Podczas posiedzenia Komisji Ustawodawstwa i Praworządności rozpatrzono ustawę o ratyfikacji Szóstego Protokołu do Porozumienia Ogólnego w sprawie Przywilejów i Immunitetów Rady Europy, sporządzonego dnia 5 marca 1996 r. w Strasburgu.

Senatorowie wysłuchali wicedyrektora Piotra Kaszuby z Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Zapoznali się także z opinią Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu, w której stwierdzono, że ustawa sejmowa nie budzi zastrzeżeń.

Przedmiotowy protokół przyznaje sędziom Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i sędziom powoływanym przez zainteresowane państwo do rozpatrzenia określonej sprawy oraz ich współmałżonkom i niepełnoletnim dzieciom immunitety i przywileje. Postanowienia protokołu stosuje się także do sekretarza trybunału i jego zastępcy. W świetle postanowień protokołu wyżej wymienione podmioty, poza przywilejami i immunitetami przewidzianymi w art. 18 Porozumienia Ogólnego w sprawie przywilejów i immunitetów Rady Europy z 1949 r. (tj. immunitetem jurysdykcyjnym w odniesieniu do wszelkich czynności o charakterze urzędowym i w granicach ich kompetencji; zwolnieniem od opodatkowania pensji i uposażeń; niepodleganiem ograniczeniom imigracyjnym i przepisom dotyczącym rejestracji cudzoziemców; korzystaniem z ułatwień przy wymianie walut; korzystaniem z ułatwień przy powrocie do kraju w czasie kryzysu międzynarodowego; prawem do bezcłowego wwiezienia i wywiezienia z kraju, w którym wykonują funkcję, swoich ruchomości i przedmiotów osobistego użytku), korzystają także z przywilejów, immunitetów, zwolnień i ułatwień przyznawanych - zgodnie z prawem międzynarodowym - przedstawicielom dyplomatycznym.

Przyznany sędziom i sekretarzowi trybunału (a także w wypadku wyżej określonym zastępcy sekretarza) immunitet jurysdykcyjny w zakresie wypowiedzi ustnych lub pisemnych oraz wszelkich czynności dokonywanych w toku pełnienia obowiązków, ma na celu zapewnienie tym podmiotom całkowitej wolności słowa oraz uniezależnienie ich, w zakresie wykonywanej funkcji, od bezpośredniego lub pośredniego wpływu organów państwa (immunitet ten przysługuje także po wygaśnięciu mandatu). Jedynie Trybunał jest władny uchylić immunitet. Trybunał ma obowiązek uchylenia immunitetu w każdym wypadku, kiedy w jego przekonaniu immunitet mógłby utrudniać wymiar sprawiedliwości oraz kiedy może być on uchylony bez uszczerbku dla celu, w jakim został on przyznany.

Protokół stanowi w art. 6, że dokumenty i pisma Trybunału, sędziów i Sekretariatu, w zakresie dotyczącym działalności Trybunału są nienaruszalne, a korespondencja oficjalna nie podlega zatrzymaniu ani cenzurze.

W drugim punkcie porządku dziennego przystąpiono do rozpatrywania ustawy o ratyfikacji Protokołu nr 7 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzonego dnia 22 listopada 1984 r. w Strasburgu.

W art. 2 protokołu sformułowano prawo do odwołania w sprawach karnych. Przepis ten przewiduje, że każda osoba uznana przez sąd za winnego popełnienia przestępstwa ma prawo do rozpatrzenia jej sprawy przez sąd wyższej instancji (zarówno w przedmiocie orzeczenia o winie, jak i co do kary). Prawo to może być wyłączone jedynie w wypadkach określonych w ust. 2 tego artykułu. Postanowienia art. 2 stanowią istotne rozszerzenie przewidzianego w konwencji prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz prawa do skutecznego środka odwoławczego. W prawie polskim przyjęto model co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 konstytucji).

W art. 4 protokołu sformułowano zakaz ponownego sądzenia lub karania (zasada ne bis in idem). Zasada ta stanowi, że nikt nie może być ponownie sądzony lub karany w postępowaniu przed sądem tego samego państwa za przestępstwo, za które został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem lub uniewinniony. Zakaz przewidziany w tym artykule nie może być uchylony na podstawie art. 15 konwencji (stanowi on, że w wypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda ze stron konwencji może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań z niej wynikających w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego). Zasada ne bis in idem przewidziana jest w art. 17 § 1 pkt 7 kpk.

Protokół statuuje również zasadę równości małżonków, dotyczy ona zarówno stosunków między małżonkami, jak i ich stosunku do dzieci. Zasada równości małżonków jest w Polsce zasadą konstytucyjną (art. 33 konstytucji).

Na zakończenie posiedzenia Komisji Ustawodawstwa i Praworządności rozpatrzono ustawę o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej. Rozpatrywana ustawa była projektem prezydenckim, podobnie jak ustawy o stanie wyjątkowym i nadzwyczajnym.

Senatorowie wysłuchali: wiceministra obrony narodowej Piotra Urbankowskiego, posła sprawozdawcy Zbyszka Zaborowskiego, zastępcy szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego Tadeusza Bałachowicza, przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych - dyrektora Departamentu Prawnego Zbigniewa Wrony oraz dyrektora Departamentu Bezpieczeństwa Publicznego Zbigniewa Meresa. Zapoznano się z opiniami ekspertów: prof. Andrzeja Rzeplińskiego z Uniwersytetu Warszawskiego i prof. Zbigniewa Hołdy z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ponadto swoje uwagi zgłosiło Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu.

Prezydent, wprowadzając stan wojenny, określać ma zakres przedsięwzięć zwiększających gotowość obronną Polski. Mógłby również, na wniosek premiera, mianować naczelnego dowódcę Sił Zbrojnych. Prezydent, jeśli zajdzie taka potrzeba, ma kierować obroną państwa, żołnierzami zaś - w czasie wojny - naczelny dowódca, podlegający bezpośrednio prezydentowi.

Ponadto w ustawie przewidziano możliwość wprowadzenia w stanie wojennym m.in. cenzury, przeszukiwania osób zagrażających bezpieczeństwu państwa, ograniczeń komunikacyjnych. Nie można także organizować zgromadzeń (z wyjątkiem obrzędów religijnych), strajkować lub publicznie protestować. Za organizację strajku przewidziano karę więzienia do 5 lat. Jeśli w celu zastrajkowania zniszczone zostanie mienie przedsiębiorców czy instytucji, to grozi za to 10 lat więzienia.

W przyjętym stanowisku Komisja Ustawodawstwa i Praworządności postanowiła zaproponować Senatowi wprowadzenie zmian do ustawy o stanie wojennym oraz o kompetencjach naczelnego dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej. Ustalono, że stanowisko komisji zarekomenduje Izbie senator Andrzej Jaeschke.