22 czerwca 2005 r.

Na swym posiedzeniu Komisja Ustawodawstwa i Praworządności przeprowadziła dyskusję na temat realizacji uchwały Senatu z 3 czerwca 2004 r. w sprawie polityki karnej w Polsce.

W posiedzeniu wzięli udział prezes Izby Karnej Sądu Najwyższego Lech Paprzycki, dyrektor generalny Służby Więziennej Jan Pyrcak, zastępca dyrektora Zakładu Karnego w Siedlcach, prezes Stowarzyszenia Pomocy Społecznej, Rehabilitacji i Resocjalizacji im. H. Ch. Kofoeda w Siedlcach Paweł Nasiłowski, prezes i wiceprezes Stowarzyszenia Zawodowych Kuratorów Sądowych Andrzej Martuszewicz i Anna Korpanty oraz wicedyrektor Departamentu Nadzoru nad Wykonaniem Orzeczeń w Ministerstwie Sprawiedliwości Marek Motuk.

Otwierając posiedzenie, przewodnicząca komisji senator Teresa Liszcz przypomniała, że pokłosiem komisyjnego zainteresowania sytuacją więziennictwa, wizytowania zakładów karnych, a także zorganizowania wspólnie z rzecznikiem praw obywatelskich, ministrem sprawiedliwości, Stowarzyszeniem Pomocy Społecznej, Rehabilitacji i Resocjalizacji im. H. Ch. Kofoeda oraz Służbą Więzienną konferencji były przyjęte tam rekomendacje, a następnie - na wniosek komisji - Senat przyjął uchwałę w sprawie polityki karnej.

Przewodnicząca podziękowała resortowi sprawiedliwości za nadesłane materiały dotyczące realizacji uchwały Senatu i poprosiła przedstawiciela resortu o omówienie najistotniejszych działań.

Dyrektor M. Motuk podkreślił zaangażowanie resortu, ponieważ już w lipcu 2004 r. został opracowany plan realizacji uchwały Senatu. Wśród podjętych działań dyrektor wymienił m.in.:

Ponadto zaobserwowano wzrost wykonywania kary (od 21 tys. w 2000 r. do 88 tys. w 2004 r.), stwierdzono zniżkowe tendencje orzekania kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem, a także analizowano orzekanie kar krótkoterminowych (w 2004 r. 95% orzeczonych kar było do 2 lat pozbawienia wolności).

Prezes Sądu Najwyższego L. Paprzycki stwierdził, że popiera zawieszanie odbywania kary pozbawienia wolności, gdy jest to uzasadnione, ale krytycznie odniósł się do zamiany grzywny na karę pozbawienia wolności. Prezes wyraził poparcie dla starań Senatu o ograniczenie stosowania kar bezwzględnego pozbawiania wolności.

Generał J. Pyrcak, dyrektor generalny Służby Więziennej, poinformował o dalszym wzroście liczby osadzonych, obecnie - rok po uchwale Senatu - jest o 3 tys. więcej osadzonych, a 37 tys. kar pozbawienia wolności orzeczonych w stosunku do około 33 tys., skazanych, nie jest wykonywana. Po kontrolach międzynarodowych organizacji dyrektor otrzymuje zalecenia zwiększenia normy powierzchni do 4 m2 na jednego osadzonego. Według przepisów kkw, obowiązuje norma powierzchni 3 m2, a realnie na jednego osadzonego przypada 2,6 m2. W takich warunkach nie można przeprowadzać resocjalizacji.

Prezes A. Martuszewicz omówił działania podejmowane przez Stowarzyszenie Zawodowych Kuratorów Sądowych. Zwrócił uwagę, że bez znacznych nakładów na służbę kuratorską (po 500 etatów przez 5-7 lat, zwiększenie środków na wykonywanie kar ograniczenia wolności) nic się nie zmieni.

Prezes P. Nasiłowski stwierdził, że największą populację osadzonych stanowią rowerzyści, furmani i alimenciarze, a ponadto skazani za wykroczenia popełniane w drobnym handlu i okradający piwnice. Ponadto krytycznie odniósł się do możliwości manipulacji skazanych, którzy łatwo mogą nie wykonać orzeczonej kary ograniczenia wolności. Niewykonywanie kar wolnościowych powoduje dalszą demoralizację skazanych. Prezes P. Nasiłowski wskazał działania, które mogą poprawić zaistniałą sytuację, a wśród nich stworzenie warunków dla pozyskania miejsc pracy (1 mln zł na ubezpieczenia oraz 800 tys. zł na badania).

W dyskusji senatorowie zwracali uwagę m.in. na potrzebę większego zaangażowania samorządów lokalnych, demoralizujący wpływ niewykonywania kar izolacyjnych, wychowawczy i prewencyjny walor wykonywania kar ograniczenia wolności w środowisku skazanego, a także na potrzebę włączenia asesorów do szkoleń i konferencji organizowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Wskazywano również na oczekiwania społeczne represyjnego wymiaru kar i rolę środków masowego przekazu. W opinii senatorów, wykonywanie kar do 1 roku pozbawienia wolności (90% orzeczonych wyroków) więcej kosztuje społeczeństwo niż jest pozytywnych efektów z tych orzeczeń.

Podsumowując przeprowadzoną dyskusję, stwierdzono, że wnioski i protokół z odbytego posiedzenia powinny stać się przesłaniem dla senatorów następnej kadencji, aby kontynuowali prace nad procesem zmian w polityce karnej.

W drugim punkcie porządku dziennego posiedzenia Komisja Ustawodawstwa i Praworządności rozpatrywała ustawę o zmianie ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Przewodnicząca komisji senator T. Liszcz zwróciła się do przedstawiciela rządu wiceministra sprawiedliwości Andrzeja Grzelaka o przedstawienie uzasadnienia potrzeby nowelizacji ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. W krótkiej prezentacji wiceminister wskazał na niezgodność z przepisami prawa unijnego art. 12, uchylanego w obecnej regulacji. Ponadto zapoznano się z opinia Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu.

W dyskusji rozpatrywana ustawa sejmowa nie wzbudziła żadnych wątpliwości i nikt nie zgłosił propozycji wprowadzenia zmian. W związku z tym pod głosowanie poddano wniosek o przyjęcie ustawy bez poprawek. Komisja opowiedziała się za wnioskiem jednogłośnie. Ustalono, że sprawozdanie Komisji Ustawodawstwa i Praworządności w tej sprawie przedstawi Izbie senator Aleksandra Koszada.

Następnie przystąpiono do rozpatrywania ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego i ustawy - Kodeks karny wykonawczy.

Przewodnicząca komisji senator T. Liszcz zaproponowała, aby odstąpić od ogólnej dyskusji i przejść do rozpatrywania poszczególnych przepisów, uwzględniając jednocześnie uwagi zawarte w dostarczonych senatorom opiniach prof. dr hab. Marka Mozgawy z Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Magdaleny Podgajnej z Wydziału Nauk Społecznych Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego, a także w uwagach przedstawionych przez senackie biuro legislacyjne.

W dyskusji wzięli udział wiceminister sprawiedliwości A. Grzelak, dyrektor Departamentu Legislacyjno-Prawnego w tym resorcie Beata Mik, dyrektor Biura Prawnego w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej Waldemar Śledzik, prezes Stowarzyszenia Zawodowych Kuratorów Sądowych Andrzej Martuszewicz, a także senatorowie T. Liszcz, Zbigniew Romaszewski, Robert Smoktunowicz, Aleksandra Koszada, Andrzej Jaeschke i Anna Kurska.

W toku dyskusji oraz w przedłożonych opiniach nikt nie kwestionował zrealizowanej w rozpatrywanej nowelizacji potrzeby wzmocnienia ochrony dzieci przed przestępcami ze stwierdzonymi zaburzeniami preferencji seksualnych, ale uchwalone w Sejmie regulacje w wielu wypadkach budziły wątpliwości. Do najszerzej dyskutowanych kwestii zaliczyć można: zakres pojęciowy terminu "zaburzenia preferencji seksualnych", orzekanie w niektórych wypadkach środka karnego "na zawsze" (zakazu zajmowania stanowisk, wykonywania określonych zawodów lub działalności, nakazu powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, itp.), niedookreśloność przepisów, zbyt wąsko, a w innych wypadkach zbyt szeroko określonych podstaw orzekania środków karnych.

W dyskusji wnioski o wprowadzenie poprawek do rozpatrywanej nowelizacji sejmowej zgłosili senatorowie T. Liszcz, A. Jaescke, Z. Romaszewski i R. Smoktunowicz. W głosowaniu akceptację Komisji Ustawodawstwa i Praworządności uzyskało 13 spośród postulowanych zmian. Ustalono, że ich przyjęcie zarekomenduje Izbie senator A. Jaeschke. Do stanowiska komisji zgłoszono wniosek mniejszości, którego sprawozdawcą będzie senator T. Liszcz.

W rekomendowanych Senatowi poprawkach komisja zaproponowała m.in. obniżenie kar za gwałt, za wykonywanie czynności seksualnej w obecności małoletniego oraz za świadome narażenie innej osoby na zarażenie HIV lub chorobą weneryczną czy zakaźną.

Zgodnie z sejmową nowelizacją, doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną, lub podstępem było zagrożone karą od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. W dotychczas obowiązującym kodeksie karnym jest to kara od roku do 10 lat więzienia; senatorowie byli za utrzymaniem tego jej wymiaru.

Opowiedzieli się także za obniżeniem kar dla osób, które "w celu własnego zaspokojenia seksualnego wykonują czynność seksualną w obecności małoletniego poniżej lat 15". Senatorowie zaproponowali, by groziła za to kara od 6 miesięcy do 8 lat więzienia. Zgodnie z sejmową nowelizacją, przestępstwo to miało być zagrożone karą od 2 do 12 lat więzienia.

Komisja będzie też rekomendować Senatowi zmniejszenie kar za narażenie na zarażenie HIV. Sejm proponował, by było to 6 miesięcy do 8 lat; komisja postulowała pozostawienie obecnych zapisów. Zgodnie z nimi świadome narażenie innej osoby na zarażenie HIV jest zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności.

Senatorowie z Komisji Prawa i Praworządności zaproponowali też, by podejrzani o pedofilię byli badani przez biegłego psychiatrę oraz psychologa lub seksuologa. Przyjęta przez Sejm nowelizacja wprowadzała obowiązek poddawania leczeniu pedofilów; jednak Komisja Prawa i Praworządności będzie rekomendować Senatowi wprowadzenie tego zapisu dopiero od roku 2006.