Marian Brzóska

Ekspert Komisji

Rolnictwa i Rozwoju Wsi

przygotowane w oparciu o Raport Rady Ministrów z grudnia 2002 roku. Wykorzystano także dane Komisji Europejskiej i MRiRW o przepływach finansowych.

Pierwszym i najważniejszym skutkiem (efektem) zamknięcia negocjacji rolnych było umożliwienie zakończenia całości negocjacji akcesyjnych i przejście - po referendum - do okresu integracji.

Sama integracja Polski z Unią stwarza zupełnie nową historycznie sytuację rolnictwa polskiego w gospodarce narodowej. Zamyka bowiem trwający ponad pół wieku proces akumulacji w rolnictwie (zabierania rolnictwu co najmniej 1/5 wytwarzanego dochodu) i oznacza przejście do okresu wspierania rolnictwa ze środków publicznych, co jest istotą WPR, a przejawia się w tym, że do dochodu wytwarzanego w rolnictwie Unia dokłada rolnikowi średnio drugie tyle.

Integracja Polski z Unią oznacza także wyłączenie działania (stopniowe) polskiej polityki rolnej, historycznie zmiennej, przeważnie wadliwej i przynoszącej wiele szkód rolnictwu i wsi oraz polskiej polityki gospodarczej - przeważnie antyrolniczej. Polityki te zostają zastąpione WPR, która niezależnie od krytyki i wad, tworzy warunki rekonstrukcji i rozwoju rolnictwa i wsi europejskiej, jest względnie stabilna i przewidywalna. WPR dopełnia polityka rozwoju wsi i regionów. Polityka gospodarcza UE uznaje rolnictwo za ważny dział gospodarki, czynnik jej rozwoju i integracji europejskiej, a samego rolnika uczyniła wartościowym partnerem w systemie gospodarki i życia społecznego krajów i całej Unii. Filozofia ta przeniesie się stopniowo na polskie rolnictwo i polską gospodarkę.

Objęcie polskiego rolnictwa WPR oznacza jednocześnie zasadnicze umocnienie roli samorządu rolniczego i terytorialnego oraz spółdzielczości wiejskiej w kształtowaniu zasad WPR i w jej praktycznej realizacji. Zacznie się nowa jakość tej pracy i rozwoju samorządu.

Jest oczywiste, że procesy te będą postępować powoli, na gruncie ogólnych przemian ekonomicznych i społecznych, ale będą nie tylko możliwe ale i sprawniejsze. Bez integracji nie było by możliwe tak głębokie ekonomiczne i społeczne przeobrażenie rolnictwa i wsi, uczynienie z tego wkładu w kształtowanie nowoczesnej gospodarki i społeczeństwa obywatelskiego.

To nie odpływ ludności wsi powodowany uprzemysłowieniem i migracją definitywną ze wsi, był głównym czynnikiem ponad czterokrotnego zmniejszenia zatrudnienia w rolnictwie UE. To zatrudnienie przesunęło się do otoczenia rolnictwa, dzięki temu, że subsydiowane rolnictwo dziesięciokrotnie zwiększyło popyt na dobra i usługi wytwarzane w otoczeniu rolnictwa. Bez subsydiów popyt ten byłby niewielki albo spadał, jak w ostatniej dekadzie w Polsce. Jeden rolnik w UE daje zatrudnienie kilku pracownikom na wsi.

Analizując wyniki negocjacji w sprawach rolnictwa i wsi trzeba podkreślić, że były i są one skutkiem wadliwego podejścia wszystkich ekip rządowych do sprawy integracji w całym okresie stowarzyszenia.

Dominowało podejście do integracji przez pryzmat dokumentów formalnych i samego procesu negocjacji - dyplomacji (zwłaszcza w ostatnich trzech - czterech latach). Rolnictwo rzeczywiste wchodziło wtedy w coraz głębszy kryzys (i tkwi): spadała produkcja i dochody, spowalniały się procesy modernizacji rolnictwa i rosło bezrobocie na wsi. Jednocześnie rosła liczba dokumentów negocjacyjnych i programów nie uwzględniających tego. W resortach odpowiedzialność za procesy przystosowania rolnictwa i za negocjacje była rozdzielona. Nie było należytego związku polityki rolnej z polityką integracji (poza może dostosowywaniem prawa). W ostatnich latach ustała praktycznie pomoc Unii dla gospodarstw rolnych i wsi. Bardzo źle - bo nieprofesjonalnie - rozwiązywano sprawę kreacji instytucji państwowych i rynku, wymaganych przez WPR. Nazbyt upolityczniono to. W tych warunkach w dokumentach negocjacyjnych podtrzymywaliśmy sprawy rolne coraz dalsze od rzeczywistości. Oceny realizacji NPPC nie odpowiadały rzeczywistości rolniczej. Musiało to zaciążyć na wynikach negocjacji kwot i na atmosferze wokół stanu polskiego rolnictwa w krajach członkowskich. Z tak złą (i pogarszającą się) sytuacją rolnictwa nie przystępował do UE żaden kraj.

Rychło okaże się, że wyniki negocjacji w mniej niż w 1/4 kształtować będą korzyści i szanse polskiego rolnictwa i wsi w perspektywie. W 3/4 wynikać one będą z zaniedbań i błędów w procesie rzeczywistego dostosowywania rolnictwa i wsi, tworzenia systemów i instytucji rolniczych oraz produkcyjno-usługowego otoczenia rolnictwa. Łatwiej jest uprawiać dyplomacje niż zmieniać rzeczywistość.

Wbrew głoszonym przez polityków UE poglądom, że dotacje do rolnictwa w UE będą znoszone i że polskiemu rolnictwu potrzebne są nakłady strukturalne, a nie dopłaty bezpośrednie, Unia zwiększa dopłaty u siebie do 2013 r. Trzeba też mocno podkreślić (o czym się nie mówi), że Unia zrestrukturyzowała swoje rolnictwo (w zasadzie), przed wprowadzeniem instrumentów i funduszów strukturalnych. A i obecnie stanowią one, tylko 1/10 nakładów UE na rolnictwo i wieś. Tymczasem Polsce serwowano by najchętniej odwrotne proporcje. Podejście to skorygowano trochę w ostatnim dniu negocjacji.

Przyjęcie tych poglądów (że trzeba rozwijać wieś, a nie rolnictwo) przez naszych ekonomistów, polityków i negocjatorów zaciążyło negatywnie na negocjacjach i doprowadziło do dramatyzmu politycznego ostatnich godzin negocjacji. Sukces w tym zakresie jest więc sukcesem politycznym Premiera, a nie sukcesem wyprzedzającej myśli i aktywności polskich ekonomistów i negocjatorów.

Druga - to konieczność rozróżniania wskaźników procentowych i wysokości dopłat. Uprawnienie teoretyczne np. do 50% dopłat oznacza, że w przeliczeniu na Euro na ha (czy na porównywalne gospodarstwo), polski rolnik otrzyma mniej niż 1/5 dopłat rolnika niemieckiego, czy około 1/3 dopłat rolnika fińskiego. Tkwi to w mechanizmie wymiaru dopłat ustalonym przed 1992 r. i w stanie produkcji rolnej. Nie rozumie tego mechanizmu wielu ekonomistów i polityków, wypacza się naświetlanie tej sprawy w informacji i propagandzie.

Tym niemniej wynegocjowane płatności bezpośrednie umożliwią proces integracji polskiego rolnictwa z unijnym bez większych wstrząsów ekonomicznych i społecznych. Będzie to jednak proces bardzo trudny.

Zwiększenie wysokości uprawnień do wymiaru płatności bezpośrednich ma znaczenie nie tylko dla konkurencyjności polskich produktów rolnych na rynku europejskim, czy dla przychodów (dochodów) gospodarstw i inwestycji, co jest powszechnie zrozumiane, ale - co jest szczególnie ważne - dla procesów zmian strukturalnych w rolnictwie. Wbrew bowiem wypowiedziom wysokiej rangi przedstawicieli KE, brak dopłat albo niskie dopłaty hamują procesy koncentracji ziemi i produkcji oraz specjalizacji gospodarstw. Niepełne - przez kilka lat - dopłaty bezpośrednie spowolnią przekształcenia struktury agrarnej i proces ograniczania bezrobocia na wsi w porównaniu z możliwym. Wprowadzanie odrębnego dofinansowania “wsi" niewiele zmieni tempo przemian agrarnych.