Odbyło się posiedzenie Komisji Ustawodawstwa i Praworządności poświęcone sytuacji ofiar przestępstw. Senatorowie wysłuchali przedstawicieli organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą ofiarom przestępstw: Ogólnopolskiego Forum na Rzecz Ofiar Przestępstw, Fundacji "Itaka", Fundacji "Dzieci Niczyje", Fundacji "Pomoc Ofiarom Przestępstw", Fundacji Przeciwko Handlowi Kobietami "La Strada" oraz Stowarzyszenia przeciwko Zbrodni im. Jolanty Brzozowskiej. W posiedzeniu wzięli także udział przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości z wiceministrem Sylweriuszem Królakiem, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich i Komendy Głównej Policji.

W maju br. Ogólnopolskie Forum na Rzecz Ofiar Przestępstw przekazało marszałkowi Senatu Longinowi Pastusiakowi apel o ustanowienie 22 lutego Dniem Ofiar Przestępstw. Apel został przyjęty na sesji zorganizowanej przez resort sprawiedliwości i forum. W opinii pomysłodawców dzięki ustanowieniu takiego dnia będzie możliwe stałe przypominanie decydentom oraz wszystkim osobom stykającym się z ofiarami przestępstw o konieczności przejawiania szczególnej troski w zakresie ochrony interesów osób poszkodowanych i rozwijaniu działalności na rzecz poprawiania ich sytuacji prawnej i społecznej. Obchody tego dnia nie mają służyć świętowaniu, ale powinny być okazją do stałego monitorowania sytuacji ofiar i wyznaczania kierunków działań niezbędnych do poprawy ich sytuacji. 22 lutego został oficjalnie ogłoszony w państwach członkowskich Rady Europy i Unii Europejskiej Dniem Ofiar Przestępstw już w 1988 roku.

Projekt ma na celu umożliwienie zabużanom, tj. obywatelom polskim uprawnionym do otrzymania odszkodowania za mienie pozostawione na obszarach byłych Kresów Wschodnich Rzeczpospolitej Polskiej, wchodzących obecnie w skład terytorium państwowego Białorusi, Litwy oraz Ukrainy, poszerzenie możliwości realizacji przysługujących im praw. Mimo tego, że zabużanie nigdy, nawet w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, nie byli pozbawieni prawa do odszkodowania, wielu z nich do tej pory nie otrzymało rekompensaty.

Poprzedni rząd próbował rozwiązać problem zabużan poprzez ustawę reprywatyzacyjną. Jednak łączenie roszczeń zabużańskich z kwestią reprywatyzacji jest nieuzasadnione i dowodzi, zdaniem pomysłodawcy, braku zrozumienia problemu. Należy zwrócić uwagę na zdecydowanie odmienną sytuację prawną zabużan i osób wysuwających roszczenia reprywatyzacyjne. O ile w wypadku ustawy reprywatyzacyjnej chodzi o zmianę istniejącego porządku prawnego poprzez przywrócenie majątku osobom pozbawionym go na mocy ówczesnych i wciąż obowiązujących aktów prawnych, to w wypadku zabużan chodzi wyłącznie o umożliwienie wykonywania przysługujących im praw poprzez usunięcie niczym nieuzasadnionych ograniczeń. Prawa majątkowe osób, które zostały pozbawione mienia, pozostawiając je na terenach nie wchodzących obecnie w skład Państwa Polskiego (tzw. "mienie zabużańskie") wynikają z układów "republikańskich", związanych z przesunięciem granic po II wojnie światowej, zawartych przez PKWN w 1944 r. z Ukrainą, Białorusią, Litwą a także umów międzynarodowych z byłym ZSRR. Prawa te potwierdzane były wielokrotnie zarówno regulacjami ustawowymi, jak i orzeczeniami sądowymi, w tym Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Obecnie podstawę prawną dla realizacji praw zabużan stanowi przede wszystkim art. 212 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, a szczegółowe zasady i tryb realizacji tych roszczeń określa Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 stycznia 1998 r. w sprawie sposobu zaliczania wartości nieruchomości pozostawionych za granicą na pokrycie ceny sprzedaży nieruchomości oraz opłat za użytkowanie wieczyste oraz sposobu ustalania wartości tych nieruchomości. Jednak na podstawie innych przepisów tej ustawy oraz innych ustaw, zabużanie są faktycznie pozbawieni możliwości realizowania swoich praw.

Również ostatnie zmiany legislacyjne wprowadzają kolejne ograniczenia realizacji uprawnień zabużańskich. Ustawa z 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw dokonuje bardzo niekorzystnej dla zabużan zmiany ustawy z 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego. Przepis ten stanowi, że art. 212 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (podstawowy dla dochodzenia roszczeń przez zabużan) nie będzie miał zastosowania do mienia skarbu państwa będącego w zarządzie lub użytkowaniu jednostek organizacyjnych podporządkowanych lub nadzorowanych przez ministra obrony narodowej, nie wykorzystywanego przez te jednostki do realizacji ich zadań. Zmiana ta wyklucza więc zaspokajanie roszczeń zabużan z zasobów Agencji Mienia Wojskowego.

W opinii wnioskodawców, konieczna jest szybka naprawa aktualnie obowiązującego ustawodawstwa, tak aby umożliwić byłym mieszkańcom kresów realizację ich roszczeń. W tym celu należy przede wszystkim rozszerzyć i przywrócić możliwość realizacji uprawnień zabużan z nieruchomości, którymi gospodaruje Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, poprzez przywrócenie regulacji zawartej w art. 81 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Takie zmiany zaproponowano w omawianym projekcie, dzięki czemu zabużanie będą mogli realizować swoje prawa w odniesieniu do nieruchomości rolnych skarbu państwa, znajdujących się obecnie we władaniu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu projektu podkreślono, że mimo obecnych problemów budżetu państwa wskazane jest jak najszybsze podjęcie kroków zmierzających do zaspokojenia uprawnień przysługujących osobom, które zostały wysiedlone z byłych województw wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to problem szczególnie ważny w okresie zmiany rygorów zakupu ziemi przez obywateli innych państw. Ułatwiając zakup polskiej ziemi cudzoziemcom, wprost nie wypada pozbawiać obywateli polskich otrzymania tejże ziemi w ramach rekompensaty. Należy pamiętać, że zabużan wysiedlono z rodzinnych stron nie dlatego, że byli posiadaczami ale dlatego, że byli Polakami.

W uzasadnieniu wskazano także, że ustawa nie wprowadza żadnych dodatkowych obciążeń dla budżetu państwa. Zabużanom od 1945 r. przysługuje prawo do odszkodowania za mienie pozostawione na terenach nie wchodzących obecnie w skład Państwa Polskiego. Obowiązek zaspokojenia zabużan wciąż ciąży na budżecie państwa, a niniejsza ustawa ma jedynie na celu ułatwienie spełnienia ich słusznych roszczeń.

W głosowaniu Komisja Ustawodawstwa i Praworządności jednogłośnie, na podstawie art. 77 ust. 1, w związku z art. 76 ust. 1 Regulaminu Senatu, postanowiła wnieść o podjęcie inicjatywy ustawodawczej dotyczącej projektu ustawy o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami i ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. Do reprezentowania komisji w dalszych pracach nad tym projektem upoważniono senatora R. Smoktunowicza.