Szkoły Polskiej w Krasławie na Łotwie, Domu Polskiego w Budapeszcie, Szkoły Polskiej w Landwarowie na Litwie, Domu Polskiego w Iwieńcu na Białorusi, Domu Polskiego w Guarani das Missoes w Brazylii, rozbudowę i remont Szkoły Polskiej w Suderwi na Litwie, remont Biblioteki Polskiej w Paryżu i Domu Polskiego w Daugavpils na Łotwie.

W minionych latach głównymi partnerami Kancelarii Senatu w realizacji zadań państwowych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą były dwie jednostki niezaliczane do sektora finansów publicznych: od roku 1990 Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" oraz od roku 1995 rządowa Fundacja "Pomoc Polakom na Wschodzie". Obecnie zarysowuje się tendencja do systematycznego wzrostu liczby podmiotów wykonujących zadania państwowe w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Dla przykładu: w roku 2005 zadania te realizowało 78 podmiotów.

W czasie V kadencji Prezydium Senatu odbyło 91 posiedzeń w zdecydowanej większości poświęconych sprawom polonijnym, w czasie których podjęto 666 uchwał w sprawie zlecania zadań państwowych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Na tej podstawie prawnej Kancelaria Senatu zawarła ponad 485 umów z 132 jednostkami niezaliczanymi do sektora finansów publicznych.

Wskaźnik dynamiki budżetu Kancelarii Senatu w rozdziale: Pozostała działalność "Opieka nad Polonią i Polakami za granicą" przedstawia poniższa tabela:

Odrębnym zakresem działań Izby na rzecz Polonii i Polaków za granicą jest legislacja. Z inicjatywy Senackiej Komisji Emigracji i Polaków za Granicą powrócono do idei uchwalenia ustawy o ustanowieniu 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą, którą wprowadzono w życie ustawą z dnia 20 marca 2002 roku. W ten uroczysty sposób zaznaczono jedność wszystkich Polaków, mieszkających w Kraju i żyjących poza nim. U podstaw inicjatywy senackiej legło przekonanie o potrzebie zachowania łączności z Rodakami, którzy żyją poza granicami Polski stanowiąc blisko 1/3 Narodu Polskiego. Została ona podjęta także jako wyraz uznania Państwa Polskiego dla dorobku i wybitnych osiągnięć Wychodźstwa w krajach osiedlenia, jako wyraz hołdu należnego za wkład w odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz wdzięczności za pomoc, z jaką nasi Rodacy ze świata spieszyli i spieszą nadal w najtrudniejszych dla Polski okresach. Ustawa nawiązuje do przedwojennej tradycji obchodzenia Dnia Opieki nad Rodakami na Obczyźnie i jest spełnieniem jednej z uchwał podjętych przez II Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy. W ten sposób Senat V Kadencji dokończył pracę rozpoczętą przez poprzedników.

W dniu 30 kwietnia 2002 roku Senat V Kadencji odbył plenarne posiedzenie poświęcone problemom Polonii i Polaków poza granicami z udziałem przedstawicieli środowisk polskich z całego świata. W czasie debaty Senat RP podjął uchwałę w sprawie polityki Państwa Polskiego wobec Polonii i Polaków za granicą, zaś 9 września 2003 r. odbyła się, przy udziale Marszałka Senatu oraz senatorów, członków Komisji Emigracji i Polaków za Granicą, debata poświęcona problemom mediów polonijnych, w których uczestniczyli przedstawiciele polonijnych środowisk dziennikarskich.

Inicjatywą Senatu RP V Kadencji jest również powołanie przy urzędzie Marszałka Senatu Polonijnej Rady Konsultacyjnej, składającej się z przedstawicieli największych organizacji kontynentalnych. Polonijna Rada Konsultacyjna odbyła już trzy posiedzenia (16 grudnia 2002 roku, 15 listopada 2003 roku oraz 10 listopada 2004 roku), w czasie których poruszane były najistotniejsze problemy nurtujące środowiska polskie na świecie. Efektem tych prac było m.in. określenie potrzeb społeczności polonijnej za granicą, a w konsekwencji opracowanie uchwał Prezydium Senatu w sprawie określenia kierunków działania oraz priorytetów finansowania zadań państwowych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą na poszczególne lata.